Simon: Czy ograniczanie imigracji jest uzasadnione?

Autor: Julian L. Simon^*
Źródło: Journal of Libertarian Studies
Tłumaczenie: Luiza Bielińska
Wersja PDF, EPUB, MOBI

Czy istnieje jakiś „dobry” powód, dla którego państwo takie jak Stany Zjednoczone powinno zabraniać wjazdu ludziom, którzy chcą do niego imigrować, lecz którzy nie są mile widziani jako imigranci przez część, a może nawet większość obecnych obywateli[1]? Bez dalszego uzasadniania chciałbym przyjąć w mojej pracy założenie, że jednostka ma prawo do życia, wolności i własności w tradycyjnym anglosaskim ujęciu wolności od przymusu ze strony państwa lub innych ludzi (chyba że w grę wchodzi popełnienie przestępstwa[2]).

Pozwolę sobie zauważyć, że obecny system międzynarodowy składa się z jednostek monopolu władzy regionalnej zwanych państwami (lub czasem niejednoznacznie narodami) i od tego faktu zależą jakiekolwiek decyzje podjęte przez dane państwo. Zasadniczy problem, z jakim zmaga się ten esej, nie obejmuje kwestii, czy system światowy bez państw jest lepszy niż system z państwami. W eseju tym bierze się raczej za pewnik istnienie systemu suwerennych narodów, a w szczególności to, że wszystkie one regulują kwestię imigracji i emigracji we własnych granicach. Postawione pytanie dotyczy tego, jak Stany Zjednoczone czy inne podobne państwa, p o w i n n y postępować w kwestii imigracji, biorąc po uwagę przedstawione powyżej fakty i założenia. Innymi słowy, w jaki sposób można wykorzystywać władzę państwa do regulowania imigracji, żeby było to r o z s ą d n e oraz m o r a l n e, a także zgodne z prawami jednostki wymienionymi powyżej.

Większości tytułowe pytanie prawdopodobnie wyda się błahe. Gros ludzi, z którymi rozmawiałem na ten temat, uznaje za oczywiste, że m u s i istnieć rozsądne uzasadnienie regulowania imigracji przez państwo. Wielu uważa, że kwestia ta wymaga jedynie nadmienienia, że wszystkie narody w rzeczywistości korzystają z tej władzy. Inni jednak podają w wątpliwość moralną słuszność wznoszenia barier, hamujących wjazd obcokrajowców do Stanów Zjednoczonych lub innych państw. Argumentują, że jeśli ktoś wierzy w „wielkie społeczeństwo”, w którym wszystkich ludzi traktuje się równo, nie ma żadnego logicznego powodu, dla którego osoba stojąca po jednej czy po drugiej stronie granicy, a więc osoba o takim czy innym „obywatelstwie”, miałaby być inaczej traktowana. Jako dowód, że taka polityka nie musi mieć wcale katastrofalnych skutków czy przynosić więcej strat niż zysków, przywołują oni okres w historii Stanów Zjednoczonych (do lat dwudziestych), kiedy to granice były praktycznie otwarte. Zwracają również uwagę, że nie więcej jak 75 lat temu, w „rozwiniętych” krajach uważało się, że ograniczanie przekraczania granicy z innych powodów niż zdrowie czy pauperyzm[3] to niecywilizowana postawa rządu.

Kluczowy problem intelektualny: kto jest uprawniony?

Często bywa tak, że trudno pojąć pytania, które wydają się zbyt niedorzeczne, by mogły stanowić podstawę poważnej dyskusji. Tak jest i w tym przypadku. Na początku pomocne może okazać się zidentyfikowanie intelektualnego problemu w ekonomii imigracji oraz w ekonomii wielkości populacji. Dyskusję ekonomiczną rozpoczyna się zazwyczaj przewidując stałą liczbę osób uprawnionych do istniejących zasobów, lub zasobów, które zostaną wyprodukowane w danej sytuacji. Następnie omawia się problem alokacji rzadkich zasobów pomiędzy konkurencyjne cele. Gdy tylko liczba uprawnionych przestaje być stała i staje się zmienną (być może razem z innymi zmiennymi), której wartość ustala się w trakcie analizy, tradycyjna ekonomia wprawiona jest w osłupienie, a analiza traci na jasności[4]. Dlatego też teorie ekonomiczne nie są bogatym źródłem pomysłów w omawianej kwestii.

