Autorzy: Eugen-Maria Schulak, Herbert Unterköfler
Źródło:mises.org
Tłumaczenie: Michał Żuławiński
Wersja PDF
Tekst stanowi część książki: The Austrian School of Economics: A History of Its Ideas, Ambassadors and Institutions (2011)
W wydanych przez Margit von Mises wspomnieniach znajduje się zdjęcie przedstawiające Ludwiga spacerującego po wiedeńskim Praterze. Zrobione zostało we wrześniu 1901 r. Widzimy na nim szczupłego, młodego człowieka średniego wzrostu ubranego w cesarski mundur. U boku ma imponującą szablę, nosi bogato zdobiony hełm, wysokie buty, jeździeckie bryczesy i obcisłą kurtkę zapiętą pod samą szyję. Usta, którym towarzyszy mały wąsik, układają się w zagadkowy uśmiech. Mises miał wtedy zaledwie 20 lat. Patrząc na jego późniejsze fotografie, można odnieść wrażenie, że z biegiem lat coraz trudniej było mu się uśmiechać. Jego twarz ma melancholiczny, introwertyczny wyraz- jest w niej coś surowego, a jednocześnie delikatnego. Można dostrzec w niej oblicze człowieka nieugiętego, lecz zarazem wrażliwego.
Przez długi czas, być może zbyt długi, mieszkał ze swoją matką (My Years with Ludwig von Mises , s. 23-25). W wieku 57 lat, krótko po śmierci matki, ożenił się z wieloletnią partnerką Margit Sereny-Herzfeld. Przez ponad dekadę mało kto wiedział o ich związku. Ślub odbył się w Genewie. Świadkami byli Gottfried von Haberler i Hans Kelsen — kolega z lat szkolnych, który nie mógł uwierzyć w to, że oto widzi Ludwiga w urzędzie stanu cywilnego (ibid., s. 41).
Margit von Mises, która miała dwoje dzieci z poprzedniego małżeństwa, opisywała swojego „Lu” jako człowieka czułego, skromnego, potrzebującego miłości i wycofanego, choć czasami też wybuchowego i porywczego (ibid., s. 44). Porzuciła swoje ambicje zawodowe — była aktorką, tancerką i tłumaczką — na rzecz zajmowania się mężem, tak by mógł on pracować w komfortowych warunkach. Ich dom był zawsze mały i skromny, lecz nie stanowił odzwierciedlenia ich związku. Uczony znalazł swoją muzę, sam też był dla niej natchnieniem. Pozwalała mu pracować tak dużo, jak chciał. Razem jeździli na wykłady i na wakacje w górach. Pozostali sobie oddani aż do końca. Tylko w jednej kwestii jego żona była wobec niego stanowcza: po tym, jak w wyniku jego nieuwagi doszło do wypadku samochodowego, w którym ona odniosła obrażenia twarzy, a on złamał pięć żeber (ibid., s. 100), zakazała mu jazdy autem.
Ludwig von Mises, którego prapradziadek otrzymał tytuł szlachecki od cesarza Franciszka Józefa, przyszedł na świat w rodzinie zasymilowanych Żydów. Urodził się we Lwowie, w Galicji, w 1881 r. Kilka lat później jego ojciec objął wysokie stanowisko w ministerstwie kolei w Wiedniu. Mając 10 lat, Ludwig był świadkiem ciężkiej choroby i śmierci swojego młodszego brata. Jego relacje z bratem Richardem, późniejszym sławnym matematykiem, pozostały napięte przez całe życie. Ludwig uczęszczał do Akademisches Gymnasium, studiował prawo i, po krótkiej pracy w służbie cywilnej, w 1909 r. rozpoczął karierę w Wiedeńskiej Izbie Handlowej. Piastując przez 35 lat stanowisko urzędnicze w administracji izby — które otrzymał jako dożywotnią posadę i zgodnie z austriackim prawem nie mógł zostać zwolniony — stał się jednym z czołowych ekonomistów w kraju. Jako doradca gospodarczy miał liczne kontakty z członkami rządu. W czasie toczonych w zimie 1918–1919 wieczornych dyskusji udało mu się przekonać Otto Bauera, lidera socjaldemokratów, do zablokowania „bolszewickiego eksperymentu” w Wiedniu (Mises 1978/2009, str. 62-63). W tym czasie zaprzyjaźnił się z Maxem Weberem, który tuż po wojnie rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wiedeńskim, lecz wkrótce potem zmarł.
