Machaj: Rozdział 26. podręcznika „Wolna przedsiębiorczość” - Integracja gospodarcza i światowe centra gospodarcze

Autor: Mateusz Machaj
Wersja PDF

Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału dwudziestego szóstego podręcznika do przedsiębiorczości, opracowywanego w ramach projektu „Wolna przedsiębiorczość”. Tekst zostanie poddany skrupulatnemu opracowaniu redakcyjno-korektorskiemu, dlatego na obecnym etapie prosimy przede wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące między innymi klarowności wywodu, poprawności rozumowania, łatwości języka czy trafności przykładów etc.

#integracja gospodarcza #integracja polityczna #gospodarka światowa #forex #giełdy światowe

W tym rozdziale nauczysz się:

• Na czym polega gospodarcza integracja
• Czym jest integracja polityczna
• Jakie są najważniejsze organizacje gospodarcze
• Jakie są centra finansowe świata
• Czym jest rynek forex

Procesy zacieśniania współpracy między krajami nazywane są integracją. Odbywa się ona na dwóch różnych płaszczyznach: politycznej oraz gospodarczej. Obydwa aspekty oraz różnice między nimi dobrze widać na przykładzie Unii Europejskiej. Unia zaczęła się kształtować po drugiej wojnie światowej przede wszystkim jako ambitny projekt gospodarczy, zwłaszcza w głowach jej „ojców założycieli”. Celem było zacieśnienie relacji ekonomicznych między członkami tejże wspólnoty. Znajduje to wyraz w dzisiejszych zasadach dotyczących czterech swobód: przepływu kapitału, przepływu dóbr i usług, oraz przepływu ludności. Oznaczają one wysoki stopień gospodarczego zintegrowania. Każda osoba może swobodnie podróżować między krajami, przewozić dobra i usługi oraz przenosić środki kapitałowe (w praktyce ta sprawa nie jest aż tak prosta, gdyż istnieją pewne wyłączenia, ale mają one uniwersalny ponadnarodowy charakter).

Idee tychże swobód były częściowo motywowane negatywnymi doświadczeniami drugiej wojny światowej. Zacieśnienie relacji społeczno-gospodarczych zmniejsza narodowe uprzedzenia i negatywne podejścia do innych kultur oraz narodów. Gdy coraz więcej ludzi podróżuje po Europie, włącza się w relacje z innym ludźmi, kupuje produkty od innych, otwiera działalność i współpracę z międzynarodowymi grupami kapitałowymi, to w tych krajach wzmacnia się społeczna akceptacja innych krajów oraz ich kultur. W rezultacie wolny handel zaczyna służyć pokojowi i trudniej sobie wyobrazić otwarte konflikty militarne. Prowadzeniu wojny sprzyja bowiem kolektywizacja, różnicowanie i skonfliktowanie ludzi; dzielenie ludzi na „ich” i „nas”, czy to za pomocą kryterium rasowego, narodowego, religijnego, kulturowego. Nawiązywanie dobrowolnych stosunków gospodarczych wywołuje w społeczeństwie przekonanie, że z „nimi” (innymi) można pokojowo żyć i współpracować. To są zasady dobrze widoczne na przykładzie krajów europejskich, realizujących projekty integracji. Te zasady mają również zastosowanie do krajów z całego świata, choć tu integracja jest słabsza.

Czym innym natomiast jest integracja polityczna. Ta bowiem nie oznacza zacieśniania współpracy na gruncie gospodarczym. Opiera się ona na zacieśnianiu współpracy między rządami poszczególnych państw. W przypadku Unii Europejskiej jest to jej druga twarz. UE nie jest bowiem tylko wspólnym rynkiem, gdzie obowiązują cztery słynne swobody. Jest również tworem politycznym, który posiada własny aparat władzy, nadany jej w wyniku procesów politycznych, współpracy międzyrządowej. Obecnie Unia posiada państwowe (czy też parapaństwowe) instytucje podobne do tych na poziomie krajowym. Dotyczy to przede wszystkim egzekwowania przepisów od krajów członkowskich, istnienia aparatu sądowego, a także emitowania własnej waluty (to stosuje się do krajów strefy euro, czyli członków unii walutowej wewnątrz UE o tej samej europejskiej walucie). Z tym politycznym aspektem Unii wiążą się pewne spory w świecie gospodarki, gdyż może do pewnego stopnia narzucać na poszczególne kraje dyskusyjne rozwiązania prawne. Obecne spory na temat przyszłości funkcjonowania UE (czy na przykład strefy euro) są sporami o kształt przyszłej władzy europejskiej. Wyzwania są tym poważniejsze, gdy uświadomimy sobie fakt, że integracja gospodarcza nie wymaga koniecznie zjednoczonego projektu politycznego np. w dziewiętnastowiecznej Europie nie istniała jedna unijna władza w centrum Europy, a na znacznym europejskim obszarze obowiązywał swobodny handel i przepływ kapitału (choć było to technologicznie znacznie trudniejsze niż dziś).

