Seminarium „The Free Market Instead of the Welfare State: Lessons from the EU and the US”
Od 15 do 17 września tego roku w niewielkiej miejscowości Broumov znajdującej się na terenie Republiki Czeskiej, w spokojnej, stwarzającej idealne warunki dla pracy umysłowej okolicy, odbywało się seminarium pt. „The Free Market Instead of the Welfare State: Lessons from the EU and the US”. Organizatorami spotkania były: amerykański instytut Foundation for Economic Education, czeski Liberální Institut oraz Konrad Adenauer Stiftung. W seminarium w charakterze słuchaczy uczestniczyli członkowie Instytutu Misesa oraz zaprzyjaźnieni członkowie akademickich kół naukowych: działającym na Uniwersytecie Wrocławskim Kołem Naukowym Ogólnej Teorii Ekonomii im. Ludwiga von Misesa oraz Kołem Naukowym Ekonomii Liberalnej z wrocławskiej Akademii Ekonomicznej.
Założona przez Leonarda Reada 1946 r. w Irvington w Nowym Yorku Foundation for Economic Education jest pierwszą po wojnie organizacją o charakterze wolnorynkowym otwarcie propagującą myśl Szkoły Austriackiej. Od początku za cel stawia sobie rozpowszechnianie idei wolnościowych i jej podstawowych praw, broniąc własności prywatnej, wolności jednostki, indywidualnego wyboru, odpowiedzialności, niezależności i wielu innych. W gronie Foundation for Economic Education znalazło się – i do tej pory aktywnie z nią współpracuje – wielu wybitnych specjalistów ze sceny ekonomicznej i nie tylko. Wśród nich: Ludwig von Mises, Henry Hazlitt, a także współtworzący „The National Review” Willi Schlamm, Suzanne LaFollette i Frank E. Meyer. Poza tym oczywiście jeszcze Israel Kirzner, Milton Friedman, George Stigler i wielu, wielu innych.
Współcześnie FEE w dużej mierze zajmuje się edukacją: organizuje np. szkołę letnią, prowadzi bibliotekę, wydaje książki i popularne w wielu środowiskach czasopismo „The Freeman”.
To właśnie obecny prezes Foundation for Economic Education Richard Ebeling wraz ze swoją żoną Anną oraz Paulem Cwikiem i Sheldonem Richmanem tworzyli kadrę naukową podczas seminarium w Broumov, kilkakrotnie prowadząc wykłady i spotkania grup dyskusyjnych, na których można było swobodnie omawiać poruszaną wcześniej problematykę lub inne dowolne tematy. Przyjrzyjmy się teraz pokrótce tematyce niektórych z wygłoszonych na seminarium referatów.
Richard Ebeling „Globalization and Free Trade”
Dr Richard Ebeling podczas jednego z pierwszych wykładów przybliżył uczestnikom seminarium problematykę globalizacji i wolnego handlu. Główną tezą wykładu było stwierdzenie, że globalizacja nie jest zjawiskiem nowym, lecz rozpoczęła się wraz z uwalnianiem handlu w toku coraz dalszego rozwoju i zwiększania specjalizacji gospodarek poszczególnych krajów. Ebeling wpierw zarysował historię rozwoju wymiany międzynarodowej, poczynając od plemion starożytnych i małych społeczności, dla których biznes nie odgrywał znaczącej roli, ponieważ w dużym stopniu były samowystarczalne i posługiwały się jedynie wymianą lokalną. Dalej mówił o rozwoju kolei i parowców, stopniowo przeszedł do sytuacji ekonomicznej USA podczas II wojny światowej. Dr Ebeling tłumaczył, że USA były w lepszej sytuacji politycznej i ekonomicznej niż wiele innych państw. Nie doświadczyły fizycznej destrukcji powojennej. Nie były też przesiąknięte wpływem idei interwencjonistycznej, w tym socjalistycznej. Z tego powodu stały się potęgą ekonomiczną w handlu światowym. Sytuacja ekonomiczna tego kraju zmieniała się w latach dziewięćdziesiątych, ponieważ inne narody przekształciły swój system polityczny, wybrały gospodarkę wolnorynkową i zaczęły odgrywać znaczącą rolę w handlu międzynarodowym. Oczywiście nie udało się im w pełni zwalczyć interwencjonizmu rządów, ale mimo tego nacjonalizacja handlu uległa ograniczeniu. Ebeling twierdził jednak, że na poprawę sytuacji ekonomicznej na świecie należy pracować nieprzerwanie, a najlepszym sposobem na wzrost dobrobytu jest globalizacja i wolny handel, które umożliwiają wykorzystanie naszej wiedzy, zwiększając konkurencyjność rynku poprzez pełne uwolnienie się od kontrolującej ręki rządu.
