KRS: 0000174572
Powrót
Biografie

Schulak i Unterköfler: Ludwig von Mises - obrońca wolności

1
Eugen-Maria Schulak
Przeczytanie zajmie 7 min
Mises_male.jpg
Pobierz w wersji
PDF

Autorzy: Eugen-Maria Schulak, Herbert Unterköfler
Źródło:mises.org
Tłumaczenie: Michał Żuławiński
Wersja PDF 

Tekst stanowi część książki: The Austrian School of Economics: A History of Its Ideas, Ambassadors and Institutions (2011)

W wydanych przez Margit von Mises wspomnieniach znajduje się zdjęcie przedstawiające Ludwiga spacerującego po wiedeńskim Praterze. Zrobione zostało we wrześniu 1901 r. Widzimy na nim szczupłego, młodego człowieka średniego wzrostu ubranego w cesarski mundur. U boku ma imponującą szablę, nosi bogato zdobiony hełm, wysokie buty, jeździeckie bryczesy i obcisłą kurtkę zapiętą pod samą szyję. Usta, którym towarzyszy mały wąsik, układają się w zagadkowy uśmiech. Mises miał wtedy zaledwie 20 lat. Patrząc na jego późniejsze fotografie, można odnieść wrażenie, że z biegiem lat coraz trudniej było mu się uśmiechać. Jego twarz ma melancholiczny, introwertyczny wyraz- jest w niej coś surowego, a jednocześnie delikatnego. Można dostrzec w niej oblicze człowieka nieugiętego, lecz zarazem wrażliwego.

Przez długi czas, być może zbyt długi, mieszkał ze swoją matką (My Years with Ludwig von Mises , s. 23-25). W wieku 57 lat, krótko po śmierci matki, ożenił się z wieloletnią partnerką Margit Sereny-Herzfeld. Przez ponad dekadę mało kto wiedział o ich związku. Ślub odbył się w Genewie. Świadkami byli Gottfried von Haberler i Hans Kelsen — kolega z lat szkolnych, który nie mógł uwierzyć w to, że oto widzi Ludwiga w urzędzie stanu cywilnego (ibid., s. 41).

Margit von Mises, która miała dwoje dzieci z poprzedniego małżeństwa, opisywała swojego „Lu” jako człowieka czułego, skromnego, potrzebującego miłości i wycofanego, choć czasami też wybuchowego i porywczego (ibid., s. 44). Porzuciła swoje ambicje zawodowe — była aktorką, tancerką i tłumaczką — na rzecz zajmowania się mężem, tak by mógł on pracować w komfortowych warunkach. Ich dom był zawsze mały i skromny, lecz nie stanowił odzwierciedlenia ich związku. Uczony znalazł swoją muzę, sam też był dla niej natchnieniem. Pozwalała mu pracować tak dużo, jak chciał. Razem jeździli na wykłady i na wakacje w górach. Pozostali sobie oddani aż do końca. Tylko w jednej kwestii jego żona była wobec niego stanowcza: po tym, jak w wyniku jego nieuwagi doszło do wypadku samochodowego, w którym ona odniosła obrażenia twarzy, a on złamał pięć żeber (ibid., s. 100), zakazała mu jazdy autem.

Ludwig von Mises, którego prapradziadek otrzymał tytuł szlachecki od cesarza Franciszka Józefa, przyszedł na świat w rodzinie zasymilowanych Żydów. Urodził się we Lwowie, w Galicji, w 1881 r. Kilka lat później jego ojciec objął wysokie stanowisko w ministerstwie kolei w Wiedniu. Mając 10 lat, Ludwig był świadkiem ciężkiej choroby i śmierci swojego młodszego brata. Jego relacje z bratem Richardem, późniejszym sławnym matematykiem, pozostały napięte przez całe życie. Ludwig uczęszczał do Akademisches Gymnasium, studiował prawo i, po krótkiej pracy w służbie cywilnej, w 1909 r. rozpoczął karierę w Wiedeńskiej Izbie Handlowej. Piastując przez 35 lat stanowisko urzędnicze w administracji izby — które otrzymał jako dożywotnią posadę i zgodnie z austriackim prawem nie mógł zostać zwolniony — stał się jednym z czołowych ekonomistów w kraju. Jako doradca gospodarczy miał liczne kontakty z członkami rządu. W czasie toczonych w zimie 1918–1919 wieczornych dyskusji udało mu się przekonać Otto Bauera, lidera socjaldemokratów, do zablokowania „bolszewickiego eksperymentu” w Wiedniu (Mises 1978/2009, str. 62-63). W tym czasie zaprzyjaźnił się z Maxem Weberem, który tuż po wojnie rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wiedeńskim, lecz wkrótce potem zmarł.