Zainspirowany nauczaniem Carla Mengera i Eugena von Böhm-Bawerka, Ludwig von Mises już w młodym wieku poświęcił się ideom austriackiej szkoły ekonomii. W 1912 r. otrzymał habilitację za pracę Teoria pieniądza i kredytu. W szerokim spektrum jego zainteresowań „znajdowały się głównie kwestie, co do których powszechnie panujące zdanie uważał za błędne” (Hayek w Mises 1978/2009, s. XVI). Mises nie krył się specjalnie z tym, że gardził wieloma swoimi kolegami po fachu. Jego opinie, szczególnie te dotyczące szanowanych profesorów niemieckich, były ostre i bezwzględne. W socjaldemokratycznej powojennej Austrii udało mu się jedynie dostać pracę nieopłacanego wykładowcy. Nowe elity władzy żywiły do niego urazę za to, że stanowczo sprzeciwiał się wszelkim formom ideologii kolektywistycznej.
W 1927 r., przy wsparciu swojego pracodawcy, wspólnie z Friedrichem A. von Hayekiem, założył niezależny Österreichisches Institut für Konjunkturforschung (Austriacki Instytut Badań nad Cyklem Koniunkturalnym.) — poprzednik dzisiejszego Österreichisches Institut für Wirtschaftsforschung (Austriacki Instytut Badań nad Gospodarką). Jego prywatne seminarium, które co dwa tygodnie odbywało się w Wiedeńskiej Izbie Handlowej, pomogło odbudować austriacką szkołę ekonomii po I wojnie światowej. Pod okiem Misesa kształcili się ekonomiści, prawnicy i socjologowie, tacy jak: Gottfried Haberler, Felix Kaufmann, Fritz Machlup, Oskar Morgenstern, Paul N. Rosenstein-Rodan, Alfred Schütz, Richard Strigl czy Eric [Erich] Voegelin (Mises 1978/2009, str. 83). Uczniowie Misesa uważali go za mądrego i inspirującego nauczyciela. Po zakończeniu zajęć dyskusja zwykle przenosiła się do pobliskiego baru. Choć pozostawał bez wątpienia outsiderem w świecie akademickim, Mises uważał się za „czołowego ekonomistę kraju”.
Wiosną 1934 r., kiedy w Niemczech umacniała się władza nazistów, Mises przyjął ofertę od genewskiego uniwersytetu. Jako pracownik Wiedeńskiej Izby Handlowej skorzystał z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, lecz pozostawał w kontakcie z pracodawcą do 1938 r., dzięki czemu nadal doradzał austriackiemu rządowi i bankowi centralnemu. Tuż po zaanektowaniu Austrii naziści wdarli się do apartamentu Misesa i skonfiskowali jego prace oraz bibliotekę. Jego dzieła były solą w oku dla wszelkiej maści kolektywistów: socjalistów, komunistów, narodowych socjalistów, faszystów, a następnie dla obrońców tak zwanej ekonomii dobrobytu w Europie i Stanach Zjednoczonych. Zrabowanych książek i prac Mises nie odzyskał już nigdy.