Niektóre niepokojące konsekwencje gospodarcze

Wydaje się rozsądne, że potencjalni imigranci, którzy stanowiliby dla obywateli bezpośredni ciężar gospodarczy poprzez fundusze publiczne, nie powinni ubiegać się o status uprawnionych. Innymi słowy, nikt nie ma prawa stać się częścią społeczeństwa i żyć kosztem innych, pobierając zasiłek w kwocie wyższej niż płacone podatki. Dane wykazują jednak, że przeciętny imigrant nie stanowi takiego ciężaru[5], i tym samym jest to zdecydowanie mniej restrykcyjny warunek, niż mogłoby się wydawać. Ponadto zaskakujące jest, że imigranci przynoszą w i ę c e j korzyści dziś, kiedy istnieją liczne rządowe programy pomocy społecznej, niż wcześniej, kiedy było ich mniej lub wcale nie funkcjonowały. Można to wytłumaczyć tym, że imigranci zazwyczaj w większym stopniu dokładają się do funduszy publicznych poprzez podatki, niż z nich wyciągają w postaci zasiłków (nie wzięto tu jednak pod uwagę pośrednich skutków, takich jak większa konkurencja na rynku nieruchomości i pracy).

Kolejnym powszechnym problemem jest założenie, że w rezultacie imigracji rodzimi mieszkańcy ponoszą koszty netto. Niektórzy autorzy kładą duży nacisk na rzekomą redukcję „bogactwa i zasobów” na rodzimego mieszkańca z powodu imigrantów[6]. Ogólnie rzecz biorąc, znaczna część współczesnego dyskursu filozoficznego na temat populacji oparta jest na przekonaniu, że zasoby stają się w większym stopniu rzadkie wraz z rosnącą populacją[7].

Obawa o jednorodność i „obce wartości”

Na marginesie zastanowię się teraz, czy istnieje „dobry” powód, żeby państwo nie przyjmowało potencjalnych imigrantów dla zachowania jednorodności kulturowej lub rasowej społeczeństwa. Wielu uważa, że jednorodność kulturowa stanowi powód do ograniczania imigracji[8]. Takie rozważania na temat gustów nie leżą w gestii tego eseju, można jednak zbadać skutki ograniczeń dążących do kulturowej jednorodności dla wolności gospodarczej. Warto również nawiązać do kwestii dążenia grupy do „utrzymania obecnego sposobu życia”[9]. Problem ten dotyczy tak wielu wartościowych i ważkich przemyśleń po obu jego stronach, że musiałby on być rozwiązany na drodze postępowania przypominającego proces sądowy, tak jak było to w sprawie dyskryminacji rasowej w Stanach Zjednoczonych. Jednak odpowiednie przepisy dla takiego procesu wcale nie są oczywiste[10].

Pojęcie praw nie może być punktem wyjścia

Które narzędzia intelektualne okażą się najbardziej pomocne w rozwiązaniu problemu, z którym zmaga się ta praca? Samo narzuca się prawno-filozoficzne pojęcie praw — dla potencjalnych imigrantów, miejscowych oraz dla państwa. Doszedłem jednak do wniosku, że argumenty dotyczące albo naturalnych praw jednostki, albo praw jednostki wywodzących się z innych źródeł, nie będą w tym wypadku pomocne. W jakiejkolwiek dyskusji tego rodzaju niechybnie rodzi się pytanie o to, komu te prawa przysługują: zarówno obcokrajowcom, jak i obywatelom — czy tylko obywatelom. Żeby odpowiedzieć na to pytanie, konieczne jest odwołanie się do teorii państwa, a wtedy nie dałoby się, moim zdaniem, uniknąć tautologii.

Ponadto, wydaje się, że pojęcie prawa p a ń s t w a ma niewielkie poparcie w dyskursie filozoficznym[11], pomimo że używa się go powszechnie w codziennych dyskusjach, a być może również w prawie międzynarodowym. Będę wystrzegał się używania tego pojęcia zarówno z powyższych powodów, jak i dlatego, że wydaje mi się ono niepotrzebne oraz mylące[12].

Innymi słowy, w tym wypadku dyskusja na temat praw pomocna jest tylko wtedy, gdy przebiega podobnie do dyskusji, w których pragmatycznie analizuje się inne zasady „wielkiego społeczeństwa” i rozstrzyga, które z nich stanowią najsolidniejszą podstawę wolności, własności, szczęścia rodziny, wzrostu dobrobytu i rozwoju cywilizacji, zamiast raczej rozważać, które prawa są „naturalne” lub też zgodne z teorią państwa[13]. Jeśli ktoś uzna, że pojęcie praw naturalnych nie jest w tym wypadku najszczęśliwsze, być może będzie również skłonny przyjąć, że sama dyskusja na temat praw abstrakcyjnych nie rozwiąże natychmiast naszego problemu bez względu na to, jak bardzo oświecona by ona nie była.