Anna Ebeling „The Seeds of Modern Slavery: Socialism, Fascism, and Neo-Conservatism”
Z kolei dr Anna Ebeling w pierwszym z dwóch zaplanowanych wykładów poruszyła nieco inną tematykę. W swoim wykładzie „The Seeds of Modern Slavery: Socialism, Fascism, and Neo-Conservatism” zajęła się analizą historyczną rodowodu ideologicznego amerykańskich neokonserwatystów. Wywodząc jego początki od Platona, poprzez Hegla i utopistów, włączyła w końcu do równania Karla Marxa z jego ideologicznymi następcami: Leninem i w końcu Lwem Trockim. Neokonserwatyzm przedstawiła jako ideologię korzystającą z myśli Trockiego i Leo Straussa. Anna Ebeling zaznaczyła, że Strauss był uczniem Carla Schmitta, głównego ideologa prawa faszystowskich Niemiec, które były poprzez Mussoliniego również silnie związane z ideologią Marxa. „Zasługą” Straussa miało być bezpośrednie wykorzystanie przez neokonserwatystów idei platońskiej elity filozoficznej doradzającej państwu. Natomiast wkładem Trockiego do ideologii neokonserwatyzmu była zmodyfikowana idea „permanentnej rewolucji”, którą u nich stanowi wojna o globalną demokrację.
Sheldon Richman „Can the Free Market Provide Public Education”?
Natomiast problemem edukacji i tym, czy wolny rynek powinien ją dostarczać zamiast państwa, zajął się Sheldon Richman. Najpierw zdefiniował publiczną edukację jako sektor finansowany z podatków przymusowo płaconych przez obywateli danego państwa. Za ważną barierę w świadomości poszczególnych członków społeczeństwa Sheldon wskazał to, że wielu z nich jest przeciwnych zlikwidowaniu szkolnictwa publicznego, a w ich miejsce powstania szkolnictwa oferowanego przez firmy prywatne. Osoby te twierdzą, że szkoły publiczne są rozwiązaniem dla społeczeństwa korzystniejszym, ponieważ są bezpłatne. Ale co to właściwie znaczy, że coś jest „za darmo”, lub jest „bezpłatne”? Znaczy to jedynie tyle, że każdy musi płacić poprzez system podatkowy na ten cel lub usługę, czy tego chce, czy też nie. Ironią losu jest, wskazywał Richman, iż rząd tak bardzo szuka nieuczciwości w sektorze prywatnym, sam okradając swoich obywateli.
Dlatego znajdzie się też wielu zwolenników szkolnictwa prywatnego, którzy pragną przeznaczyć swoje środki na preferowane przez siebie cele edukacyjne, w tym wypadku na wybraną szkołę i jej określony profil. Chcą zasięgnąć opinii specjalisty, dowiedzieć się jaka szkoła jest najlepsza dla ich dziecka, tak jak pacjent pyta lekarza jaki powinien przyjąć antybiotyk. W sytuacji, kiedy powstałyby na wolnym rynku szkoły otwierane przez firmy prywatne, konkurencja pomiędzy nimi przyczyniałaby się do spadku wszelkich opłat z nimi związanych, a także poszerzyła gamę powstających szkół. Szkoły prywatne funkcjonowałyby jak współczesne firmy, a do ich zalet chyba nie trzeba nikogo przekonywać.
Paul Cwik „Money and the Business Cycle”
O austriackiej teorii cyklu koniunkturalnego opowiedział dr Paul Cwik. Opisywał znany Czytelnikom www.mises.pl mechanizm cyklu koniunkturalnego, który wiąże się z ekspansją kredytową banków. Pokazywał, w jaki sposób rozszerzenie akcji kredytowej banków prowadzi do wzrostu cen i inflacji, a także wpływa na obniżenie stóp procentowych, przez co do przedsiębiorców zostaje wysłany fałszywy sygnał. Z tego powodu dokonują oni niewłaściwych – gospodarczo nieuzasadnionych – inwestycji. Ta faza cyklu koniunkturalnego nazywa się fazą boomu i trwa ona tak długo, jak bank centralny zwiększa ekspansję kredytową. Jednak po pojawieniu się tych błędnych inwestycji, aby usunąć wszelkie popełnione błędy, gospodarczy spadek koniunktury jest nieunikniony. W końcu bank centralny, w obawie przez bankructwem, wstrzymuje ekspansję kredytową. Wówczas przedsiębiorstwa muszą spłacić kredyty i ograniczyć wszelkie inwestycje. Podaż pieniądza się załamuje, spadają ceny i stopa procentowa – jest to faza bustu. To faza recesji gospodarczej, po której gospodarka się ponownie odradza i następuje okres wzrostu.
Austriacy twierdzą, że rząd powinien zaprzestać wywoływania inflacji i nie powinien utrudniać procesów naprawczych rynku. Cwik wspomniał też o efekcie Fischera i efekcie Wicksella, które wzajemnie znoszą się wraz z przemijaniem cyklu koniunkturalnego. Efekt Wicksella polega na tym, że ekspansja kredytowa prowadzi do spadku stop procentowych. Natomiast efekt Fishera to tendencja do wzrostu stóp procentowych w długim okresie ekspansji kredytowej. Ten ostatni efekt zachodzi dlatego, że wraz ze wzrostem stóp procentowych siła nabywcza pieniądza spada i aby zrekompensować ten spadek, stopa procentowa musi ponownie wzrosnąć.
Myślę, że udało mi się w wielkim skrócie przybliżyć czytelnikom tematykę przynajmniej części wykładów, które odbyły się podczas seminarium w Broumov. Pozostaje mieć nadzieję, że niedługo i w Polsce zdarzy się tego rodzaju okazja poszerzenia wiedzy i spotkania z ludźmi o podobnych poglądach i zainteresowaniach naukowych.
Alicja Kuropatwa
