KRS: 0000174572
Powrót
Audio

Pogorzelski: Uczelnie centralnie planowane

3
Karol Pogorzelski
Przeczytanie zajmie 6 min
Pobierz w wersji
PDF

Autor: Karol Pogorzelski
Wersja PDF

Posłuchaj komentarza w wersji audio (mp3 11,2MB).

Od pewnego czasu środowisko naukowe namiętnie dyskutuje nad listem otwartym, jaki do minister nauki i szkolnictwa wyższego, Barbary Kudryckiej, wystosował prof. Mariusz Czabaj, dobrze znany jako autor powieści kryminalnych. List, podpisany przez ponad 500 koryfeuszy polskiej humanistyki, stanowi wyraz protestu przeciwko systemowi oceny parametrycznej jednostek naukowych, od niedawna premiującemu uczelnie, których autorzy publikują artykuły w anglojęzycznych czasopismach notowanych na tzw. liście filadelfijskiej. Sygnatariusze listu zwracają uwagę, że odbiorcami badań z dziedziny polskiej humanistyki, np. dotyczących twórczości Herberta albo specyfiki polskich obszarów wiejskich, są przede wszystkim Polacy. Jest dla nich niezrozumiałe, dlaczego w tej dziedzinie wyżej ceni się artykuły opublikowane w języku angielskim niż polskim.

Czytając ten list, w pierwszej chwili odnosi się wrażenie, że grono profesorskie w niewybredny sposób broni wygodnego dla siebie status quo, któremu zagraża zaostrzenie kryteriów oceny pracy naukowej. Nie da się bowiem ukryć, że profesor publikujący swoje badania w prestiżowym (często cytowanym) zagranicznym czasopiśmie jest prawdopodobnie lepszym naukowcem niż profesor, który tego nie potrafi. Wynika to z prostego faktu, że redaktorami i recenzentami zagranicznych czasopism są z reguły osoby spoza dość wąskiego środowiska polskiej nauki i — co za tym idzie — mają bardziej obiektywny stosunek do ocenianych przez siebie prac. Poza tym — czy tego chcemy, czy nie — język angielski jest łaciną współczesnej nauki. Humanistyka nie jest tu wyjątkiem[1]. Mimo to prof. Czabaj ma trochę racji. Krytykowany przez niego system oceny parametrycznej jednostek naukowych nie jest bowiem niczym innym, jak z góry skazaną na niepowodzenie próbą rozwiązania problemu kalkulacji ekonomicznej przez państwo.

Na czym ten problem polega? Otóż państwo chce, żeby utrzymywane przez nie uczelnie publiczne oraz placówki badawcze funkcjonowały jak najlepiej, czyli wytwarzały jak najwięcej wysokiej jakości teorii naukowych oraz solidnie kształciły studentów. Pytanie, jak odróżnić dobre uczelnie (takie, które efektywnie wydają otrzymywane środki) od złych. Gdyby te instytucje działały na wolnym rynku, tak jak w dużej mierze dzieje się to w Stanach Zjednoczonych, to problemu by nie było. Kryterium stanowiłyby zysk albo strata. Uczelnie, którym udałoby się przyciągnąć studentów i pozyskać sponsorów na badania, utrzymywałyby się na rynku, a pozostałe by bankrutowały. W Polsce uczelnie utrzymują się ze środków publicznych i nie muszą wykazywać zysku, więc jest potrzebny jakiś inny sposób ich oceny. Zdecydowano się zatem na wspomniany system oceny parametrycznej, czyli zbiór wskaźników, dzięki którym za pomocą odpowiedniej punktacji ocenia się uczelnie. Jednym z takich wskaźników jest liczba artykułów opublikowanych przez autorów afiliowanych przy danej uczelni w czasopismach naukowych o określonym prestiżu, podzielona przez liczbę pracowników tej uczelni. Wskaźnik ten byłby całkiem rozsądnym kryterium oceny, gdyby nie to, że oceniane na jego podstawie uczelnie (i ich pracownicy) wyspecjalizowały się w zdobywaniu dużej liczby punktów w systemie parametrycznej oceny jednostek naukowych.