Analizując inne prawa i przywileje, można również podjąć próbę wyciągnięcia wniosków na temat praw potencjalnych imigrantów lub obecnych obywateli. W tym miejscu przytoczę przykład obywatela, który, przebywając za granicą, domaga się ochrony ze strony swojego państwa, do której nieobywatel tego kraju nie jest uprawniony. Obrawszy taki kierunek, nie byłem jednak w stanie zrobić kroku naprzód. Nie uważam również, żeby relewantne było pojęcie „prawa” narodu do wymagania służby wojskowej od obywatela, ale nie od nieobywatela.

Bazowanie na dyskusji o prawach wydaje się niewłaściwe, gdyż ten sam podstawowy zbiór założeń może prowadzić do bardzo różnych wniosków. Carens, na przykład, twierdzi, że wychodzi z tego samego założenia, co Rawls — „ducha moralnego punktu widzenia, który nakazuje, żeby w argumentowaniu na temat kwestii moralnych unikać ulegania wpływom własnych interesów i stronniczych pobudek”[14] — kończy jednak, prezentując globalne spojrzenie na prawa imigrantów, podczas gdy Rawls kreśli granicę między narodami:

Wiedza o czyimś obywatelstwie (np. czy ktoś jest obywatelem bogatego czy biednego państwa, czy już jest obywatelem danego państwa czy jest obcokrajowcem, który dopiero się o obywatelstwo ubiega) jest dziś ewidentnie wiedzą o „szczególnych ewentualnościach”, która może „wbić klin między ludzi”. Uczciwa procedura ustalania zasad sprawiedliwości musi tym samym wykluczać wiedzę o tych okolicznościach, tak samo jak wyklucza wiedzę o czyjejś rasie, płci czy klasie społecznej.

Takie podejście oferuje globalne spojrzenie na status początkowy. Zasady sprawiedliwości w pierwszej kolejności dotyczą świata jako całości a tylko wtórnie państw-narodów. Próba zawężenia analizy zasad sprawiedliwości do członków danego społeczeństwa, przeprowadzona przez Rawlsa, jest nieuzasadniona, gdyż takie podejście zakłada legalność autonomicznego państwa-narodu. A do statusu początkowego warto odwołać się, żeby zapewnić sobie perspektywę, z której można ocenić legalność instytucji społecznych. Legalność państwa jako instytucji społecznej zależy zatem od stopnia, w którym zgodne jest ono z zasadami sprawiedliwości[15].

Zanim odłożę na bok pojęcie praw, chciałbym rozważyć możliwą rolę tzw. praw świeckich, których podstawy nie stanowi przekonanie o tym, co „naturalne”, a o tym, co jest niezbędne do rządzenia społeczeństwem w określonych warunkach. W ujęciu Hayeka (także libertarianizmu) sprawa ma się następująco: pod właściwymi rządami współczesnego „wielkiego społeczeństwa”, wszyscy powinni być po prostu równo traktowani[16]. Stary Testament mówi to samo na temat traktowania Żydów przez obcokrajowców czy nie-Żydów[17]. Gdyby prawo to nie było sprzeczne z innym niezbędnym (?) prawem lub nie niosło ze sobą negatywnych skutków, to byłaby to wystarczająca okoliczność, by ogłosić je za obowiązujące. Sądzę jednak, że następująca dyskusja zmusza nas do myślenia, że istnieją przeciwstawne siły, które zaciemniają sprawę. Dla przykładu chciałbym przytoczyć prawo do bezpieczeństwa na terenie własnej nieruchomości i towarzyszące mu prawo do przekazywania własności według uznania, np. potomkom. Prawo to jest fundamentalne dla libertarian i Hayeka.

Kwestia prawa do przekazywania własności rodzi interesujące pytania. Czy niewielka grupa, jak np. stowarzyszenie rolnicze, ma prawo do przekazywania własności według własnego uznania? Czy jakiejś osobie można odmówić wstąpienia do związku ze względu na pochodzenie? I co z większymi zbiorowościami takimi jak miasta? Czy istnieje w tym wypadku podział na prywatne – publiczne i w związku z tym, czy własność prywatna ma inny status niż własność publiczna? W którym momencie grupa, wewnątrz której prawa przydzielane są jednostce lub spółce, staje się na tyle liczna, że zmienia ona swój status? Miasto w Stanach Zjednoczonych nie może zakazać nikomu zakupu lub wynajmu domu ze względu na wykształcenie, kolor skóry, religię lub inne cechy pochodzenia. A zatem czy może to robić państwo? Wydaje się, że prawo państwa do wykluczania ludzi ze względu na pochodzenie wymaga, żeby postrzegać państwo jako podmiot różniący się fundamentalnie od wszystkich innych podmiotów — zarówno prywatnych, jak i publicznych. Aby móc oprzeć argumenty w sprawie imigracji na pojęciu praw, konieczne byłoby opracowanie teorii natury państwa. Ponadto, teoria ta musiałaby różnić się od teorii państwa minimalnego, która odnosi się zarówno do miast, jak i do państwa, a miasta nie mogą przecież stanowić prawa imigracyjnego (w Stanach Zjednoczonych)[18]. Pytania te pozostawię bez odpowiedzi i przejdę do omawiania innych kwestii. Mam jednak wrażenie, że zbudowanie satysfakcjonującej argumentacji za otwartymi lub zamkniętymi granicami, opierając się tylko na pojęciu praw, graniczy z cudem[19].

