Friedrich August von Hayek

Peter Klein

Tłumaczenie: Jan Lewiński

„żądanie równości materialnej może być spełnione jedynie przez rząd obdarzony władzą totalitarną”

F. A. Hayek jest bez wątpienia najbardziej znaczącym współczesnym ekonomistą austriackim. Uczeń Friedricha von Wiesera, protegowany i kolega Ludwiga von Misesa i najbardziej reprezentatywny z wyróżniającej się generacji teoretyków Szkoły Austriackiej. W anglojęzycznym świecie odnosił największe sukcesy spośród wszystkich propagatorów idei austriackich. „Kiedy ostateczna historia analizy ekonomicznej podczas lat 30-tych XX wieku zostanie napisana”, powiedział John Hicks w 1967, „głównym bohaterem dramatu (a był to całkiem niezły dramat) będzie profesor Hayek. (…) Prawie zapomniano już, że był czas, gdy nowe teorie Hayeka były głównym rywalem nowych teorii Keynesa” (Hicks, 1967, s. 203). Niestety, teoria cyklów koniunkturalnych Hayeka została w końcu zmieciona przez keynesistowską rewolucję. Ostatecznie jednak znów jego praca zyskała uznanie, gdy Hayek otrzymał, wraz ze Szwedem Gunnarem Myrdalem, Nagrodę Nobla w dziedzinie Nauk Ekonomicznych w 1974 roku. Hayek był płodnym pisarzem przez prawie siedem dekad, jego Collected Works (Prace zebrane), obecnie publikowane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Chicagowskiego i Routledge, są przewidywane na dziewiętnaście tomów.

Życie i praca

Życie Hayeka to okres XX wieku, w którym znalazł swój dom pośród wielkich społeczności intelektualnych tych czasów [2]. Urodzony w 1899 roku, w poważanej rodzinie wiedeńskich intelektualistów[3], uczęszczał na Uniwersytet Wiedeński, zdobywając doktoraty w 1921 u 1923. Hayek zapisał się na Uniwersytet w wieku 19 lat, tuż po I Wojnie Światowej, gdy było to jedno z trzech najlepszych na świecie miejsc do studiowania ekonomii (inne to Sztokholm i Cambridge w Anglii). Mimo tego, że był zapisany jako student prawa, jego głównym ośrodkiem zainteresowania były ekonomia i psychologia, to ostatnie ze względu na wpływ teorii Macha o postrzeganiu na Wiesera i jego kolegę, Othmara Spana. Zainteresowanie ekonomią natomiast wynikało z wyrośnięcia wśród reformistycznych ideałów fabianowskiego socjalizmu, tak typowego dla pokolenia Hayeka.

Jak wielu studentów ekonomii wtedy i później, Hayek nie wybrał swego zajęcia ze względu na samego siebie, leczy by poprawić warunki socjalne – bieda powojennego Wiednia służyła mu za codzienne przypomnienie tej potrzeby. Socjalizm zdawał się być rozwiązaniem. Wtedy, w 1922 roku Mises opublikował swój Die Gemeinwirtschaft, później przetłumaczony jako Socialism (Socjalizm). „Dla każdego z nas, młodych ludzi, którzy przeczytali tę książkę, gdy się ukazała”, przypominał sobie Hayek, „świat nie był już taki, jak wcześniej” (Hayek, 1956, s. 133). Socialism, pionierskie wypracowanie przez Misesa swojego artykułu sprzed dwóch lat, wykazywało, że kalkulacja ekonomiczna wymaga rynku dla środków produkcji; bez takiego rynku nie istnieje możliwość ustalenia cen dla tych środków i w konsekwencji perspektywa na znalezienie prawidłowych miejsc ich wykorzystania w procesach produkcji. Miażdżący atak Misesa na centralne planowanie zmienił Hayeka w leseferystę wraz z takimi współczesnymi mu, jak Wilhelm Röpke, Lionel Robbins, i Bertil Ohlin.

To właśnie w tym okresie Hayek zaczął uczęszczać na słynne Privatseminar Misesa. Wśród stałych uczestników, którzy wtedy nie otrzymali żadnego akademickiego wyróżnienia, czy jakiejkolwiek innej oficjalnej pochwały za poświęcenie swego czasu, byli Hayek, Gottfried Haberler, Fritz Machlup, Oskar Morgenstern, Paul Rosenstein-Rodan, Richard von Strigl, Karl Schlesinger, Felix Kaufmann, Alfred Schütz, Eric Voegelin, Karl Menger Jr. i inni już nie tak znani. Przez wiele lat Privatseminar było centrum społeczności ekonomicznej Wiednia, przyciągającym takich gości jak Robbins z Londynu i Howard S. Ellis z Berkeley. Później Hayek jako pierwszy z grupy opuścił Wiedeń; wielu innych, razem z samym Misesem, wyjechało wraz z rozpoczęciem II Wojny Światowej.

Mises wcześniej poświęcił wiele pracy teorii monetarnej i bankowej, skutecznie aplikując austriacką zasadę marginalnej użyteczności do przemyśleń nad wartością pieniądza, następnie zaznaczając teorię fluktuacji przemysłowych bazowaną na doktrynach Brytyjskiej Currency School i ideach szwedzkiego ekonomisty Knuta Wicksella. Hayek użył tej ostatniej jako punktu startowego dla własnych rozmyślań nad fluktuacjami, tłumacząc źródła cykli koniunkturalnych kategoriami bankowej ekspansji kredytowej i jej przenoszenia na błędne inwestycje kapitału. W rezultacie jego praca w tej dziedzinie zaowocowała zaproszeniem na wykład do Londyn School of Economics and Political Science, a w następnej kolejności stanowiskiem Tooke Chair in Economics and Statistics, które przyjął w 1931. Znalazł się wtedy wśród prężnej i fascynującej grupy: Robbinsa, J. R. Hicksa, Arnolda Planta, Dennisa Robertsona, T. E. Gregory’ego, Abba’y Lernera, Kennetha Bouldinga i George’a Shackle’a, by wymienić tylko najbardziej znanych. Hayek zaprezentował swoje (im) nieznane poglądy[4] i stopniowo „austriacką” teorię poznano i zaakceptowano. W LSE Hayek wykładał o teorii cyklów koniunkturalnych Misesa, którą szlifował i która, do momentu wyjścia General Theory (Ogólnej teorii) Keynesa w 1936 roku, znajdowała sobie mnóstwo adherentów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych (zaczęto uznawać ją za wyjaśnienie Kryzysu).

Hayek i Keynes ścierali się ze sobą we wczesnych latach trzydziestych XX wieku na stronach Economic Journal, dyskutując o Treatise on Money Keynesa. Jako jeden z najbardziej profesjonalnych adwersarzy Keynesa, Hayek miał dobre zaplecze do całkowitego odrzucenia General Theory. Ale nigdy tego nie zrobił. Część wytłumaczenia leży bez wątpienia w uroku osobistym Keynesa i jego legendarnych umiejętnościach retorycznych, wraz z generalną niechęcią Hayeka do bezpośredniego angażowania się w konfrontacje ze swoimi kolegami[5]. Hayek uważał również Keynesa za sprzymierzeńca w walce z wojenną inflacją i nie chciał odciągać go od tego problemu (Hayek, 1994, s. 91). Co więcej, jak później wyjaśniał Hayek, Keynes stale zmieniał ramy teoretyczne i Hayek nie widział żadnego sensu w pracy nad drobiazgową krytyką General Theory, gdyby Keynes miał znów zmienić zdanie (Hayek, 1963, s. 60; Hayek, 1966, strony 240-41). Hayek uważał, że lepiej będzie pełniej dopracować teorię kapitału Böhm-Bawerka i zaczął poświęcać więcej energii temu projektowi. Niestety, The Pure Theory of Capital nie została zakończona do 1941, a do tego czasu keynesistowski model makro mocno się zakorzenił[6].