Zainspirowany nauczaniem Carla Mengera i Eugena von Böhm-Bawerka, Ludwig von Mises już w młodym wieku poświęcił się ideom austriackiej szkoły ekonomii. W 1912 r. otrzymał habilitację za pracę Teoria pieniądza i kredytu. W szerokim spektrum jego zainteresowań „znajdowały się głównie kwestie, co do których powszechnie panujące zdanie uważał za błędne” (Hayek w Mises 1978/2009, s. XVI). Mises nie krył się specjalnie z tym, że gardził wieloma swoimi kolegami po fachu. Jego opinie, szczególnie te dotyczące szanowanych profesorów niemieckich, były ostre i bezwzględne. W socjaldemokratycznej powojennej Austrii udało mu się jedynie dostać pracę nieopłacanego wykładowcy. Nowe elity władzy żywiły do niego urazę za to, że stanowczo sprzeciwiał się wszelkim formom ideologii kolektywistycznej.

W 1927 r., przy wsparciu swojego pracodawcy, wspólnie z Friedrichem A. von Hayekiem, założył niezależny Österreichisches Institut für Konjunkturforschung (Austriacki Instytut Badań nad Cyklem Koniunkturalnym.) poprzednik dzisiejszego Österreichisches Institut für Wirtschaftsforschung (Austriacki Instytut Badań nad Gospodarką). Jego prywatne seminarium, które co dwa tygodnie odbywało się w Wiedeńskiej Izbie Handlowej, pomogło odbudować austriacką szkołę ekonomii po I wojnie światowej. Pod okiem Misesa kształcili się ekonomiści, prawnicy i socjologowie, tacy jak: Gottfried Haberler, Felix Kaufmann, Fritz Machlup, Oskar Morgenstern, Paul N. Rosenstein-Rodan, Alfred Schütz, Richard Strigl czy Eric [Erich] Voegelin (Mises 1978/2009, str. 83). Uczniowie Misesa uważali go za mądrego i inspirującego nauczyciela. Po zakończeniu zajęć dyskusja zwykle przenosiła się do pobliskiego baru. Choć pozostawał bez wątpienia outsiderem w świecie akademickim, Mises uważał się za „czołowego ekonomistę kraju”.

Wiosną 1934 r., kiedy w Niemczech umacniała się władza nazistów, Mises przyjął ofertę od genewskiego uniwersytetu. Jako pracownik Wiedeńskiej Izby Handlowej skorzystał z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, lecz pozostawał w kontakcie z pracodawcą do 1938 r., dzięki czemu nadal doradzał austriackiemu rządowi i bankowi centralnemu. Tuż po zaanektowaniu Austrii naziści wdarli się do apartamentu Misesa i skonfiskowali jego prace oraz bibliotekę. Jego dzieła były solą w oku dla wszelkiej maści kolektywistów: socjalistów, komunistów, narodowych socjalistów, faszystów, a następnie dla obrońców tak zwanej ekonomii dobrobytu w Europie i Stanach Zjednoczonych. Zrabowanych książek i prac Mises nie odzyskał już nigdy.

W czasie pobytu w Genewie, oprócz prowadzenia działalności naukowej, Mises poświęcił się przede wszystkim dokańczaniu swojego opus magnum, Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940/1980). Na skutek wojennej zawieruchy i bankructwa szwajcarskiego wydawcy, dzieło to pozostało niemal niezauważone. W tym samym roku Mises wraz z żoną uciekł z Genewy i ścigany przez nazistów przemierzał kolejno Francję, Hiszpanię i Portugalię, by ostatecznie trafić do Nowego Jorku. W Stanach Zjednoczonych niemal 60-letni Mises musiał utrzymać się z oszczędności i skromnego stypendium. Konieczność opuszczenia ojczyzny istotnie odbiła się na Ludwigu i Margit. W krótkim czasie para musiała kilkukrotnie zmieniać miejsce zamieszkania. Początkowo pewien problem dla Ludwiga stanowiło również to, że choć biegle czytał po angielsku, nie miał doświadczenia w mówieniu w tym języku. Przyznane mu kilka lat później obywatelstwo amerykańskie przyjął z wdzięcznością i uznał za uśmiech losu. W 1945 r. objął stanowisko profesora wizytującego na Uniwersytecie Nowego Jorku. Pod jego okiem kształcili się tam kolejni wybitni austriacy — Murray N. Rothbard (1926–1995) oraz Israel Kirzner (ur. 1930).