Argumentacja z punktu widzenia skutków polityki imigracyjnej: na początek kilka oczywistych kwestii

Istnieją trzy możliwe podstawy, na których można dokonać oceny imigracji: prawo naturalne, prawo umów oraz jej skutki. Osobiście uważam, że dwa pierwsze ujęcia nie mają tu zastosowania, dlatego też pozostaje nam przejść do trzeciego i bardziej ogólnego sposobu analizy, zadając pytanie: jakie możliwe s k u t k i przyniesie przyjęcie polityki otwartych lub zamkniętych granic? W tym kontekście można postawić również pytanie o prawa świeckie, przeanalizowane powyżej, brzmiałoby ono jednak w następujący sposób: jakie konsekwencje dla systemu praw będzie miało przyjęcie którejś z tych zasad w odniesieniu do imigracji? W tej chwili natomiast skupmy się na bardziej bezpośrednich skutkach gospodarczych i politycznych.

Zanim jednak zaczniemy, niezbędne jest jednomyślne ustalenie, co jest dobre, a co złe. Tym samym musimy postawić pytanie: czy istnieje jakaś nadrzędna ogólna zasada, do której można się zgodnie odwołać? Mam nadzieję, że Stany Zjednoczone i reszta świata zmierzają właśnie w kierunku idei „wielkiego społeczeństwa” Hayeka. Na pewno zaś powinni ku niej zmierzać.

Idea wielkiego społeczeństwa zakłada 1) zgodę na swobodne przemieszczanie się oraz 2) unikanie wyrządzania krzywdy innym. Dla niektórych krzywdzące jest doświadczenie zmian „kulturowych” będących rezultatem imigracji, która zmienia strukturę społeczeństwa. (Możemy odłożyć na bok niekorzystne skutki gospodarcze, gdyż są one rzadkie). Społeczeństwo Stanów Zjednoczonych ustanowiło prawo przeciwdziałające szkodom „kulturowym”, które mogą mieć wpływ na rynek pracy, nieruchomości itp. i nie podlega to już dyskusji ze względu na status „prawa” i moralnego postępowania. Prawo to jednak nie obejmuje imigracji. Kwestia ta na całym świecie również nie jest uregulowana, dlatego też prawo to nie może być postrzegane jako uniwersalne, ani nie może posiadać statusu „prawa naturalnego”.

Przejdźmy teraz do szczegółów: jak zauważyłem wcześniej, oczekiwanie wobec imigranta, żeby nie wyrządzał ogólnej szkody gospodarczej miejscowym, wydaje się rozsądne. Jednak wymaganie to nie jest jednakowe dla cudzoziemców i dla obywateli. Wewnątrz narodu trudno byłoby wprowadzić tę politykę w życie, zwłaszcza w odniesieniu do szczególnych grup migrantów, nawet jeśli byłaby ona pożądana i akceptowana. Wystarczy wspomnieć, że robimy niewiele lub nic, żeby powstrzymać ludzi, którzy mogą potrzebować wsparcia publicznego, przed migracją do innych społeczności. Jednak na szczeblu międzynarodowym kwestia ta może przedstawiać się zgoła inaczej — zarówno w aspekcie praktycznym, jak i etycznym. Dlatego warunek, żeby imigrant, dzięki swoim zdolnościom lub pomocy innych, wykazał, że nie będzie stanowił bezpośredniego ciężaru publicznego, wydaje się słuszny. Wymóg ten obowiązywał w Stanach Zjednoczonych nawet w czasach otwartych granic przed 1921 r. (w stosunku do imigrantów z Europy)[20].

