Źródło: oll.libertyfund.org
Tłumaczenie: Tomasz Kłosiński
Przedmowa do drugiego wydania David Hume: Prophet of the Counter-revolution (David Hume: Prorok kontrrewolucji) autorstwa Laurence’a L. Bongie’go, nakładem Liberty Fund z 1998 r.
Filozofowie rzadko zajmują się opisem zjawisk historycznych. David Hume (1711-76) jest pod tym względem wyjątkowy, ponieważ został uznany za twórcę, który wniósł kanoniczny wkład zarówno w filozofię, jak i historię. Wielu uważa Hume'a za filozofa, ale w swoim czasie był on znany jako eseista i autor sześciotomowej książki History of England (1754-62). Książka ta była klasykiem za jego życia i doczekała się co najmniej 167 wydań pośmiertnych. Przez okres stu lat, praca ta była uważana za standard w tym temacie, dopóki History of England Thomasa Babingtona Macaulaya nie pojawiła się w 1849 roku. Mimo to dzieło Hume'a było wciąż publikowane — choć ostatecznie tylko w skróconej formie — nieprzerwanie aż do XX wieku. Niektóre wydania ukazały się w nakładzie stu tysięcy egzemplarzy. Młody Winston Churchill uczył się historii Anglii z jednej z tych skróconych wersji, znanej jako Hume dla uczniów (The student’s Hume).
Najważniejszą częścią książki jest relacja Hume'a z panowania Stuartów, która obejmowała angielską wojnę domową, proces i egzekucję Karola I oraz ustanowienie purytańskiej republiki pod rządami Olivera Cromwella. Przekonanie, że obywatele mają prawo do sądzenia a następnie egzekucji swojego suwerena, wstrząsnęło siedemnastowieczną Europą i rzuciło cień na cały wiek XVIII. Relacja Hume'a z tych wydarzeń szybko stała się najbardziej zapadającą w pamięć.
Wpływ Historii Anglii nie ograniczał się jednak tylko do świata anglojęzycznego. Laurence Bongie pokazuje, że podczas wydarzeń poprzedzających rewolucję francuską oraz przez długi czas po niej, relacja Hume'a z angielskiej wojny domowej była wykorzystywana przez Francuzów do nadania sensu straszliwym wydarzeniom, przez które sami przechodzili. Hume postrzegał rewolucję w Anglii, która doprowadziła do egzekucji Karola I i powstania republiki purytańskiej pod rządami Cromwella, jako intelektualną i duchową patologię zmieszaną z nadmierną ambicją. To, do czego ostatecznie dążyli purytanie, nie było reformą, ale całkowitą transformacją porządku społecznego i politycznego zgodnie z religijną ideologią. Narracja Hume'a wydawała się izomorficzna do tego, co działo się we Francji. Celem rewolucji francuskiej nie była reforma, ale gruntowna transformacja społeczeństwa. Jakobini zastąpili purytanów, a jakobińskie święte prawdy o prawach człowieka zastąpiły samowystarczalny entuzjazm i objawienia purytan; Ludwik XVI był Karolem I, a Napoleon Cromwellem.
Rozważania Edmunda Burke'a na temat rewolucji we Francji są powszechnie postrzegane jako początek nowoczesnej konserwatywnej tradycji intelektualnej, ponieważ uznał on rewolucję francuską za wydarzenie wyjątkowe dla czasów współczesnych — mianowicie, nie był to wysiłek reformatorski, lecz akt nieposkromionej pychy mającej na celu przekształcenie całego społeczeństwa zgodnie z daną ideologią. Jednak Hume przed Burke'em przedstawiał zasadniczo tę samą interpretację rewolucji purytańskiej w Anglii. Ponadto, jeśli intelektualnym rdzeniem konserwatyzmu jest krytyka ideologii w polityce, to Historia Hume'a — a nie Rozważania Burke'a — wydaje się pierwotnym źródłem nowoczesnego konserwatyzmu. Laurence Bongie, w książce David Hume: Prophet of the Counter-revolution, daje nam dobre powody, by sądzić, że rozważania te były prawdziwe w odniesieniu do francuskiej myśli konserwatywnej. W związku z tym można się zastanawiać, czy wiele z tego, co Burke postrzegał w opisie rewolucji francuskiej jako duchowe zaburzenie, nie wynikało z inspiracji relacją Hume'a dotyczącej rewolucji purytańskiej.
Thomas Jefferson uważał Historię Hume'a za tak mocno rezonującą pozycję, że zakazał jej publikacji na Uniwersytecie Wirginii. O dziele tym napisał do Williama Duane'a 12 sierpnia 1810 roku, że „upowszechniło ono uniwersalny toryzm w całym kraju”. Sześć lat później, 25 listopada 1816 roku, Jefferson napisał o dziele Hume'a do Johna Adamsa, że „ta jedna książka zrobiła więcej, by zniszczyć wolnościowe zasady angielskiej konstytucji niż mogłaby największa armia”. Jefferson preferował dzieło A New and Impartial History of England Johna Baxtera (1796), która była przeróbką Historii Hume'a z perspektywy wigów i którą Jefferson określił jako „republikanizację Historii Hume'a”. Jefferson nie wiedział (ponieważ nie czytał listów z ostatniej dekady życia Hume'a), że Hume popierał całkowitą niepodległość amerykańskich kolonii już w 1768 roku. Ku zdumieniu swoich przyjaciół, trzymał się tego stanowiska aż do swojej śmierci 25 sierpnia 1776 roku, pięć dni po opublikowaniu pełnego tekstu Deklaracji Niepodległości w edynburskim Caledonian Mercury. 27 października 1775 r. Hume oświadczył swojemu staremu przyjacielowi baronowi Mure: „Moje zasady moralne są w istocie amerykańskie i chciałbym, abyśmy pozwolili im [Amerykanom] rządzić się samym, tak jak uważają za stosowne”. Człowiek, który odważył się „uronić szczodrą łzę nad losem Karola I”, sprzeciwiał się również użyciu przemocy w celu zmuszenia kolonii do powrotu do unii, z której chciały się odłączyć.
Filozofia polityczna Hume'a jest dialektyczna i subtelna, i wyzwoliła szereg wzajemnie sprzecznych interpretacji. Jednakże celem Bongiego nie jest interpretacja ani ocena, czy Historia Hume'a została właściwie zrozumiana przez tych, którzy czytali ją w okresie rewolucji francuskiej. Jego zadaniem jest raczej odnotowanie niezwykłego wpływu, jaki dzieło Hume'a wywarło w tym okresie. Czerpiąc z ogromnego zasobu materiałów archiwalnych, Bongie odkrył przed czytelnikiem nieoczekiwany przebłysk przez mur czasu, który oddziela nas od rewolucji francuskiej. Podobnie jak w przypadku innych historycznych prac Bongiego — dotyczących Diderota, księcia Karola Edwarda Stuarta, Condillaca i De Sade'a — w pamięci pozostaje obraz potężniejszy niż to, co mogłaby wnieść czysto teoretyczna interpretacja. Co więcej, można postrzegać Historię Hume'a nie tylko jako narrację na temat ówczesnych wydarzeń, ale także jako siłę kształtującą nowoczesne życie polityczne.
Źródło ilustracji: David Hume by Allan Ramsay, 1766, public domain
