Autor tekstu: Mateusz Wywiał
Zobacz też: galeria zdjęć z LSA 2010
Przeczytaj pełny tekst materiału pokonferencyjnego
W dniach 10-12 września Instytut Misesa zorganizował trzecią edycję Letniego Seminarium Austriackiego (LSA). Trzydniowy cykl wykładów poświęcony był tym razem badaniu efektywności i ograniczeń wolnego rynku. Do Pałacu w Radziejowicach pod Warszawą przybyło ponad 60 uczestników, by wziąć udział w analizowaniu zagadnień z zakresu teorii pieniądza i polityki monetarnej, cykli koniunkturalnych, ekonomicznej analizy prawa, organizacji rynków, podstaw teorii przedsiębiorcy i racjonalności podmiotów ekonomicznych.
Pierwszy dzień seminarium rozpoczął się wykładem prof. Witolda Kwaśnickiego z Katedry Ogólnej Teorii Ekonomi Uniwersytetu Wrocławskiego traktującym o istocie wolnego rynku. Prof. Kwaśnicki podkreślał znaczenie rynku nie jako chaotycznego i wymagającego uporządkowania tworu, lecz jako kluczowego mechanizmu porządkującego i zapewniającego społeczną współpracę. Po wykładzie odbyła się dyskusja panelowa z udziałem prof. Kwaśnickiego i prof. Ryszarda Bugaja z Polskiej Akademii Nauk. Debata dotyczyła miejsca makroekonomii we współczesnych rozważaniach o gospodarce, roli deficytów budżetowych oraz zakresu, obszarów i skutków interwencji państwa w mechanizmy rynkowe. Uzupełnieniem oficjalnej debaty były toczące się do późnych godzin nocnych dyskusje na wiele tematów, począwszy od technicznych kwestii teorii ekonomii, a skończywszy na szeroko pojętych zagadnieniach ekonomii politycznej.
Drugi dzień rozpoczął się prelekcją Macieja Bitnera, przedstawiającą różne stanowiska w sprawie racjonalności podmiotów ekonomicznych. Z jednej strony przytaczane były poglądy ekonomistów i teoretyków finansów o zakładanej pełnej racjonalności jednostek podejmujących decyzje (najczęściej inwestorów), z drugiej tezy o systematycznych ułomnościach i psychologicznych skłonnościach wymuszających nieracjonalne zachowania, w szczególności na giełdzie. Według tych pierwszych, na giełdzie nie mogą zaistnieć bańki, gdyż rynek jest efektywny — według drugich, bańki są powszechnym zjawiskiem, a odpowiednim narzędziem do badania zjawisk ekonomicznych jest ekonomia i finanse behawioralne. Maciej Bitner próbował znaleźć austriacki „złoty środek” między tymi poglądami. Wskazał na istnienie makroekonomicznej racjonalności, wynikającej z tego, że podmioty postępujące nieracjonalnie ponoszą straty na rynku.
Wykład Juliusza Jabłeckiego poświęcony był metodom badania zmian podaży pieniądza i następstwom tych zmian. Milton Friedman twierdził, że każdą poważniejszą recesję w USA poprzedzał spadek podaży pieniądza — to stanowisko było punktem wyjścia do dalszej analizy. Okazuje się, że w przeciągu ostatnich 20 lat zmiany poziomów tradycyjnych agregatów monetarnych nie wykazywały regularności, które wyjaśniałyby cykle koniunkturalne. Podaż pieniądza jednak istotnie się zmieniała — poprzez warunki umów repo i reverse repo, które mają istotny wpływ na zjawiska monetarne. Zmiany podaży pieniądza były determinowane przez tzw. haircut, wskaźnik marży transakcyjnej, który z kolei stanowił o wysokości dźwigni finansowej. Zmiany tej dźwigni odzwierciedlały zmiany podaży pieniądza, a jej spadki potwierdzały tezę Friedmana o kontrakcji kredytu przed recesją.
Karol Pogorzelski dokonał konfrontacji różnych teorii przedsiębiorcy. Teoria głosząca, że zyski są nagrodą za podjęcie ryzyka porównana została z dwiema alternatywnymi: wywodzącą się pośrednio od Franka Knighta i Johna M. Keynesa, a propagowaną obecnie przez Nassima Taleba, oraz teorią Izraela Kirznera, mającą źródło w pracach Friedricha von Hayeka i Ludwiga von Misesa. Taleb twierdzi, że zyski przedsiębiorcy są wynikiem szczęścia, brak jest na nie przepisu i nie wynikają ze zdolności. Kirzner broni „prawa do zysku”, wskazując, że przedsiębiorczość to odkrywanie nowej wiedzy o możliwościach i istniejących nieefektywnościach. Dlatego Kirzner stwierdził, że zyski należą się przedsiębiorcy zupełnie zasadnie — są „znalezione, nie kradzione”.