A co z ciężarami pośrednimi oraz ciężarami dla szczególnych podgrup wewnątrz społeczeństwa? Jedna dodatkowa osoba może stać się powodem zatłoczenia w niektórych branżach, a zatem także większej konkurencji na rynku pracy, co może zaszkodzić niektórym jednostkom. Imigrant nie może wjechać do kraju, nie wyrządzając szkód n i e k t ó r y m podgrupom, i tym samym niemożliwe jest, żeby jego wjazd nie wzbudził sprzeciwu niektórych grup czy osób. Dlatego też sugeruję, że taka pośrednia szkoda wyrządzona jakiejś podgrupie nie może być powodem do automatycznej dyskwalifikacji.

Co z pośrednimi negatywnymi skutkami dla ogółu społeczeństwa, czyli populacji wewnątrz państwa-narodu? W tym wypadku musimy rozważyć, jakie rodzaje szkód można postrzegać jako relewantne, a jakie nie. Czy j a k i e k o l w i e k skutki, postrzegane przez obywateli jako szkodliwe, powinno się uznać jako dyskwalifikujące? Wjazd ludzi z obcymi cechami rasowymi jest, rzecz jasna, kwestią kluczową. W tym wypadku rozsądek podpowiada mi, że uszczerbek na wrażliwości obywateli nie powinien być powodem, dla którego zabrania się wjazdu potencjalnym imigrantom. Jeśli uznano by taki test smaku za właściwy, niektórzy obywatele mogliby w podobny sposób przetestować innych obywateli, co objawiłoby się w postaci niepohamowanej demokracji, wraz z wszystkimi niebezpieczeństwami związanymi z rządami większości, które niepokoiły twórców Konstytucji Stanów Zjednoczonych[21].

Argument wykluczenia rasowego często wysuwa się, podkreślając, że mieszanie się ras prowadzi do społecznych napięć i agresji. Nie można zaprzeczyć, że różnice rasowe są
c z a s e m okazją do przemocy. Nie znalazłem jednak żadnych dowodów na to, że poziom napięcia i przemocy w społeczeństwach mieszanych jest większy niż w populacjach bardziej jednorodnych. Ponadto, musiałoby istnieć rozgraniczenie na konflikt, który osobiście dotyka pewną grupę i taki, który zagraża stabilności państwa jako takiego.

Można spierać się, że przyjęcie „obcej” rasowo grupy może sprowokować działania dążące do podzielenia narodu na dwa lub kilka odrębnych narodów. Jednak argument ewentualnego podziału nie ma znaczenia, gdy przyjmiemy, że wartość państwa nie leży w samym jego istnieniu, a w jego trwałości prowadzącej do polepszenia warunków życia prywatnego i gospodarczego mieszkańców.

Czy istnieją rozsądne powody do regulowania imigracji?

Przekształcenie gospodarczo-politycznej infrastruktury

Wszyscy zgadzamy się, że przewidywalność struktury gospodarczej jest niezbędnym warunkiem dla pomyślnego życia gospodarczego społeczeństwa, gdyż jednostka lub przedsiębiorstwo potrzebują stabilności, żeby móc wpływać na własny los, bezpieczny od arbitralnych manipulacji innych. Taka przewidywalność wymaga ciągłości i stabilności politycznych instytucji społecznych. Naród można postrzegać jako organizację, która dość skutecznie prowadzi własne interesy. Taka organizacja to wartościowy kapitał, tak jak w przypadku organizacji firmy, która istnieje we własnym interesie. W pewnym abstrakcyjnym ujęciu organizacja ta może nie być „najlepszym rozwiązaniem”, może również nie być rezultatem „racjonalnego” zamysłu. Jednak fakt, że organizacja ta nadal istnieje, wskazuje, że bez względu na jej historyczne korzenie, wyróżnia się jakąś trwałą wartością. Z całą pewnością obywatele poświęcili niejedno dla zależności od trwania tego typu organizacji.

Co dzieje się, gdy grupa imigrantów jest na tyle liczna, że szybko stałaby się większością na jakimś terenie, lub łączyłaby się z innymi, zmieniając przy tym fundamentalną strukturę narodu i tym samym zagrażając istnieniu tego typu organizacji? Wystarczy rozważyć przykład tak dużego państwa jak Chiny, które mogłoby zagrozić znacznie mniejszemu państwu, np. Singapurowi, zalaniem tak dużą liczbą imigrantów, że polityczny charakter tego państwa zmieniłby się za pośrednictwem demokratycznych i konstytucyjnych procesów. A co jeśli doszłoby do tego ze względu na ideologiczną lub strategiczną rację stanu Chin? Czy naród powinien zwyczajnie zaakceptować zbliżające się zaburzenie i zniszczenie życia gospodarczego, nie wspominając nawet o kwestii porządku społecznego i ciągłości historycznej?