W ciągu paru lat szczęśliwe losy Szkoły Austriackiej dramatycznie się odwróciły. Po pierwsze, austriacka teoria kapitału, integralna część teorii cyklów koniunkturalnych, trafiła pod ostrzał urodzonego we Włoszech ekonomisty z Cambridge, Piero Sraffa’y i Amerykanina Franka Knighta, podczas gdy teoria cyklów koniunkturalnych została zapomniana wśród entuzjazmu dla General Theory. Po drugie, wraz z przeprowadzką Hayeka do Londynu i trwającym do wczesnych lat 40-tych opuszczaniem Wiednia przez ekonomistów austriackich z powodów osobistych, a potem politycznych, Szkoła w zasadzie przestała istnieć[7]. Mises wyjechał w 1934 roku z Wiednia do Genewy, a następnie do Nowego Yorku, gdzie w izolacji kontynuował prace; Hayek pozostał w LSE do 1950 roku, gdy dołączył do Committee on Social Thought na Uniwersytecie Chicagowskim. Inni Austriacy pokolenia Hayeka zyskali znaczące pozycje w Stanach Zjednoczonych – Gottfried Haberler na Harvardzie, Fritz Machlup i Oskar Morgenstern w Princeton, Paul Rosenstein-Rodan w MIT – lecz ich praca już nie nosiła wyraźnych śladów tradycji fundamentów Carla Mengera.

W Chicago Hayek ponownie znalazł się w olśniewającej grupie: instytucie ekonomii, prowadzonym przez Knighta, Miltona Friedmana, potem George’a Stiglera; był jednym z najlepszych, wraz z Aaronem Directorem ze szkoły prawa wkrótce opracowali pierwszy program prawno-ekonomiczny[8]. Ale teoria ekonomiczna, w szczególności styl rozumowania, ulegała gwałtownej zmianie; Foundations Paula Samuelsona ukazały się w 1947, ustanawiając fizykę wzorcem nauki, jaką powinna naśladować ekonomia, a esej Friedmana z 1953 roku o „pozytywnej ekonomii” ustanowił nowy standard metody ekonomicznej. Dodatkowo Hayek zaprzestał pracy nad teorią ekonomiczną, koncentrując się zamiast tego na psychologii, filozofii i polityce, które przyćmiły na długi czas ekonomię austriacką[9]. Ważną pracę, zgodną z austriacką tradycją, wykonał wówczas Rothbard (1956, 1962, 1963a, 1963b), Kirzner (1963, 1966, 1973) i Lachmann (1956), ale, przynajmniej publicznie, pozostawała ona praktycznie w stanie całkowitego uśpienia.

Gdy w 1974 roku Hayek odebrał nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii, zainteresowanie Szkołą Austriacką nagle i niespodziewanie odżyło. Jakkolwiek nie był to pierwszy przypadek tak zwanej „austriackiej odnowy” – pamiętna konferencja South Royalton, odbyła się wcześniej tego samego roku – ponowne odkrycie Hayeka jako ekonomisty było mimo wszystko rozstrzygającym momentem dla renesansu ekonomii austriackiej[10]. Teksty Hayeka mogły uczyć nowe pokolenia, a sam Hayek zjawiał się na wczesnych konferencjach Institute for Humane Studies w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wciąż pisał, kończąc The Fatal Conceit w 1988, w wieku 89 lat. Zmarł w 1992 roku we Fryburgu, w Niemczech, gdzie żył od momentu opuszczenia Chicago w 1961 roku.

Wkład w ekonomię

Spuścizna ekonomiczna Hayeka jest złożona. Wśród mainstremowych ekonomistów jest znany przede wszystkim ze swojego popularnego The Road to Serfdom (Droga do niewolnictwa) (1944) i za pracę z lat 30-tych i 40-tych poprzedniego wieku nad problemem wiedzy (Hayek, 1937, 1945). Specjaliści od cykli koniunkturalnych darzą jego osiągnięcia w dziedzinie fluktuacji industrialnych uznaniem, a współcześni teoretycy informacji często przyznają rację jego pracom nad cenami i sygnałami, chociaż zwykle jego wnioski są punktem sporu[11]. Praca Hayeka znalazła swoje miejsce również w filozofii politycznej (Hayek, 1960), teorii prawa (Hayek 1973-79) i psychologii (Hayek, 1952). Wewnątrz Szkoły Austriackiej wpływ Hayeka, mimo swej niewątpliwej doniosłości, stał się celem pewnych kontrowersji. Jego nacisk na spontaniczny porządek i jego prace dotyczące kompleksowości systemów odcisnęły się szeroko wśród wielu przedstawicieli Szkoły Austriackiej. Inni podkreślali jego prace na temat ekonomii technicznej, szczególnie te dotyczące kapitału i cykli koniunkturalnych, zwracając uwagę na napięcie występujące między niektórymi poglądami Hayeka i Misesa na porządek społeczny. (Podczas gdy Mises był racjonalistą i utylitarystą, Hayek skupiał się na granicach rozumu, opierając swoją obronę kapitalizmu na jego umiejętności używania ograniczonej wiedzy i uczenia się na zasadzie prób i błędów).

Teoria cykli koniunkturalnych

Opracowania Hayeka na temat kapitału, pieniądza i cykli koniunkturalnych powszechnie uważa się za jego najważniejszy depozyt ekonomiczny (Hicks, 1967; Machlup, 1976). Budując na Theory of Money and Credit (1912) Misesa, Hayek pokazał, w jaki sposób wahania ekonomiczne – wraz z różnorodnością produkcji i zatrudnienia – są powiązane ze strukturą kapitałową gospodarki. W Prices and Production (1931) po raz pierwszy użył słynnych „trójkątów Hayeka”, by zilustrować związek między wartością dóbr kapitałowych i ich miejsca w hierarchii czasowej produkcji. Ponieważ produkcja jest czasochłonna, środki produkcji muszą być angażowane teraz, by posłużyć produkcji finalnych dóbr, których wartość zaistnieje dopiero w przyszłości, gdy już zostaną sprzedane. Jednakże kapitał jest heterogeniczny. Gdy dobra kapitałowe są zużywane w procesie produkcji, ulegają przy użyciu komponentów przemianie ze środków pierwotnych na produkty pośrednie, specyficzne dla konkretnych rodzajów produktów końcowych. W rezultacie, aktywów tych nie da się łatwo ponownie rozdysponować, jeśli zapotrzebowanie na dobra finalne się zmieni. Głównym problemem makroekonomicznym w nowoczesnej gospodarce używającej kapitału jest tym samym koordynacja czasowa: jak alokacja zasobów pomiędzy kapitałem a dobrami konsumenckimi może być zestawiona z preferencjami konsumentów wybierających między natychmiastową a przyszłą konsumpcją? W The Pure Theory of Capital (1941), najprawdopodobniej jego najbardziej ambitnej pracy, Hayek opisuje, jak w gospodarce struktura produkcji zależy od charakterystyki dóbr kapitałowych – trwałości, komplementarności, zastępowalności, specyficzności itd. Tę strukturę można opisać rozmaitymi „okresami inwestycyjnymi” nakładów, rozszerzeniem böhm-bawerkowego pojęcia „krążenia”, stopnia, w jakim produkcja wykorzystuje zasoby na hozyzontach czasowych[12].