Jak to wygląda w praktyce? Uczelnia A organizuje konferencję naukową pt. Współczesne problemy dyscypliny X. Aby konferencja ta mogła nosić zaszczytne miano międzynarodowej (więcej punktów niż za konferencję krajową), organizatorzy zapraszają uznanego specjalistę z zagranicy w dyscyplinie X. Zaproszenia otrzymują oczywiście również prelegenci z krajowych uczelni: B, C. Pokłosiem konferencji jest publikacja pokonferencyjna, najlepiej w postaci periodyku albo monografii (więcej punktów). Publikacja musi być koniecznie recenzowana (więcej punktów), do którego to zadania można zatrudnić specjalistów z uczelni B i C. Recenzje naturalnie nie mogą być zbyt surowe, ponieważ recenzenci znajdą się niedługo po drugiej stronie barykady. Dwa miesiące później uczelnia B zorganizuje bowiem międzynarodowe sympozjum pt. Najnowsze dylematy dyscypliny X, na którą zaprosi w charakterze prelegentów lub recenzentów specjalistów z uczelni A i C. Nie trzeba dodawać, że cztery miesiące później analogiczna konferencja odbędzie się na uczelni C. Koniec końców zorganizowane zostaną trzy konferencje oraz ukażą się trzy periodyki, a uczelnie A, B i C będą mogły się wykazać imponującą aktywnością naukową i zgłosić po wypłatę z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Problem w tym, że wyniki takiej aktywności naukowej mogą być — i bardzo często rzeczywiście są — zupełnie jałowe. Jest tajemnicą poliszynela, że konferencje i publikacje naukowe nie są dla nikogo interesujące, z ich uczestnikami i autorami włącznie.

Każdy, kto uczestniczył w życiu akademickim i zna ten proceder, doskonale rozumie potrzebę zaostrzenia kryteriów oceny pracy naukowej, np. dzięki przedkładaniu artykułów, periodyków i konferencji zagranicznych nad krajowe. Niemniej takie rozstrzygniecie nie rozwiązuje wyjściowego problemu, tylko przenosi go na inny obszar. Zamiast nadprodukcji artykułów naukowych po polsku będziemy mieć — już zresztą obserwowaną — nadprodukcję artykułów naukowych po angielsku. Prawdziwy problem polega na tym, że większość polskich uczelni nie prowadzi i tak naprawdę nie musi w ogóle prowadzić badań naukowych w pełnym tego słowa znaczeniu. Wyższe wykształcenie z reguły się opłaca, toteż po uwolnieniu rynku edukacyjnego w Polsce liczba studentów wzrosła pięciokrotnie — z 404 tys. w 1990 r. do 1,9 mln w 2010 r. Popyt znalazł swoją podaż i wiele uczelni, także publicznych, przekształciło się w jednostki czysto dydaktyczne, bez szczególnych naukowych aspiracji. Nie ma w tym nic złego, dopóki ludzie zapisują się na takie studia dobrowolnie, a najlepiej, gdy dodatkowo płacą za to z własnej kieszeni. Mimo to w Polsce wciąż wychodzi się z założenia, że uczelnie to miejsca uprawiania nauki i powinno się je oceniać przez ten pryzmat. W rezultacie znajdujemy się w schizofrenicznej sytuacji, w której osoby chcące prowadzić badania naukowe i mające do tego predyspozycje muszą się zatrudnić na jakiejś uczelni i w ramach etatu (inaczej zatrudnić się praktycznie nie można) prowadzić masę zajęć dydaktycznych, a te w pracy naukowej raczej przeszkadzają, niż pomagają. Z kolei ktoś, kto ma powołanie dydaktyczne, chce uczyć studentów i robi to dobrze, musi udawać, że jest naukowcem, i zbierać punkty za artykuły, konferencje i staże. System parametrycznej oceny jednostek naukowych sprawił, że otrzymujemy dużo kiepskiej nauki uprawianej przez wykładowców z zacięciem dydaktycznym oraz mało dobrej nauki, którą mogliby uprawiać naukowcy z prawdziwego zdarzenia, ale są odciągani do zajęć ze studentami.

Jeśli obecny system finansowania nauki i studiów wyższych jest zły, to jakie mamy alternatywy? Należy się wzorować na najlepszych, a w tej dziedzinie z pewnością są to Stany Zjednoczone. W tamtejszym systemie studiów wyższych istnieje wyraźny podział na uczelnie o profilu dydaktycznym (liberal arts colleges) oraz duże uniwersytety o profilu naukowym (research universities), z których najbardziej znane (np. Harvard, Princeton, Yale) to uczelnie prywatne. Kryteria doboru i oceny wykładowców akademickich są podobne do funkcjonujących w Polsce (publikacje w renomowanych czasopismach, udokumentowana renoma dydaktyka), z tym że znacznie mniej sformalizowane. Uczelniom, w zależności od profilu, zależy na tym, żeby przyciągnąć studentów oraz zachęcić sponsorów do finansowania badań. Dlatego przy zatrudnianiu pracowników stosują różne, dostosowane do własnych potrzeb kryteria oceny zamiast jednego centralnie planowanego systemu, jaki obowiązuje w Polsce.