Być może ewentualność ta leży u podstaw hayekowskiej idei „powszechnego systemu podstawowych wartości moralnych”. Rozsądne wydaje się przekonanie, że taki powszechny system wartości faktycznie istnieje. Można również założyć, że dana grupa imigrantów nie pociąga za sobą ryzyka zmian w infrastrukturze polityczno-gospodarczej. Jednak z całą pewnością dyskryminacja potencjalnych imigrantów na tej podstawie to kwestia skomplikowana i ryzykowna.

Jeśli nieograniczona imigracja stanowi tego rodzaju zagrożenie, uzasadnione jest nakładanie na imigrację pewnych restrykcji ze względu na potrzebę ochrony mienia i życia gospodarczego. Osobiście wydaje mi się, że w kontekście „wielkiego społeczeństwa” jest to jedyny nieodparty argument za ograniczaniem imigracji.

Biorąc pod uwagę wszystko, co powiedziałem do tej pory, chciałbym zrobić krok wstecz i zauważyć, że takie argumenty nie stanowią uniwersalnego usprawiedliwienia dla arbitralnego ograniczania imigracji, zaplanowanego przez państwo (państwo może oczywiście znaleźć sobie inne powody, których tu nie wymieniłem). Być może ciężar argumentu w tej kwestii powinien leżeć po stronie państwa, które musiałoby uzasadnić ograniczenia, wykazując ewentualne szkody, a nie po stronie potencjalnych imigrantów, którzy mieliby udowodnić, że ograniczenia te szkód nie wyrządzają. Niełatwym zadaniem byłoby udowodnić, że kohorta potencjalnych imigrantów jest wystarczająco duża lub wykazuje te cechy (inne niż opisany poniżej brak umiejętności), które grożą nieodwracalnymi zmianami w gospodarczej, politycznej czy społecznej strukturze społeczeństwa. Nawet jeśli natężenie imigracji byłoby tak duże, że w ciągu pięciu – dziecięciu lat imigranci stanowiliby większość, nie jest to równoznaczne z groźbą fundamentalnych zmian. Dowodem na to może być chociażby przytoczony wcześniej przykład udanej absorpcji imigrantów w Stanach Zjednoczonych, bez względu na to, jak bardzo obcy wydawali się oni krótko po przybyciu. Być może przejęcie małego narodu przez duży, tak jak opisałem to powyżej, stanowi realne zagrożenie, jednak świat nigdy jeszcze nie był świadkiem takiego zjawiska, dlatego też podjęcie stanowczych środków zapobiegawczych wydaje się nierozsądne[22].

Dodatkowo należy zauważyć, że wymagana długość pobytu przed uzyskaniem obywatelstwa i prawa do głosowania — procedura ta działa obecnie w Stanach Zjednoczonych, jest jednak pod ostrzałem krytyki tych, którzy wierzą, że wszyscy mieszkańcy powinni cieszyć się prawem do głosowania[23] — może zmniejszyć ryzyko demokratycznego przejęcia, pozwalając jednocześnie wszystkim chętnym na wjazd, pracę i pobyt.

Edukacje koszty zewnętrzne

Kolejną kwestią istotną dla rozwoju dyskusji jest zjawisko, które można określić jako negatywne efekty zewnętrzne w edukacji. W miejscu pracy ludzie uczą się wzajemnie od siebie, jeśli więc nasz współpracownik wykazuje się niskim poziomem umiejętności praktycznych oraz ogólnej kultury gospodarczej, nasza wydajność najprawdopodobniej ucierpi. Rzeczywiście, jest to, obok wadliwej struktury społeczno-ekonomicznej, najbardziej przekonujące wytłumaczenie niskiej indywidualnej wydajności w państwach o niskiej średniej wydajności. Dlatego też można sprzeciwić się intensywnej imigracji ze względu na spadek wydajności gospodarczej. W rzeczy samej, porównywalne są konsekwencje gospodarcze sytuacji, gdy jednostka w Stanach Zjednoczonych pracuje w środowisku składającym się w 99 % z nowo przybyłych imigrantów z bardzo ubogich państw oraz sytuacji, gdy jednostka ta pracuje w państwach, z których ci imigranci pochodzą. Należy podkreślić, że analizowane tu zjawisko to wzajemna edukacja, a nie komplementarność umiejętności — to drugie zjawisko zakłada bowiem, że obecność nisko wykwalifikowanych imigrantów przynosi raczej korzyści dobrze wyszkolonym specjalistom[24].

Z pewnością ludzie przyjmą to zjawisko z niepokojem większym niż to uzasadnione, tak jak w przypadku skutków intensywnej imigracji na amerykańskie instytucje polityczne, i wykorzystają to jako zasłonę dymną dla innych motywów za ograniczeniem imigracji. Musiałem jednak wspomnieć o tej możliwości. Jeśli ktoś wychodzi z założenia, że własność jest nienaruszalna, z pewnością uzna, że tkwi tu potencjalny zarzut wobec imigracji. Być może doktryna stanu zagrożenia raz jeszcze stanowi najrozsądniejszą odpowiedź.