W Prices and Production (1931) i Monetary Theory and the Trade Cycle (1933a) Hayek ukazał, jak zastrzyki pieniężne, zaniżając stopę procentową poniżej tego, co Mises (za Wicksellem) nazywał ich „naturalnym poziomem”, zaburzają strukturę czasową produkcji w gospodarce[13]. Większość teorii dotyczących wpływu pieniądza na ceny i produkt (już tamtych czasów) bierze pod uwagę jedynie wpływ całkowitej podaży pieniądza na poziom cen i sumuje produkt lub inwestycje do jednej wielkości. Teoria austriacka, w postaci rozwiniętej przez Misesa i Hayeka, skupia się na sposobie, w jaki pieniądz wchodzi do obiegu gospodarczego („efekty zastrzyku”) i jak to wpływa na relatywne ceny i inwestycje w poszczególnych sektorach. W konstrukcji Hayeka inwestycje w pewne stadia produkcji są „błędnymi inwestycjami”, jeśli nie pomagają zestawiać struktur produkcji z preferencjami czasowymi konsumentów. Redukcja stóp procentowych powodowana przez ekspansję kredytową kieruje surowce w stronę kapitałowo intensywnych procesów i wczesnych stadiów produkcji (których wymagania inwestycyjne są bardziej elastyczne z punktu widzenia stóp procentowych), tym samym „wydłużając” czas produkcji. Jeśli stopy procentowe spadłyby wskutek zmiany preferencji konsumentów bardziej faworyzujących przyszłość ponad dzisiejszą konsumpcję, wtedy dłuższa struktura czasowa produkcji byłaby odpowiednią, koordynującą reakcją. Spadek stóp procentowych spowodowany ekspansją kredytową, jednakże, byłby „fałszywym sygnałem”, powodującym zmiany struktury produkcji, który nie byłby zharmonizowany z czasowymi preferencjami konsumentów[14]. Boom wywołany wzrostem inwestycji jest sztuczny. Ostatecznie uczestnicy rynku zdadzą sobie sprawę, że nie ma dość oszczędności, by dokończyć wszystkie projekty; boom splajtuje, gdy błędne inwestycje zostaną wykryte i zlikwidowane[15]. Każdy sztuczny boom indukowany ekspansją kredytową działa zatem przeciw sobie. Na uzdrowienie składa się likwidacja złych inwestycji wytworzonych przez zaniżenie stóp procentowych poniżej ich naturalnych poziomów, tym samym odnowienie struktury czasowej produkcji tak, by była zgrana z czasowymi preferencjami konsumentów[16].

Wiedza, ceny i konkurencja jako procedura odkrywcza

Prace Hayeka o wiedzy rozproszonej i spontanicznym porządku są także szeroko znane, ale bardziej kontrowersyjne. W „Economics and Knowledge” (1937) i „The Use of Knowledge in Society” Hayek twierdził, że głównym problemem ekonomicznym stojącym przed społeczeństwem nie jest, jak powszechnie się uważa w podręcznikach, alokacja posiadanych zasobów między konkurujące cele. „Jest to raczej problem najlepszego przeznaczenia zasobów znanych każdemu członkowi społeczeństwa na cele, których relatywne znaczenie znają tylko te jednostki. Lub, by ująć to krótko, jest to problem wykorzystania wiedzy nie danej wszystkim w całej zbiorowości” (Hayek, 1945, s. 78).

Duża część wiedzy niezbędnej do działania systemu gospodarczego, przekonywał Hayek, nie ma formy „naukowej”, czy technicznej wiedzy – świadomości praw rządzących zjawiskami naturalnymi i społecznymi – ale „” wiedzy, idiosynkratycznych, rozproszonych fragmentów zrozumienia „okoliczności miejsca i czasu”. Tej ukrytej wiedzy często nie są świadomi nawet jej posiadacze, i nie może być ona przekazana władzy centralnej. Rynek używa zwykle tej ukrytej wiedzy za pomocą swego rodzaju „procedury odkrywczej” (Hayek, 1968a), dzięki której informacja jest bezwiednie transmitowana przez gospodarkę jako niezamierzona konsekwencja zmierzania jednostek do ich własnych celów[17]. Rzeczywiście, hayekowskie rozróżnienie na neoklasyczne pojęcie „konkurencji”, definiowane jako zestaw warunków równowagi (liczba podmiotów na rynku, charakterystyka produktu itd.) i na starsze pojęcie konkurencji jako rywalizacji odcisnęła wyraźne piętno na ekonomii austriackiej (Kirzner, 1973; Machovec, 1995).

Według Hayeka konkurencja rynkowa generuje szczególny rodzaj porządku – porządek będący wynikiem „ludzkiego działania, nie ludzkiego planu” (zdanie, które Hayek podjął od mentora Adama Smitha, Adama Fergusona). Ten „spontaniczny porządek” jest systemem realizującym się przez niezależne działania wielu jednostek, produkującym ogólne zyski w sposób niezamierzony i zwykle nieprzewidywalnie dla tych, których działania go spowodowały. By odróżnić ten rodzaj porządku od porządku planowego, ustalonego systemu, Hayek (1968b, pp. 72-76) używał greckiego terminu cosmos dla spontanicznego porządku i taxis dla świadomie zaplanowanego. Wśród przykładów cosmos znajdziemy cały system rynkowy, pieniądz, prawo zwyczajowe, a nawet język. Taxis to, przez kontrast, zaprojektowana lub skonstruowana organizacja, jak firma czy biuro; są to „wyspy świadomej siły w oceanie nieświadomej kooperacji, jak zgęstniałe bryłki masła w wiadrze maślanki” (D. H. Robertson, cytat u Coase’a, 1937, s. 35).[19]

Większość komentatorów postrzega prace Hayeka dotyczącą wiedzy, odkryć i konkurencji jako skutek jego udziału w socjalistycznej debacie nad problemem kalkulacji ekonomicznej lat 20-tych i 30-tych zeszłego wieku. Błąd socjalistów, zdaniem Hayeka, polegał na niedostrzeganiu faktu, że całość gospodarki jest z konieczności porządkiem samorzutnym i nie da się jej odtworzyć tak, by operatorzy tego planowego porządku mogli sprawować kontrolę nad jej organizacją. Tak jest, ponieważ planowe rozkazy mogą radzić sobie jedynie z problemami o ściśle ograniczonej komplikacji. W przeciwieństwie do tego spontaniczne rozkazy mają tendencję do ewolucji zgodnej z naturalnymi procesami selekcji, zatem nie potrzebują projektów, czy nawet zrozumienia przez choćby jeden umysł.[20]

Hayek i ekonomia austriacka

Jest jasne, że myśl austriacka zawdzięcza swą odnowę w dużym stopniu Hayekowi. Lecz czy prace Hayeka to w rzeczywistości naprawdę „ekonomia austriacka” – część oddzielnej, rozpoznawalnej tradycji – czy też może powinniśmy się odnosić do nich jako do oryginalnych i bardzo osobistych dzieł?[21] Niektórzy obserwatorzy piętnują jego późniejsze prace, szczególnie z okresu jego odwrotu od technicznej ekonomii, które ukazują wpływ jego przyjaciela, Sir Karla Poppera bardziej niż Carla Mengera, czy Misesa: jeden z krytyków mówi o „Hayeku I” i „Hayeku II”; inny pisze o „transformacji Hayeka”[22].

