Cholewiński: Austriacka teoria cyklu koniunkturalnego

Autor: Jarosław Cholewiński
Pełna wersja pracy w PDF

Już we wczesnych latach rewolucji przemysłowej zauważono, że gospodarka rozwija się nierówno. Zamiast regularnego wzrostu produktu notowano fazy znacznego przyspieszenia gospodarczego, po których następowały okresy spowolnienia dynamiki wzrostu. W skrajnych sytuacjach gospodarka wrzucała wsteczny bieg. Wielu ekonomistów poświęciło życia na dociekanie przyczyn takiego stanu rzeczy.

Pierwsi teoretycy próbujący zidentyfikować przyczyny cyklicznych wahań koniunktury żyli w czasach, kiedy to znaczą cześć ludzkiej wytwórczości stanowiło rolnictwo. Naturalne więc było doszukiwanie się przyczyn kryzysów gospodarczych w wahaniach produkcji rolnej. Powstało w tym czasie wiele teorii meteorologicznych i
astronomicznych.

W miarę jak rewolucja przemysłowa nabierała rozpędu, ekonomiści zorientowali się, że znaczne wahania występują także w przemyśle. Wyjaśnienie tego zjawiska stało się jednym z głównych zadań nowoczesnej ekonomii. Zaczęły powstawać liczne teorie, wyjaśniające wahania koniunktury. Jedne upatrywały przyczyn występowania cykli gospodarczych w niedostatecznym popycie, inne w nadmiernej produkcji, jeszcze inne obwiniały nieodpowiedzialną politykę banków.

W zasadzie do czasu Wielkiego Kryzysu z lat 1929 – 1933 dominował pogląd, iż wszelkie wahania koniunktury i załamania gospodarcze mają swoje źródło na zewnątrz systemu rynkowego. Powszechnie akceptowano prawo rynków Saya i panowało przekonanie o samoregulacyjnych właściwościach rynku.

Punktem zwrotnym w rozwoju myśli ekonomicznej, a tym samym w sposobie patrzenia na kryzysy gospodarcze była teoria Johna Maynarda Keynesa. Wypłynęła ona na fali Wielkiego Kryzysu i odwróciła o 180 stopni sposób postrzegania procesów rynkowych przez ekonomistów na całym świecie. Keynes stwierdził, że system rynkowy jest obarczony licznymi wadami, a występowanie kryzysów gospodarczych jest wpisane w „logikę rynku”. Remedium na owe niedoskonałości miały stanowić interwencjonistyczne działania państwa.

Pół wieku później okazało się, że Keynes się mylił. Lata 70 – te XX wieku przyniosły stagflację. Zjawisko, które w świecie opisanym przez Keynesa nie mogło zaistnieć. Po krachu paradygmatu keynesowskiego nastąpiła era monetaryzmu. W czasie gdy Keynes formułował swoją teorię niewielu było ekonomistów, którzy odważyli się rzucić mu rękawicę. Jednym z nich był Hayek, który przedstawił alternatywne wyjaśnienie Wielkiego Kryzysu. Przedstawił swoją „teorię monetarnego przeinwestowania”. Rekomendacje dla polityki pieniężnej, które wypływały z teorii Hayeka, stały w jawnej opozycji wobec pomysłów Keynesa. Doszło do konfrontacji pomiędzy Keynesem i Hayekiem. Debatę ostatecznie wygrał Keynes a Austriacka Teoria Cyklu Koniunktrualnego (ATCK), która jest głównym przedmiotem zainteresowania niniejszej pracy, została prawie zapomniana.

Po raz pierwszy ATCK została sformułowana przez Ludwika von Misesa. Następnie rozwinął ją wspomniany już Frederich von Hayek. Pewien teoretyczny wkład do ATCK wnieśli później: Roger W. Garrison, Murray N. Rothbard oraz Jesus H. de Soto.

Niniejsza praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawiliśmy kilka najważniejszych faktów dotyczących cyklu koniunkturalnych oraz przegląd ważniejszych teorii cyklicznych wahań koniunktury z uwzględnieniem ich taksonomii.

Drugi rozdział jest wprowadzeniem do szkoły austriackiej. Prezentujemy w nim kolejno: rys historyczny, metodologię szkoły austriackiej, teorię kapitału oraz charakterystyczną dla ekonomii austriackiej teorię pieniądza.

W trzecim rozdziale opisujemy ATCK. Rozpoczynamy od pierwotnego jej ujęcia, którego dokonał Ludwik von Mises w The Theory of Money and Credit a później w Human Action. Mises wyjaśnił zjawisko preferencji czasowej, która jest przyczyną istnienia procentu pierwotnego. Następnie naszkicował przebieg procesu zaniżania pieniężnej stopy procentowej poprzez ekspansję kredytową banków, którego konsekwencją jest pojawianie się cykli gospodarczych, a tym samym kryzysów. W dalszej części rozdziału opisujemy wkład jakiego dokonał w rozwój ATCK Hayek. Prezentujemy słynne „trójkąty Hayeka” obrazujące kapitałową strukturę gospodarki. Następnie zamieszczamy opis dwóch najbardziej popularnych współczesnych ujęć ATCK. Pierwszym jest model Rogera W. Garrisona, który zbudował go na teoretycznych podstawach sformułowanych przez Hayeka. Drugim ujęciem jest model „values – richies”, który wykazuje więcej zgodności z teorią Misesa.

Czwarty rozdział jest próbą zinterpretowania wahań koniunktury w Polsce w okresie transformacji ustrojowej w oparciu o austriacką teorię.

Niniejsza praca powstała w oparciu o literaturę z zakresu teorii ekonomii a w szczególności o dzieła Ludwiga von Misesa, Murraya N. Rothbarda oraz kilku innych przedstawicieli szkoły austriackiej. Z Polskich autorów niezwykle przydatne przy opisywaniu teorii Hayeka okazały się prace J. Godłów – Legiędź Doktryna społeczno-ekonomicznaFredericha Augusta von Hayeka oraz K. Kostro Hayek kontra socjalizm. Ponadto korzystaliśmy z publikacji zamieszczonych w Quartarely Journal of Austrian Economics a także z materiałów dostępnych na stronie internetowej Rogera W. Garrisona. Większość książek oraz wspomnianych publikacji dostępnych jest na stronach internetowych Instytutu Misesa.

Pełna wersja pracy w PDF