Dalsze rozważania

1. Świeże spojrzenie na tę sprawę oferuje pogląd, że państwo kontrolujące swoje granice in extremis i ludzie domagający się autonomii swojego regionu to dwie strony tego samego medalu, gdyż bez możliwości nieprzyjmowania obcych, sprawna autonomia nie ma znaczenia.
2. Analizując poglądy Roberta Nozicka, mimo iż w większym stopniu dotyczą one emigracji niż imigracji, można opracować bardziej filozoficzne podejście do tej kwestii[25]. Nozick rozważa, czy powinno się zabronić osobie emigrować ze względu na ewentualny obywatelski obowiązek czynienia wkładu w zapewnianie dobrobytu innym członkom społeczeństwa. Dochodzi on do wniosku, że państwo takiego prawa nie ma, częściowo odwołując się do absurdalności sytuacji, w której państwo „porywa” obywateli, którzy przebywają za granicą, żeby wyegzekwować od nich współudział w powiększaniu społecznego dobrobytu[26]. Zapewnianie społecznego dobrobytu nie jest przedmiotem obecnej dyskusji, ponieważ, jak zauważyłem wcześniej, przeciętny imigrant, wbrew powszechnej opinii, raczej dodaje wartość netto niż ją zmniejsza. Taki punkt widzenia stanowi również podstawę dla bardziej ogólnego stanowiska: państwo z całą pewnością powinno mieć prawo wymagać od obywatela, zanim ten wyemigruje, żeby spłacił wszystkie długi wynikające z umowy, jak np. zaległe podatki czy długi wobec innych obywateli — nawet jeśli nie ma prawa zakazywać emigracji w celu ściągnięcia opłat niewynikających z umowy lub prawa. To prowadzi nas z powrotem do przekonania, że obywatele jakiegokolwiek państwa mają prawo do elementarnej samoobrony, której zakres jednoznacznie nakreślił i domagał się Locke. Mimo że pojęcie prawa odnosi się bardziej do jednostek, a nie grup, czasem bywa tak, że jednostki są w stanie bronić swoich praw, tylko jeśli robią to w grupie, tak jak w przypadku policji, a być może również w przypadku niektórych aspektów emigracji i imigracji. Innymi słowy, jeśli regulowanie imigracji jest absolutnie niezbędne do ochrony podstawowych, wąsko interpretowanych interesów obywateli, nie różni się to zbytnio od innych działań państwa minimalnego[27].

Wnioski

Czy istnieje jakiś przekonujący powód, dla którego miałoby się zakazywać imigracji zdrowej, praworządnej osobie? Oto pytanie, z którym zmaga się ten esej. Wielu twierdzi, że naturalne jest, iż przemieszczanie się między granicami powinno być ograniczone. Jednak przed I wojną światową ograniczanie przez państwo swobodnego poruszania się było postrzegane jako niecywilizowane. Warto zauważyć, że przeważnie nie używano wtedy paszportów.

Dyskusje na temat imigracji oparte na „prawach naturalnych” wydają się nierozstrzygające — po części dlatego, że pojęcie praw w większym stopniu dotyczy jednostek niż państw. Tym samym, oceny tej kwestii dokonać można tylko po przeanalizowaniu jej skutków, jak bywa to w przypadku większości innych koncepcji.

Najbardziej niepokojącym skutkiem jest to, że imigranci stanowią ciężar finansowy dla publicznej kasy. Obawa ta jednak zazwyczaj nijak ma się do rzeczywistości. Poza tym, można wprowadzić w życie różne strategie zapobiegające obciążaniu dobrobytu nawet w najbardziej indywidualnych przypadkach, a wiele z nich już funkcjonuje.

Poważnie martwi również kwestia wypierania obywateli z rynku pracy. Jednak bogaty zbiór ostatnich badań udowadnia, że imigranci nie mają ogólnego negatywnego wpływu na rynki pracy, wręcz przeciwnie — ogólne skutki są pozytywne. Ucierpieć mogą jedynie pewne określone grupy z powodu określonej grupy imigrantów (głównie ze względu na mniejsze wynagrodzenie, a nie zwiększone bezrobocie). Przykładem mogą tu być lekarze, którzy ucierpieli z powodu przyjazdu lekarzy imigrantów. Jednak w świetle ogólnych skutków pozytywnych, obawy o częściowe skutki negatywne są takie same jak w przypadku teorii handlu, dlatego też nie powinno się ich przytaczać.