To prawda, że Popper miał znaczący wpływ na późną myśl Hayeka. Bardziej interesująca jest dokładna natura związku Hayeka z Misesem. Bez wątpienia żaden ekonomista nie miał większego wpływu na myślenie Hayeka niż Mises – nawet nie Wieser, od którego Hayek nauczył się swego fachu, a który umarł w 1927 roku, kiedy Hayek był wciąż młodym człowiekiem[23]. Poza tym Mises wyraźnie uznawał Hayeka za najbłyskotliwszego z jego pokolenia. Jednak, jak spostrzegł sam Hayek (1978a), był kimś więcej niż tylko zwyczajnym naśladowca: „mimo tego, że zawdzięczam [Misesowi] decydujący bodziec w kluczowym momencie mojego rozwoju intelektualnego i stałą inspirację przez dziesięciolecie, prawdopodobnie najbardziej zyskałem na jego nauczaniu, ponieważ nie byłem od początku jego uczniem na uniwersytecie, takim niewinnym młodym człowiekiem, który podszedłby do jego słów doktrynalnie, lecz przybyłem do niego już jako wykwalifikowany ekonomista, obeznany z równoległą gałęzią ekonomii austriackiej [gałęzią Wiesera], od której mnie odwrócił, choć nigdy kompletnie, pozyskując sobie zwolennika”.

Wiele napisano o poglądach Hayeka i Misesa na socjalistyczną debatę o kalkulacji. Problemem jest, czy socjalistyczna ekonomia jest „niemożliwa”, jak zarzucał Mises w 1920, czy zwyczajnie mniej efektywna lub trudniejsza do zastosowania. Hayek (1992, p. 127) utrzymywał później, że „główną tezą [Misesa] nie było, jak to jest czasem mylnie stawiane, że socjalizm jest niemożliwy, lecz że nie może efektywnie wykorzystywać zasobów”. Tak przedstawiona interpretacja jest dyskusyjna. Hayek dyskutuje tutaj ze standardowym ujęciem debaty nt. kalkulacji, którą można znaleźć choćby u Schumpetera (1942, strony 172-186), czy Bergsona (1948). Zgodnie z tym poglądem początkowe twierdzenie Misesa o niemożliwości ekonomicznej kalkulacji w socjalizmie zostało obalone przez Oskara Langego, Freda Taylora i Abba’ę Lernera, a późniejsze modyfikacje wprowadzone przez Hayeka i Robbinsa były jednoznaczne z przyznaniem, że gospodarka socjalistyczna jest teoretycznie możliwa, lecz trudna w praktyce ze względu na to, że wiedza jest zdecentralizowana a motywacja do działania słaba. Odpowiedź Hayeka w cytowanym tekście, że rzeczywista pozycja Misesa była wyolbrzymiona, zyskała wsparcie czołowego historyka rewizjonistycznego zajmującego się debatą o kalkulacji, Dona Lavoie, który utrzymuje, że „główne argumenty wysuwane przez Hayeka i Robbinsa nie stanowią ‘odwrotu’ od Misesa, ale raczej wyjaśnienie, kierujące sprzeciw na późniejsze wersje centralnego planowania (…) Mimo że komentarze zarówno Hayeka, jak i Robbinsa, odnoszące się do trudności wyliczeniowych [późniejszych wersji], odpowiadały za mylące interpretacje ich argumentów, w rzeczywistości ich główne konsekwencje były w pełni zgodne z zarzutem Misesa” (Lavoie, 1985, s. 20). Kirzner (1988) utrzymuje podobnie, że pozycje Misesa i Hayeka powinno się widzieć razem jako wczesne próby wypracowania austriackiego spojrzenia na proces rynkowy jako „przedsiębiorczego odkrywania”. Salerno (1990a) twierdzi inaczej, faworyzując tradycyjny sąd, że oryginalny problem kalkulacji Misesa jest inny od problemu procesu odkrywczego podkreślanego przez Lavoie’a i Kirznera[24].

Co więcej, spontaniczny porządek i grupowa selekcja, akcentowane później przez Hayeka, nie łączyły go z Misesem; pojawiają się tu jednak elementy rozumowania Mengera. Wyjaśnienie tej różnicy znajdziemy w słowach Hayeka (1978a), według których „sam Mises był wciąż bardziej dzieckiem racjonalistycznej tradycji oświecenia, raczej kontynentalnej, niż angielskiej, liberalnej (…), której sam jestem przedstawicielem”. Jest to wskazanie na „dwa rodzaje liberalizmu”, do którego Hayek często odnosi się następująco: kontynentalna, racjonalistyczna lub utylitarystyczna tradycja, akcentująca rozum i zdolność człowieka do kształtowania otoczenia, oraz angielska tradycja prawa zwyczajowego, która kładzie nacisk na ograniczenia rozumu i „spontaniczne” siły ewolucji[25].

Ostatnio związek między Misesem a Hayekiem przerodził się w pełni w debatę „dehomogenizacyjną”. Salerno (1990a, 1990b, 1993, 1994) i Rothbard (1991, 1995) uważają hayekowskie podkreślanie wiedzy i odkrycia za zdecydowanie odmienne od misesowskiego nacisku na celowe ludzkie działanie. Salerno (1993), na przykład, dowodzi, że są dwa nurty nowoczesnej ekonomii austriackiej, oba biorące swój początek od Mengera. Jeden nurt, Wiesera-Hayeka, skupia się na rozproszonej wiedzy i systemie cen służącemu za sposób wymiany wiedzy. Drugi, Böhm-Bawerka-Misesa, skupia się na kalkulacji monetarnej (lub też „szacowaniu”, czyli antycypacji przyszłych cen) bazującej na istniejących cenach wyrażonych w pieniądzu. Kirzner (1995a, 1995b, 1996, 1997) i Yeager (1994, 1995) argumentują inaczej, twierdząc, że różnice między Hayekiem i Misesem to raczej kwestie semantyczne niż merytoryczne[26].