 


[1] Warto przy tym podkreślić, że wbrew sugestii prof. Czabaja Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego docenia nie tylko artykuły w czasopismach wyróżnionych na liście filadelfijskiej, obejmującej głównie periodyki o tematyce ścisłej i technicznej, lecz także czasopisma humanistyczne znajdujące się na liście European Reference Index for the Humanities.

 


Podobał Ci się artykuł? Chcesz czytać ich więcej? Wesprzyj mises.pl!


Kategorie
Audio Edukacja Ekonomia sektora publicznego Komentarze Szkolnictwo publiczne Teksty

Czytaj również

Witold-Kwaśnicki.-Wspomnienie.png

Aktualności

Prof. Witold Kwaśnicki – wspomnienie. Słuchaj naszego podkastu

Zapraszamy do odsłuchania najnowszego odcinka naszego podkastu.

32.png

Ludzkie gadanie

W jakim stanie jest dziś polska polityka fiskalna?

Finanse publiczne pod lupą – dr Benedyk przedstawia problemy polskiego budżetu.

7.png

Ludzkie gadanie

Przedsiębiorcze państwo po polsku. Słuchaj naszego podkastu

W najnowszym odcinku „Ludzkiego gadania" dr Mateusz Benedyk i Marcin Zieliński pochylają się nad tematem efektywności państwowej ingerencji w rynek.

miniaturka-1.png

Ludzkie gadanie

Teoria pieniądza doby inflacji

Zapraszamy do wysłuchania najnowszego odcinku podkastu dra Mateusza Benedyka.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Komentarze 3
WK

Młodzi tego nie pamiętają, ale za czasów 'realnego socjalizmu' (m.in. w Polsce) co rusz to wymyślano jakieś bodźce ekonomiczne, materialne, parametryczne, itp. by pobudzić rozwój gospodarki. Wiemy jak to się skończyło. Tak też będzie z polską nauka, niestety. Ręczne sterowanie do niczego dobrego nie prowadzi.
To jest tak jak ze współczesnym systemem finansowym. Żadne wskaźniki kapitałowe (jakieś Bazylee I, II, III, ...) nie zastąpią wzajemnej kontroli podmiotów działających na rynku.
Jakiekolwiek wskaźniki oceny mają to do siebie, że przy ogromnej kreatywności ludzkiej zawsze znajdzie się sposób na ich sztuczne spełnienie (i 'zgarnięcie kasy'). A środowisko naukowe ma tutaj ogromne doświadczenie. Jak liczyła się liczba publikacji to mnożyło się ich co niemiara, jak ‘uszczelniono’ system i liczydła się liczba cytowań, to nic prostszego jak wzajemnie się cytować, jak liczą się publikacje po angielsku, to zawsze można wydać prace konferencyjne wygłoszone w Pcimiu Dolnym w 'angielskopodobnym', i nawet znaleźć recenzenta-kumpla pracującego na uniwersytecie zachodnim, który to podżyruje. Itd…

Odpowiedz

Marcin Chałupka

Iluzja merytorycznej i obiektywnej oceny wyzierająca z regulowanych prawem kryteriów awansu naukowego jest konieczną konsekwencją finansowania przez podatnika benefitów związanych z tym awansem (...) trafnie przywołane wady parametryzacji to dobry argument, ale nie na powrót do awansu opartego na subiektywizmie korporacyjnym ale do odejścia od finansowania benefitów tego awansu ze środków publicznych.

Odpowiedz

Mergiel

W polskiej medycynie jest podobnie, tu także mnóstwo pary idzie w gwizdek nie przydatnych nikomu, poza autorem, prac badawczych, doktoratów i habilitacji. Tylko na dodatek asystent konkretnej katedry musi czasowo łączyć pracę naukową, dydaktyczną i zwykłą pracę lekarza takiej czy innej specjalizacji. Nie da się wszystkiego robić jednakowo dobrze. Myślę, że w nauce akademickiej dominuje jeszcze dziewiętnastowieczny omnipotencjalizm, ze szkodą głównie dla dydaktyki, bo tu odpowiedzialność pracownika akademickiego jest najmniejsza i najtrudniej do wyegzekwowania.
Natomiast z punktu widzenia użyteczności społecznej danej uczelni jest to duża strata. (Niedouczeni lekarze uczą się na swoich pacjentach)

Odpowiedz

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.