Rozważania nad efektami zewnętrznymi i, co za tym idzie, nad ewentualnym usprawiedliwieniem kontrolowania wjazdów rodzą trudne pytania. Niektóre efekty zewnętrzne, np. koszty budowy szkół i dróg, można zinternalizować za pomocą odpowiednich podatków. Jednak niektórych efektów zewnętrznych nie można zinternalizować tak łatwo, np. gdy edukacja miejscowych dzieci spowolniona jest przez dużą liczbę dzieci imigrantów (skuteczny mógłby okazać się tu system bonów oświatowych). Taka sytuacja jest mało prawdopodobna, jednak należy ją rozpatrzyć w pierwszej kolejności. Trzeba również zauważyć, że z takich powodów nie zakazuje się wstąpienia do społeczności innym obywatelom.

Społeczności, według których słuszny jest pogląd, że ludzie mają większe zobowiązania wobec tych, z którymi łączą ich bliższe więzi — co stanowi skuteczny mechanizm niesienia pomocy tym w potrzebie (w społeczeństwach takich jak Związek Radziecki, nawet w kręgu rodzinnym, uważało się ten mechanizm za podejrzany) — mogą również zastosować tę zasadę wobec działań rządowych. Niemniej równie dobrze może okazać się, że zasada, która sprawdza się w odniesieniu do działań prywatnych, dla działań publicznych ma negatywne skutki.

Najistotniejszym efektem zewnętrznym wydaje się demokratyczne przejęcie małego państwa, zalanego imigrantami z państwa dużego, a w konsekwencji zmiana systemu gospodarczego i społecznego, która groziłaby uszczupleniem środków do życia obywateli, gdyż aktywność gospodarcza zależy od systemu społeczno-politycznego. Jednak taka możliwość jest raczej mało prawdopodobna. Ponadto, uzależnienie prawa do głosowania od posiadania obywatelstwa, które przysługuje tylko po upływie pewnego czasu, może zmniejszyć ryzyko tej ewentualności. Ten sam mechanizm powinien zagwarantować, że przynajmniej społeczność głosujących charakteryzuje się wspólnymi podstawowymi wartościami obywatelskimi. Według wielu autorów osiągnięcie konsensusu w kwestii tych właśnie wartości stanowi podstawę satysfakcjonującego funkcjonowania każdego społeczeństwa. Dlatego też obecność „zagranicznych rewolucjonistów” — mieszkańców bez prawa do głosowania, o innych wartościach (przynajmniej na początku), którzy mogą wywierać wpływ na obywateli, może stanowić zastrzeżenie wobec imigracji, jednak nie jestem w stanie przytoczyć żadnych dowodów na potwierdzenie (lub obalenie) poglądu, że ciągle jest to realne zagrożenie.

Podsumowując, negatywne skutki imigracji o jakimkolwiek politycznie wyobrażalnym poziomie natężenia, są co najwyżej dyskusyjne, gdyż trudno je udokumentować. Dlatego też polityka zarówno rozsądna, jak i zgodna z moimi spostrzeżeniami, polegałaby na stopniowym zwiększaniu dopuszczalnej liczby imigrantów, która za każdym razem wzrastałaby o pół lub jeden procent całej populacji. Taka strategia pozwoliłaby monitorować ewentualne nieoczekiwane skutki negatywne oraz ustalić, czy liczba chętnych na wjazd przekracza w ogóle liczbę miejsc[28].

A więc dokąd zaprowadziły nas powyższe rozważania? Po pierwsze, najrozsądniejszym i najbardziej pożądanym argumentem wydaje się przekonanie, że dana populacja jednostek na rządowym poziomie państwa-narodu może upominać się o swoje prawo do własności w ramach społecznej i gospodarczej organizacji. Znaczy to, że w pewnych okolicznościach, może okazać się słuszne zadecydowanie, ile i jacy potencjalni imigranci będą mogli wjechać do kraju. Jednak spreparowanie rzekomych zagrożeń dla stabilności gospodarczej i przewidywalności państwa-narodu ze strony imigrantów jest śmiesznie proste, więc takie myślenie mogłoby przysłużyć do usprawiedliwiania wszystkich restrykcji na wjazd, jakie państwo miałoby zamiar uchwalić. Dlatego też konstytucja państwa powinna zawierać odpowiednie mechanizmy ochronne, żeby władzy tej używano tylko w sytuacjach realnego zagrożenia. Powinniśmy również zdawać sobie sprawę, że stworzenie takich mechanizmów ochronnych byłoby bardzo trudnym zadaniem, które wykracza poza kompetencje tego eseju.