Bez względu na to, istnieje powszechna zgoda, że Hayek plasuje się wśród najwybitniejszych członków Szkoły Austriackiej i wśród największych ekonomistów dwudziestego wieku. Jego praca wciąż ma znaczenie dla teorii cyklów koniunkturalnych, porównywanych systemów gospodarczych, filozofii społecznej i politycznej, teorii prawa a nawet w psychologii kognitywnej. Nie zawsze łatwo nadążyć za pracami Hayeka – sam określa się raczej jako „pytający” lub „plączący”, a nie „mistrz własnej dziedziny” – co mogło przyczynić się do różnorodności interpretacji jego pracy, które narosły[27]. Częściowo z tego powodu pozostaje jednym z najciekawszych intelektualistów swoich czasów.

Odniesienia

Bellante, Don, and Roger W. Garrison. 1988. "Phillips Curves and Hayekian Triangles: Two Perspectives on Monetary Dynamics." History of Political Economy 20 (Summer): 207-34.
Bergson, Abram. 1948. "Socialist Economics." In Howard S. Ellis, ed., A Survey of Contemporary Economics. Vol. 1. Homewood, Ill.: Richard D. Irwin, pp. 412-48.
Blaug, Mark. 1993. "Hayek Revisited." Critical Review 7, no. 1: 51-60.
Boettke, Peter J. 1997. "Economic Calculation: The Austrian Contribution to Political Economy." Advances in Austrian Economics, forthcoming.
Caldwell, Bruce J. 1988. "Hayek's Transformation." History of Political Economy 20 (Winter): 513-41.
Caldwell, Bruce J. 1995. "Introduction." In Hayek, 1995, pp. 1-48.
Caldwell, Bruce J. 1997. "Hayek and Socialism." Journal of Economic Literature 35, no. 4 (December): 1856-90.
Coase, Ronald H. 1937. "The Nature of the Firm." Economica (N.S.) 4: 386-405. Reprinted in idem., The Firm, the Market, and the Law. Chicago: University of Chicago Press, 1988, pp. 33-55.
Craver, Earlene. 1986. "The Emigration of the Austrian Economists." History of Political Economy 18, no. 1: 1-32.
Dolan, Edwin G., ed. 1976. The Foundations of Modern Austrian Economics. Kansas City: Sheed & Ward.
Ekelund, Robert B. 1986. "Wieser's Social Economics: A Link to Modern Austrian Theory?" Austrian Economics Newsletter 6 (Fall): 1-2, 4, 9-11.
Farrell, Joseph, and Patrick Bolton. 1990. "Decentralization, Duplication, and Delay." Journal of Political Economy 98, no. 4: 803-26.
Fehl, Ulrich. 1986. "Spontaneous Order and the Subjectivity of Expectations: A Contribution to the Lachmann-O'Driscoll Problem." In Israel M. Kirzner, ed., Subjectivism, Intelligibility, and Economic Understanding. New York: New York University Press, pp. 72-86.
Foss, Nicolai J. 1994. The Austrian School and Modern Economics: A Reassessment. Copenhagen: Handelshřjskolens Forlag.
Garrison, Roger W. 1978. "Austrian Macroeconomics: A Diagrammatical Exposition." In Spadaro, 1978, pp. 167-204.
Garrison, Roger W. 1984. "Time and Money: The Universals of Macroeconomic Theorizing." Journal of Macroeconomics 6, no. 2 (Spring): 197-213.
Garrison, Roger W., and Israel M. Kirzner. 1987. "Hayek, Friedrich August von." In John Eatwell, Murray Milgate, and Peter Newman, eds., The New Palgrave Dictionary of Economics. Vol. 2. London: Macmillan, pp. 609-14.
Gray, John. 1984. Hayek on Liberty. Second edition. Oxford: Basil Blackwell, 1986.
Grossman, Sanford J. 1980. "On the Impossibility of Informationally Efficient Markets." American Economic Review 70, no. 3 (June): 393-408.
Grossman, Sanford J. 1989. The Informational Role of Prices. Cambridge, Mass., and London: MIT Press.
Grossman, Sanford J., and Joseph E. Stiglitz. 1976. "Information and Competitive Price Systems." American Economic Review 66, no. 2 (May): 246-53.
Hayek, F. A. 1931. Prices and Production. London: Routledge & Sons. Second revised edition, London: Routledge & Kegan Paul, 1935.
Hayek, F. A. 1933a. Monetary Theory and the Trade Cycle. London: Jonathan Cape.
Hayek, F. A. 1933b. "The Trend of Economic Thinking." Economica 13: 121-37. Reprinted in Hayek, 1991, pp. 17-34.
Hayek, F. A. 1937. "Economics and Knowledge." Economica N.S. 4: 33-54. Reprinted in Hayek, 1948a, pp. 33-56.
Hayek, F. A. 1939. "Price Expectations, Monetary Disturbances, and Malinvestments." In Hayek, Profits, Interest, and Investment. London: Routledge and Kegan Paul, pp. 135-56.
Hayek, F. A. 1941. The Pure Theory of Capital. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1944. The Road to Serfdom. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1945. "The Use of Knowledge in Society." American Economic Review 35 (September): 519-30. Reprinted in Hayek, 1948a, pp. 77-91.
Hayek, F. A. 1948a. Individualism and Economic Order. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1948b. "The Meaning of Competition." In Hayek, 1948a, pp. 92-106.
Hayek, F. A. 1952. The Sensory Order. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1956. "In Honour of Professor Mises." In Hayek, 1992, pp. 129-36.
Hayek, F. A. 1960. The Constitution of Liberty. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1963. "The Economics of the 1930s as Seen from London." In Hayek, 1995, pp. 49-73.
Hayek, F. A. 1966. "Personal Recollections of Keynes and the 'Keynesian Revolution.'" In Hayek, 1995, pp. 240-46.
Hayek, F. A. 1968a. "Competition as a Discovery Procedure." In Hayek, 1978b, pp. 179-90.
Hayek, F. A. 1968b. "The Confusion of Language in Political Thought." In Hayek, 1978b, pp. 71-97.
Hayek, F. A. 1973-79. Law, Legislation, and Liberty. Three volumes. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1975. "Two Types of Mind." In Hayek, The Trend of Economic Thinking. Edited by W. W. Bartley III and Stephen Kresge. Vol. 3 of The Collected Works of F. A. Hayek. London: Routledge, and Chicago: University of Chicago Press, 1991, pp. 49-55.
Hayek, F. A. 1976. Denationalisation of Money : An Analysis of the Theory and Practice of Concurrent Currencies. London: Institute of Economic Affairs.
Hayek, F. A. 1978a. "Coping with Ignorance." Imprimis 7, no. 7 (July): 1-6. Reprinted in Champions of Freedom. Hillsdale, Mich.: Hillsdale College Press, 1979.
Hayek, F. A. 1978b. New Studies in Philosophy, Politics and Economics. Chicago: University of Chicago Press.
Hayek, F. A. 1988. The Fatal Conceit: The Errors of Socialism. Edited by W. W. Bartley III. Vol. 1 of The Collected Works of F. A. Hayek. London: Routledge, and Chicago: University of Chicago Press, 1989.
Hayek, F. A. 1991. The Trend of Economic Thinking: Essays on Political Economists and Economic History. Edited by W. W. Bartley III and Stephen Kresge. Chicago: University of Chicago Press, and London: Routledge.
Hayek, F. A. 1992. The Fortunes of Liberalism. Edited by Peter G. Klein. Vol. 4 of The Collected Works of F. A. Hayek. Chicago: University of Chicago Press, and London: Routledge.
Hayek, F. A. 1994. Hayek on Hayek: An Autobiographical Dialogue. Edited by Stephen Kresge and Leif Wenar. Chicago: University of Chicago Press, and London: Routledge.