Pierwszym międzynarodowym akcentem na tegorocznym LSA było wystąpienie dra Jana Iwanika z RBS Insurance w Londynie. Osią wykładu była aplikacja tradycyjnej austriackiej teorii wahań koniunkturalnych do zjawisk występujących na rynku ubezpieczeń majątkowych. Okazuje się, że choć na rynku ubezpieczeń mamy do czynienia z specyficznymi dla tego otoczenia konkurencyjnego efektami, m.in. „klątwą zwycięzcy”, teoria cykli koniunkturalnych Misesa-Hayeka zachowuje swoją adekwatność. W szczególności obniżenie stóp procentowych i zwiększenie dostępności kapitału powiększa istniejącą „klątwę zwycięzcy”, czyli sytuację, w której uczestnicy rynku licytują się o dobro o niepewnej wartości i wygrywający niemal zawsze przeszacowuje jego wartość. O tym, że takie zjawisko rzeczywiście jest powszechne, uczestnicy seminarium przekonali się empirycznie — prelegent zaproponował oszacowanie wartości słoika z monetami (jak się później okazało, wynosiła ona ok. 12 zł). Większość uczestników przeszacowała wartość, zaś największy wynik przekroczył nawet 10-krotnie sumę pieniędzy w słoiku. Na rynku ubezpieczeń opisany mechanizm działa tym silniej, im większa istnieje niepewność związana z danym typem ubezpieczenia.
Główny ekonomista Instytutu Misesa, dr Mateusz Machaj, w swoim wykładzie analizował współczesną teorię organizacji rynku z perspektywy austriackiej. Teoria konkurencji doskonałej w znacznej mierze została wyparta przez koncepcję Williama Baumola, tzw. teorię rynków spornych. Zmieniła ona rozumienie konkurencji — porzucono pojęcie konkurencji jako dużej liczby uczestników rynku, zaczęto się zastanawiać nad rolą braku barier wejścia jako wyznaczniku konkurencyjności. Choć jest to ujęcie bardzo bliskie ekonomistom austriackim, Mateusz Machaj wskazał na istotną różnicę. W teorii Baumola koszty utopione stanowią barierę wejścia na rynek, co otwiera pole polityce antymonopolowej. Jednak jak się okazuje, koszty utopione nie są nieefektywną barierą — są stratami przedsiębiorcy, a zatem są ważnym czynnikiem racjonalizującym produkcję w gospodarce.
Ostatni tego dnia wykład wygłosił zagraniczny gość III LSA, Ben Stafford z Foundation for Economic Education. Stafford wskazał na obszary życia społeczno-gospodarczego objęte interwencją rządu, co we współczesnym świecie dotyczy nawet najbardziej błahych i codziennych spraw życia codziennego. Gdy rząd dostrzega rzekomą zawodność rynku (market failure) i zaczyna interweniować, wypiera aktywność podmiotów prywatnych, a kosztami swojego działania obarcza wszystkich podatników. Rezultatem nie jest jednak poprawa warunków gospodarowania czy rozwiązanie problemów społecznych, lecz nowe przeszkody i problemy, które składają się na zawodność rządu (government failure).
Kolejny dzień seminaryjny rozpoczął się prelekcją Jana Lewińskiego, który badał założenia modeli mających przewidzieć skutki i koszty walki z globalnym ociepleniem. Okazuje się, że w każdym z tych modeli wykorzystane zostały założenia, które w istotny sposób odbiegają od rzeczywistości. Przede wszystkim przyjmuje się w nich istnienie konkurencji doskonałej, sztywności preferencji, homogeniczności dóbr, dokonując tym samym wielu nieuzasadnionych uproszczeń. Prowadzi to do niepewności co do adekwatności przewidywań tych modeli. Wykład ten był pretekstem do dyskusji o metodologii konstruowania modeli ekonomicznych.
Ostatni wykład, poprowadzony wspólnie przez Szymona Chrupczalskiego i Jacka Kubisza, poświęcony był analizie teorematu Coase’a. W swoim przełomowym artykule The Problem of Social Cost Ronald Coase sformułował następujące twierdzenie: w sytuacji zerowych kosztów transakcyjnych alokacja dóbr w gospodarce będzie efektywna niezależnie od tego, kto będzie pierwotnie ich właścicielem, co implikuje brak efektów zewnętrznych. Z jednej strony teoria ta wskazywała na wolny rynek i dobrowolne negocjacje jako sposób niwelowania skutków efektów zewnętrznych, z drugiej strony otwierała pole do tzw. postulatu normatywnego Coase’a. Ten brytyjski ekonomista, a zwłaszcza jego następcy ze szkoły chicagowskiej, postulowali, by o alokacji dóbr decydowała efektywność ich wykorzystania, np. fabryka mogłaby zatruwać powietrze pod warunkiem, że będzie to „społecznie opłacalne”. Prelegenci wskazali na kilka błędów w rozumowaniu Coase’a: pomiar efektywności zakłada porównywanie użyteczności oraz traktowanie kosztów jako obiektywnych, co na gruncie ekonomii austriackiej jest całkowicie niemożliwe. Równie poważnym błędem jest odwrócenia relacji własność-efektywność. Dopiero określona własność prowadzi do pytania o efektywność jej alokacji.
Po wykładach uczestnicy mieli okazję sprawdzić się w testach. Jeden z nich odbył się w ramach Akademii Misesa i był częścią egzaminu z podstaw ekonomii austriackiej, drugi był konkursem o sztabkę złota — zwycięzcą został Mateusz Benedyk z Wrocławia.
Podsumowując, można śmiało stwierdzić, że z roku na rok projekt Instytutu Misesa nabiera rozmachu i stanowi coraz większe wyzwanie intelektualne dla jego uczestników.
Zapraszamy na LSA 2011!
Zobacz też: galeria zdjęć z LSA 2010
Przeczytaj pełny tekst materiału pokonferencyjnego