Obok Unii Europejskiej wśród instytucji gospodarczych ważnych dla naszego regionu warto wymienić Światową Organizację Handlu (WTO) oraz Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Polska jest członkiem jednej i drugiej organizacji. Oficjalnym celem pierwszej z nich jest zwiększanie zakresu współpracy gospodarczej na całym świecie i znoszenie barier w handlu międzynarodowym, choć w praktyce różnie to wygląda.

Na arenie międzynarodowej dużą rolę odgrywają również Bank Światowy oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy, które powstały w 1944. Zostały utworzone w związku z powołaniem specyficznego systemu pieniężnego w ostatnich latach drugiej wojnie światowej. Gdy system ten uległ zmianie na początku lat siedemdziesiątych, w zasadzie przestała istnieć potrzeba dla ich istnienia. Mimo to przetrwały i jak to bywa w wypadku wielu urzędów (tak krajowych jak i międzynarodowych), poszukały sobie nowych zadań. Obecnie zajmują się gromadzeniem pieniędzy od krajów członkowskich (w różnej formie) i przeznaczają je w ramach pożyczek i rozmaitych programów krajom z problemami finansowymi. W zamian za udzielenie pomocy stawiają niejednokrotnie swoje wymagania. Szczególnie widoczne jest to przy MFW, który oferuje swoje pieniądze pod warunkiem spełnienia wybranych kryteriów. Z tych powodów MFW bywa traktowany przez niektórych jako narzędzie politycznego i finansowego nacisku na władze w krajach. Ocena funkcjonowania tych instytucji jest zdecydowanie niejednoznaczna. Istnieje wielu krytyków wskazujących na ich dużą nieefektywność i nieskuteczność w pomaganiu krajom rozwijającym się.

Zintegrowanie gospodarcze odznacza się nie tylko wymianą dóbr i usług, ale również (jak wiemy z rozdziału o globalizacji) przepływami kapitału. Te przepływy osiągają znaczące wielkości i odbywają się za pomocą rynku walutowego. Zanim zainwestujemy pieniądze w którymś z krajów, to zazwyczaj musimy dokonać wymiany walutowej. Rynek walutowy jest nazywany rynkiem forex i jest formalnie rzecz biorąc największym rynkiem na świecie, osiągającym obroty ponad 5 bilionów dolarów dziennie (czyli 10 razy więcej niż wynosi roczne PKB Polski). Uczestniczą w nim największe banki świata, realizujące ze sobą transakcje przez poszczególne giełdy świata. Dwa najważniejsze centra handlu walutami to amerykańska giełda w Nowym Jorku oraz brytyjska giełda w Londynie. Choć i swoją rolę odgrywają centra azjatyckie w Tokio, Hongkongu i Singapurze (a także te we Frankfurcie i Zurychu). I tak przykładowo, gdy polski bank udziela kredytu we franku polskiemu klientowi, to wypłaca go w polskich złotych, ale jednocześnie dokonuje na londyńskiej giełdzie specjalnej transakcji walutowej na kwotę kredytu, która działa tak jakby bank polski pożyczał od zagranicznej instytucji franki na forexie. Odbywa się to dzięki istnieniu rynku forex i swobody przepływu kapitału.

Najczęściej wymienianą na rynku walutą jest amerykański dolar, następnie w kolejności są euro, japoński jen, brytyjski funt, australijski dolar i na szóstym miejscu szwajcarski frank. Dolar pozostaje dominującą walutą, ponieważ na rynku forex dotyczy go prawie 90% transakcji. Dla porównania drugie euro to 30% transakcji (procenty nie sumują się do 100%, bo spora część transakcji to wymiana na linii euro-dolar).

Na giełdach nie handluje się tylko walutami, ale także wieloma innymi aktywami: towarami, czy instrumentami finansowymi. Pod względem wielkości giełd warto również wspomnieć o giełdzie w Paryżu, Sydney, Szanghaju.

Ramka 1, Ramka 2: Największe światowe giełdy, obroty dzienne. W zależności od tego, czym handlują.

Zadania

• Dlaczego integracja gospodarcza sprzyja pokojowi?
• Czym się różni integracja gospodarcza od politycznej?
• Czym jest rynek forex? Jakie waluty na nim dominują?
• Wymień poznane organizacje gospodarcze na świecie.
• Wymień największe centra finansowe świata.