Hayek, F. A. 1995. Contra Keynes and Cambridge: Essays, Correspondence. Edited by Bruce Caldwell. Vol. 9 of The Collected Works of F. A. Hayek. Chicago: University of Chicago Press, and London: Routledge.
Hayek, F. A. 1997. Socialism and War: Essays, Documents, Reviews. Edited by Bruce Caldwell. Vol. 10 of The Collected Works of F. A. Hayek. Chicago: University of Chicago Press, and London: Routledge.
Herbener, Jeffrey M. 1991. "Ludwig von Mises and the Austrian School of Economics." Review of Austrian Economics 5, no. 2: 33-50.
Herbener, Jeffrey M. 1996. "Calculation and the Question of Arithmetic." Review of Austrian Economics 9, no. 1: 151-62.
Hicks, Sir John. 1967. Critical Essays in Monetary Theory. Oxford: Clarendon Press.
Hoppe, Hans-Hermann. 1996. "Socialism: A Property or Knowledge Problem?" Review of Austrian Economics 9, no. 1: 143-49. Hutchison, T. W. 1984. "Austrians on Philosophy and Method (since Menger)." In idem., The Politics and Philosophy of Economics: Marxians, Keynesians and Austrians. New York and London: New York University Press, pp. 203-32.
Kirzner, Israel M. 1963. Market Theory and the Price System. Princeton: Van Nostrand.
Kirzner, Israel M. 1966. An Essay on Capital. New York: Augustus M. Kelley.
Kirzner, Israel M. 1973. Competition and Entrepreneurship. Chicago: University of Chicago Press.
Kirzner, Israel M. 1988. "The Socialist Calculation Debate: Lessons for Austrians." Review of Austrian Economics 2: 1-18.
Kirzner, Israel M. 1995a. "Introduction." In idem., ed., Classics in Austrian Economics: A Sampling in the History of a Tradition. Vol. 3. London: William Pickering, pp. vii-xvii.
Kirzner, Israel M. 1995b. Review of Jack Birner and Rudy Van Zijp, Hayek, Co-ordination, and Evolution. Southern Economic Journal 61, no. 4 (April): 1243-44.
Kirzner, Israel M. 1996. "Reflections on the Misesian Legacy in Economics." Review of Austrian Economics 9, no. 2: 143-54.
Kirzner, Israel M. 1997. "Entrepreneurial Discovery and the Competitive Market Process: An Austrian Approach." Journal of Economic Literature 35, no. 1 (March): 60-85.
Klein, Peter G. 1992. "Introduction." In Hayek, 1992, pp. 1-15.
Klein, Peter G. 1996. "Economic Calculation and the Limits of Organization." Review of Austrian Economics 9, no. 2: 51-77.
Lachmann, Ludwig. 1956. Capital and Its Structure. Kansas City: Sheed Andrews and McMeel.
Lavoie, Don. 1985. Rivalry and Central Planning: The Socialist Calculation Debate Reconsidered. Cambridge: Cambridge University Press.
Lucas, Robert E. 1977. "Understanding Business Cycles." In idem., Studies in Business-Cycle Theory. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1981.
Machlup, Fritz. 1976. "Hayek's Contributions to Economics." In idem., ed., Essays on Hayek. Hillsdale, Mich.: Hillsdale College Press, pp. 13-59.
Machovec, Frank M. 1995. Perfect Competition and the Transformation of Economics. London: Routledge.
McCormick, Brian J. 1992. Hayek and the Keynesian Avalanche. New York: St. Martin's Press.
Mises, Ludwig von. 1912. The Theory of Money and Credit. New Haven: Yale University Press, 1953.
Mises, Margit von. 1984. My Years with Ludwig von Mises. Second enlarged edition. Cedar Falls, Iowa: Center for Futures Education.
O'Driscoll, Gerald P., Jr. 1977. Economics as a Coordination Problem: The Contribution of Friedrich A. Hayek. Kansas City: Sheed Andrews & McMeel.
Rothbard, Murray N. 1956. "Toward a Reconstruction of Utility and Welfare Economics." In Mary Sennholz, ed., On Freedom and Free Enterprise: Essays in Honor of Ludwig von Mises. Princeton: Van Nostrand, pp. 224-62.
Rothbard, Murray N. 1962. Man, Economy, and State. Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, 1993.
Rothbard, Murray N. 1963a. America's Great Depression. Second revised edition. New York: Richardson and Snyder, 1983.
Rothbard, Murray N. 1963b. What Has Government Done to Our Money? Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, 1990.
Rothbard, Murray N. 1991. "The End of Socialism and the Calculation Debate Revisited." Review of Austrian Economics 5, no. 2: 51-76.
Rothbard, Murray N. 1994. Review of Bruce Caldwell and Stephan Boehm, eds., Austrian Economics: Tensions and New Directions. Southern Economic Journal 61, no. 2 (October): 559-60.
Rothbard, Murray N. 1995. "The Present State of Austrian Economics." In idem., The Logic of Action. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar, 1997, vol. 1, pp. 111-72.
Salerno, Joseph T. 1990a. "Ludwig von Mises as Social Rationalist." Review of Austrian Economics 4: 26-54.
Salerno, Joseph T. 1990b. "Postscript: Why a Socialist Economy Is 'Impossible.'" In Ludwig von Mises, Economic Calculation in the Socialist Commonwealth. Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, pp. 51-71.
Salerno, Joseph T. 1993. "Mises and Hayek Dehomogenized." Review of Austrian Economics 6, no. 2: 113-46.
Salerno, Joseph T. 1994. "Reply to Leland B. Yeager." Review of Austrian Economics 7, no. 2: 111-25.
Salerno, Joseph T. 1996a. "A Final Word: Calculation, Knowledge, and Appraisement." Review of Austrian Economics 9, no. 1: 141-42.
Salerno, Joseph T. 1996b. "Why We're Winning: An Interview with Joseph T. Salerno." Austrian Economics Newsletter 16, no. 3 (Fall): 1-8.
Schumpeter, Joseph A. 1942. Capitalism, Socialism, and Democracy. New York: Harper & Row.
Spadaro, Louis M., ed. 1978. New Directions in Austrian Economics. Kansas City: Sheed Andrews & McMeel, 1978.
Van Zijp, Rudy. 1993. Austrian and New Classical Business Cycle Theories: A Comparative Study Through the Method of Rational Reconstruction. Brookfield, Vt.: Edward Elgar.
Vanberg, Viktor J. 1994. "Spontaneous Market Order and Social Rules: A Critical Examination of F. A. Hayek's Theory of Cultural Evolution." In idem., Rules and Choice in Economics. London and New York: Routledge, pp. 75-94.
Vaughn, Karen I. 1996. Austrian Economics in America: The Migration of a Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
White, Lawrence H. 1996. "Hayek's Pure Theory of Capital." Unpublished manuscript. Department of Economics, University of Georgia.
White, Lawrence H. 1997. "Why Didn't Hayek Favor Laissez-Faire in Banking?" History of Political Economy, forthcoming.
Williamson, Oliver E. 1991. "Economic Institutions: Spontaneous and Intentional Governance." Journal of Law, Economics and Organization 7 (special issue):159-87.
Yeager, Leland B. 1994. "Mises and Hayek on Calculation and Knowledge." Review of Austrian Economics 7, no. 2: 93-109.
Yeager, Leland B. 1995. "Rejoinder: Salerno on Calculation, Knowledge, and Appraisement." Review of Austrian Economics 9, no.1: 137-39.