W czasie pobytu w Nowym Jorku Ludwig von Mises doprowadził do publikacji swoich dzieł. W krótkich odstępach czasu ukazały się wówczas Omnipotent Government (1944), Biurokracja (1944), Planowany chaos (1947). Długo wyczekiwany sukces przyniosło mu Ludzkie działanie, poprawione angielskie wydanie opus magnum, Nationalökonomie (1940). Wydane w latach 50. Mentalność antykapitalistyczna (1956) i Teoria a historia (1957) utrwaliły opinię o Misesie jako o wnikliwym obserwatorze i myślicielu, który zawsze pozostawał wierny swoim zasadom.

Dostrzegając logiczne konsekwencje wydarzeń mu współczesnych, w pewnym stopniu przewidywał dalszy bieg historii — z wyprzedzeniem ostrzegał o nadejściu kryzysu końca lat 20. i  o gospodarczej klęsce faszyzmu, narodowego socjalizmu oraz przede wszystkim sowieckiego komunizmu. Ze względu na radykalnie wolnościowe stanowisko, odrzucał interwencję państwa w gospodarkę i przez całe życie obalał postulaty etatystów. Sam jednak dystansował się od anarchizmu. Nie przeszkodziło to jednak amerykańskim libertarianom i anarchokapitalistom obrać Ludwiga von Misesa, dożywotniego urzędnika z Austrii, na jednego ze swoich ojców intelektualnych.

Przeciwnicy Misesa, którzy zawsze pozostawali w większości, widzieli w nim człowieka upartego, nietolerancyjnego i radykalnego. Studenci natomiast podkreślali jego otwartość i szerokie horyzonty intelektualne. Mises do końca swoich dni był przekonany, że stawiane przez niego tezy były prawdziwe, a jego praca miała znaczenie, choć za życia nie przyniosła mu ani bogactwa, ani uznania w świecie akademickim. Jego prace cechuje rzadko spotykana przejrzystość oraz prostota niezależna od mody i realiów politycznych. Karierę akademicką zakończył w wieku 87 lat. Pięć lat później zmarł.

„Walczyłem, bo nie było niczego innego, czym mógłbym się zająć” — mówił o swojej karierze. (Mises 1978/2009, s. 76). Przez całe życie pozostał wierny swojemu mottu: Tu ne cede malis, sed contra audentior ito („Przed złem nie ustępuj, lecz idź śmielej przeciw” — Wergiliusz, Eneida, Księga V).

 

Dokładne adresy bibliograficzne cytowanych i wspominanych prac można znaleźć w książce The Austrian School of Economics.

Kategorie
Biografie Teksty Tłumaczenia

Czytaj również

Hamowy_Friedrich A. von Hayek (1889-1992)

Biografie

Hamowy: Friedrich A. von Hayek (1889-1992)

Najwybitniejszy wolnorynkowy ekonomista i teoretyk społeczny powojennego świata?

Shearmur_Karl Popper (1902-1994)

Biografie

Shearmur: Karl Popper (1902-1994)

Teoria wiedzy Poppera wyróżnia się pod kilkoma względami.

Mingardi_Vilfredo Pareto

Biografie

Mingardi: Vilfredo Pareto (1848-1923)

Wkład Pareta leży u podstaw trzech nauk społecznych.

Steelman_Benjamin R. Tucker (1854-1939)

Biografie

Steelman: Benjamin R. Tucker (1854-1939)

Tucker jest prawdopodobnie najważniejszą postacią amerykańskiego anarchizmu indywidualistycznego.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Komentarze 1
ArekS

Więcej informacji dot. tego niewątpliwie wielkiego człowieka można przeczytać po angielsku w książce pt. "Mises: The last Knight of Liberalism", której autorem jest Jörg Guido Hülsmann. (tutaj całość dostępna online - https://mises.org/books/lastknight.pdf )

Odpowiedz

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.