W czasie pobytu w Genewie, oprócz prowadzenia działalności naukowej, Mises poświęcił się przede wszystkim dokańczaniu swojego opus magnum, Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940/1980). Na skutek wojennej zawieruchy i bankructwa szwajcarskiego wydawcy, dzieło to pozostało niemal niezauważone. W tym samym roku Mises wraz z żoną uciekł z Genewy i ścigany przez nazistów przemierzał kolejno Francję, Hiszpanię i Portugalię, by ostatecznie trafić do Nowego Jorku. W Stanach Zjednoczonych niemal 60-letni Mises musiał utrzymać się z oszczędności i skromnego stypendium. Konieczność opuszczenia ojczyzny istotnie odbiła się na Ludwigu i Margit. W krótkim czasie para musiała kilkukrotnie zmieniać miejsce zamieszkania. Początkowo pewien problem dla Ludwiga stanowiło również to, że choć biegle czytał po angielsku, nie miał doświadczenia w mówieniu w tym języku. Przyznane mu kilka lat później obywatelstwo amerykańskie przyjął z wdzięcznością i uznał za uśmiech losu. W 1945 r. objął stanowisko profesora wizytującego na Uniwersytecie Nowego Jorku. Pod jego okiem kształcili się tam kolejni wybitni austriacy — Murray N. Rothbard (1926–1995) oraz Israel Kirzner (ur. 1930).
W czasie pobytu w Nowym Jorku Ludwig von Mises doprowadził do publikacji swoich dzieł. W krótkich odstępach czasu ukazały się wówczas Omnipotent Government (1944), Biurokracja (1944), Planowany chaos (1947). Długo wyczekiwany sukces przyniosło mu Ludzkie działanie, poprawione angielskie wydanie opus magnum, Nationalökonomie (1940). Wydane w latach 50. Mentalność antykapitalistyczna (1956) i Teoria a historia (1957) utrwaliły opinię o Misesie jako o wnikliwym obserwatorze i myślicielu, który zawsze pozostawał wierny swoim zasadom.
Dostrzegając logiczne konsekwencje wydarzeń mu współczesnych, w pewnym stopniu przewidywał dalszy bieg historii — z wyprzedzeniem ostrzegał o nadejściu kryzysu końca lat 20. i o gospodarczej klęsce faszyzmu, narodowego socjalizmu oraz przede wszystkim sowieckiego komunizmu. Ze względu na radykalnie wolnościowe stanowisko, odrzucał interwencję państwa w gospodarkę i przez całe życie obalał postulaty etatystów. Sam jednak dystansował się od anarchizmu. Nie przeszkodziło to jednak amerykańskim libertarianom i anarchokapitalistom obrać Ludwiga von Misesa, dożywotniego urzędnika z Austrii, na jednego ze swoich ojców intelektualnych.
Przeciwnicy Misesa, którzy zawsze pozostawali w większości, widzieli w nim człowieka upartego, nietolerancyjnego i radykalnego. Studenci natomiast podkreślali jego otwartość i szerokie horyzonty intelektualne. Mises do końca swoich dni był przekonany, że stawiane przez niego tezy były prawdziwe, a jego praca miała znaczenie, choć za życia nie przyniosła mu ani bogactwa, ani uznania w świecie akademickim. Jego prace cechuje rzadko spotykana przejrzystość oraz prostota niezależna od mody i realiów politycznych. Karierę akademicką zakończył w wieku 87 lat. Pięć lat później zmarł.
„Walczyłem, bo nie było niczego innego, czym mógłbym się zająć” — mówił o swojej karierze. (Mises 1978/2009, s. 76). Przez całe życie pozostał wierny swojemu mottu: Tu ne cede malis, sed contra audentior ito („Przed złem nie ustępuj, lecz idź śmielej przeciw” — Wergiliusz, Eneida, Księga V).
Dokładne adresy bibliograficzne cytowanych i wspominanych prac można znaleźć w książce The Austrian School of Economics.
Więcej informacji dot. tego niewątpliwie wielkiego człowieka można przeczytać po angielsku w książce pt. "Mises: The last Knight of Liberalism", której autorem jest Jörg Guido Hülsmann. (tutaj całość dostępna online - https://mises.org/books/lastknight.pdf )
Odpowiedz