1. Peter G. Klein jest profesorem asystującym ekonomii na Uniwersytecie Georgii i współredaktorem The Collected Works of F. A. Hayek. Dziękuje on bez jednoznacznego wyróżniania Rogerowi Garrisonowi, Sandy Klein, Stephenowi Kresgemu, Davidowi Robinsonowi, Joemu Salerno, George’owi Selginowi i Larry’emu White’owi za pomocne komentarze przy wcześniejszych szkicach.
2. Do pełniejszego zapisu biograficznego kieruję do Hayeka, 1994, i wprowadzenia Stephena Kresge’a.
3. Ojciec Hayeka był lekarzem i botanikiem. Jeden z dziadków, statystyk, był przyjacielem Eugenia von Böhm-Bawerka; filozof Ludwig Wittgenstein był kuzynem w drugiej linii.
4. Hicks (1967, s. 204) pisał, odnosząc się do pierwszej (1931) angielskiej książki Hayeka, że „Prices and production była angielska, lecz nie była to angielska ekonomia”.
5. W dodatku Hayek (1963, s. 60) przytaczał fakt własnego „zmęczenia kontrowersjami”; był zaangażowany w spór z rynkowymi socjalistami nt. kalkulacji ekonomicznej, z Knightem nt. teorii kapitału a z Keynesem nt. pieniądza.
6. Większą ilość informacji na temat błędu Hayeka dotyczącego odpowiedzi na General Theory można znaleźć u Caldwella, 1995, szczególnie na stronach 40-46. Hayek (1963, strony 60-61; 1966, strony 240-241) wierzył także, że efektywne obalenie twierdzeń Keynesa musiałoby się wiązać z dokładną krytyką agregatowej, lub „makro”, ekonomii w ogólności. Caldwell (1988) sugeruje inny powód: to w tym czasie Hayek tracił wiarę w teorię równowagi i zwracał się w stronę postrzegania aktywności ekonomicznej z perspektywy „procesu rynkowego”, co utrudniło nawiązanie walki z Keynesem w oparciu o te same warunki, na jakich dyskutowali wcześniej. McCormick (1992, strony 99-134) i Blaug (1993, strony 53-55) przedstawiają zupełnie inne uzasadnienie: Hayek nie mógł odpowiedzieć, ponieważ austriacka teoria kapitału, na której zbudowana była teoria cykli koniunkturalnych, była zwyczajnie błędna.
7. O emigracji austriackich ekonomistów pisze Craver, 1986.
8. Jednakże w Chicago Hayek był postrzegany jak outsider; jego miejsce znajdowało się raczej w Komitecie Myśli Społecznej, nie na wydziale ekonomii, a jego płaca była finansowana przez prywatną fundację, Fundusz Williama Volkera (ta sama organizacja, która płaciła pensję Misesa jako profesora wizytującego na Uniwersytecie Nowojorskim).
9. Hayek (1994, s. 126) powiedział wtedy „stałem się (…) w jakimś sensie przestarzały jako ekonomista i zupełnie nie czułem sympatii dla kierunku rozwoju ekonomii. Mimo tego, że wciąż uważałem prace, które wykonałem w latach czterdziestych nad metodą nauki, historią idei i teorią polityczną, za tymczasowe wypady na inne pole, stwierdziłem, że trudno jest mi wrócić do systematycznego nauczania teorii ekonomicznej i raczej jako ulgę odczułem fakt, że moje obowiązki nauczycielskie mnie do tego nie zobowiązywały”.
10. Protokół konferencji South Royalton opublikowano jako The Foundations of Modern Austrian Economics (Dolan, 1976). Dalszy, uzupełniający tom ukazał się dwa lata później: New Directions in Austrian Economics (Spadaro, 1978). Dla większej ilości spojrzeń na odnowę austriacką patrz u Rothbarda, 1995 i Vaughna, 1996. Salerno (1996b) twierdzi, że odnowę austriacką powinno się datować nie od 1974, lecz 1962-63, kiedy Rothbard opublikował Man, Economy and State (1962), America's Great Depression (1963a), i What Has Government Done to Our Money? (1963b), prace, które rozpaliły zainteresowanie ekonomią austriacką u młodszych uczestników South Royalton.
11. Lucas (1977) przywołuje przykład Hayeka jako głównego eksponenta pre-keynesowskiej teorii cykli koniunkturalnych. Grossman i Stiglitz (1976) oraz sam Grossman (1980, 1989) twierdzą, że wbrew słowom Hayeka ceny na rynku nie są „wystarczającymi statystykami” dla zmian w gustach i technologii. Ta literatura stara się testować „zawartość informacyjną” sygnałów cenowych, i stwierdza, że generalnie jedynie doskonale konkurencyjne ceny niosą ze sobą użyteczną informację. Farrell i Boston (1990) utrzymują, że Hayek przecenia właściwości koordynacyjne zdecentralizowanej wymiany rynkowej. Praca Hayeka z 1945 jest często cytowana w literaturze Nowych Instytucjonalistów podkreślającej proces i adaptację, jednak koordynacja rynkowa jest widziana jako jedynie jeden z typów pożądanej koordynacji. Vide, na przykład, Williamson, 1991.
12. Hayek ostatecznie odrzucił „średni okres produkcji” Böhm-Bawerka jako użyteczny pomysł, mimo tego, że wcześniej skorzystał z niego w Prices and Production (1931). Patrz Hayek, 1994, s. 141 oraz White, 1996.
13. Hayek uważał że ważniejszy przypadek występuje, gdy rynkowa stopa procentowa utrzymuje się na stałym poziomie mimo zwiększania naturalnej stopy procentowej. Jednakże w swoich pracach skupił się na zdecydowanie łatwiejszej sprawie, gdy ekspansja kredytowa zaniża rynkową stopę procentową poniżej niezmienionej stopy naturalnej.
14. Przez większość swej kariery Hayek uważał bankowy system rezerw cząstkowych za z natury niestabilny, przyjmujący rolę (w zasadzie) rządowego stabilizatora podaży pieniądza. W późniejszych pracach, począwszy od The Constitution of Liberty ( (1960) a skończywszy na Denationalisation of Money (1976), bronił konkurencji prywatnych dostarczycieli urzędowego pieniądza. Vide White, 1997.
15. Antycypując dzisiejsze teorie cykli, Hayek (1939) uznawał zachowanie cykli za zależne od oczekiwań dotyczących przyszłych cen i ruchów stóp procentowych. Jak sformułowali to Garrison i Kirzner (1987, s. 612), dla Hayeka „ceny to sygnały, nie maszerujące rozkazy”. Ale Hayek nie wierzył, że podmioty mogą znać rzeczywistą strukturę gospodarki i prawidłowo rozróżniać ruchy stóp procentowych generowane przez zmiany czasowych preferencji konsumentów od tych generowanych przez zmiany w podaży pieniądza.
16. Dla dokładniejszych omówień poglądów makroekonomicznych Hayeka patrz O'Driscoll, 1977, oraz Garrison i Kirzner, 1987. Dla ekspozycji i interpretacji austriackiej teorii cykli koniunkturalnych, a szczególnie jej odniesienia do współczesnych teorii cykli koniunkturalnych patrz Garrison, 1978, 1984; Bellante i Garrison, 1988; Van Zijp, 1993; oraz Foss, 1994, strony 39-55.
17. Użycie przez Hayeka argumentu o niewiedzy do obrony rynku jest niezwykłe. Współcześni ekonomiści zwykle wymagają założenia o hiperracjonalności – kompletnej i doskonałej informacji, racjonalnych oczekiwań, idealnych rynków i tak dalej – by usprawiedliwić „efektywność” alokacji rynkowej. W nowej literaturze rynkowej traktującej o informacji i motywacjach, teoretycy tacy jak Joseph Stiglitz używali odchyleń od tych założeń o perfekcji, by udowodnić niepowodzenie rynku i by dostarczyć racjonalizacji interwencji rządowych (patrz 9-ty punkt powyżej). Dla Hayeka było odwrotnie – fakt, że podmioty rynku nie są hiperracjonalne, był argumentem nie przeciw indywidualnej wolności, ale przeciw państwowemu planowaniu i kontroli społecznej.
18. Wcześniej Hayek (1933b, s. 27) używał słów „organizm” i „organizacja”, wziętych od Misesa; to rozróżnienie wspomniane przez Coase’a w jego słynnym artykule z 1937 roku, o „naturze Firmy”.
19. O związku między socjalistyczną debatą o kalkulacji i teorią firmy więcej u Kleina, 1996.
20. O spontanicznym porządku patrz Fehl, 1986. Vanberg (1994) twierdzi, że spostrzeżenie Hayeka o spontanicznym porządku via grupowej selekcji jest niekompatybilne z metodologicznym indywidualizmem.
21. Praca Wiesera była generalnie uważana, przez samego Hayeka i innych, za jego osobisty dorobek. Przeciwny pogląd prezentuje Ekelund, 1986.
22. O Hayeku I i II patrz u Hutchisona, 1984, strony 210-219; o „transformacji” pisze Caldwell, 1988. Ostatnie zawiera dyskusje o tym, czy artykuł Hayeka „Ekonomia i wiedza” z 1937 roku stanowi rozstrzygające zerwanie z Misesem na rzecz „falsyfikacjonistycznego” podejścia popperowskiego, utrzymującego, że dowody empiryczne mogą być użyte w celu falsyfikacji teorii (ale nie do jej „weryfikacji” przez indukcję). Więcej o twierdzeniu, że 1937 to punkt zwrotny patrz Hutchison (1984, s. 215) i Caldwell (1988, s. 528); dla przeciwnego stwierdzenia patrz Gray (1984, strony 16-21) oraz Garrison i Kirzner (1987, strony 610). Hayek (1992, pp. 55-56; 1994, pp. 72-74) we własnej osobie podtrzymywał wcześniejszą interpretację, utrzymując, że to właśnie Misesa miał nadzieję przekonać w swoim artykule z 1937 roku. Jeśli to prawda, to próba Hayeka była niezwykle subtelna, skoro Mises najwyraźniej przyjął argumentację Hayeka, nieświadom tego, że była skierowana do niego.
23. Margit von Mises (1984, p. 133) przypomina o nowojorskim seminariach jej męża, na których „spotykał się z każdym nowym studentem w nadziei, że któryś z nich okaże się drugim Hayekiem”.
24. Prace Hayeka poświęcone socjalistycznej kalkulacji ekonomicznej zebrano u Hayeka, 1997. By zobaczyć omówienie, patrz Caldwell, 1997.
25. Więcej o skomplikowanym i subtelnym związku Mises-Hayek patrz Klein, 1992, strony 7-13 i odniesienia tamże.
26. Kirzner (1995b, p. 1244), pisze na przykład, że krytyki socjalizmu Misesa i Hayeka „są po prostu różnymi sposobami wyłożenia tej samej, austriackiej myśli (…) Nie dostrzec wspólnego zrozumienia ekonomicznego podzielanego przez Misesa i Hayeka, to być niepotrzebnie sprowadzanym na manowce powierzchownych różnic w wypowiadaniu i akcencie. Pogłębiać ten błąd przez postrzeganie kolizji między współczesnymi Austriakami, dzieląc na ‘zwolenników Hayeka’ i ‘zwolenników Misesa’, to zamieniać błąd w interpretacji na koszmar dogmengeschictliche”. Więcej o debacie o dehomogenizacji patrz Herbener, 1991, 1996; Salerno, 1994, 1996a; Hoppe, 1996; Boettke, 1997; a także Yeager, 1995. Rothbard (1994, p. 559) identyfikuje trzy wyróżnialne i często sporne paradygmaty wewnątrz ekonomii austriackiej: prakseologia Misesa; nacisk na rynek jako transmisję wiedzy i koordynacji planów Hayeka-Kirznera – raczej niż nacisk na ciągłą koordynację cen jak u Misesa; i ultra-subiektywizm [Ludwiga] Lachmanna”.
Co ciekawe, Hayek sam starał się dehomogenizować swoją pracę od tej wolnorynkowych myślicieli, z którymi nie zgadzał się metodologicznie. W wywiadzie z lat osiemdziesiątych XX wieku opisał Miltona Friedmana jako „logicznego pozytywistę”, który „[wierzy], że fenomen gospodarczy może być wyjaśniony jako makrofenomen, że można wydobyć przyczyny i skutki z agregatów i średnich (…) [Friedman] ma słuszność co do wielu rzeczy i ogólnych problemów rynku. Chcę mieć go po swojej stronie. Wiesz, jedną z rzeczy, które wypowiadałem często publicznie, jest, że jedna z rzeczy, których najbardziej żałuję, to zaniechanie krytyki traktatu Keynesa, ale równie prawdziwe jest twierdzenie, że jest to nie skrytykowanie [Eseje w] Pozytywnej Ekonomii Miltona, która w pewien sposób jest niebezpieczną książką”. Cytat u Hayeka, 1994, strony 144-145.
27. O pytających i mistrzach własnych dziedzin pisze Hayek, 1975. Oprócz siebie Hayek wymienia Wiesera i Franka Knighta jako reprezentantów pytających, Böhm-Bawerka, Josepha Schumpetera i Jacoba Vinera jako reprezentantów mistrzów swych dziedzin. Jak wspomina Hayek (1975, s. 51), „każdą nową, wartą zachodu ideę, jaką kiedykolwiek miałem, zawdzięczałem brakowi umiejętności pamiętania, że każdy kompetentny specjalista powinien mieć wszystko w małym palcu. Zawsze, gdy ujrzałem coś w nowym świetle, było to rezultatem bolesnego wysiłku rekonstrukcji argumentu, który większość kompetentnych ekonomistów bez wysiłku byłaby w stanie odtworzyć natychmiast”.

www.mises.org