Rozdział 3.4 podręcznika „Wolna przedsiębiorczość” - Myślenie bilansowe: aktywa i pasywa

Autor: Mateusz Machaj
Wersja PDF

Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału czwartego działu trzeciego „Przedsiębiorczość w praktyce" podręcznika do przedsiębiorczości, opracowywanego w ramach projektu „Wolna przedsiębiorczość”. Tekst zostanie poddany skrupulatnemu opracowaniu redakcyjno-korektorskiemu, dlatego na obecnym etapie prosimy przede wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące między innymi klarowności wywodu, poprawności rozumowania, łatwości języka czy trafności przykładów etc.

#bilans #aktywa #pasywa #księgowość #kapitał #dług #kreatywna księgowość

W rozdziale nauczysz się:

• Czym są pojęcia aktywów i pasywów
• Dlaczego księgowość jest ważna dla prowadzenia biznesu
• Jak patrzeć na bilans
• Co księgowość może powiedzieć klientom biznesowym i inwestorom

Jeśli mielibyśmy najprościej jak się da podsumować zasady księgowości, to można je ująć w następujący sposób: „dobrze wiedzieć co się robi i skąd się ma na to pieniądze”. W rachunkowości przedstawia się zawsze dwie strony działalności. Po jednej z nich są aktywa, czyli majątek, który posiada jednostka gospodarcza. Po drugiej są pasywa, czyli inaczej źródła finansowania tego majątku. Strona aktywów pokazuje nam, czym dana jednostka się zajmuje, jaką prowadzi działalność, w czym ma ulokowane swoje środki. Strona pasywów odpowiada nam, w jakim stopniu ta działalność jest finansowana własnymi pieniędzmi, a w jakim pieniędzmi pożyczonymi. A jeśli pożyczonymi, to na jakich warunkach. Zestawienie aktywów i pasywów na dany dzień to bilans.

Aktywa muszą się zawsze równać pasywom, to standardowa zasada księgowości. Jeśli tak nie jest, to musiał się gdzieś do niej wkraść błąd. Takim liczeniem i rachowaniem zajmują się wyspecjalizowane osoby. Każdy człowiek nie musi oczywiście znać dokładnie wszelkich szczegółów sztuki księgowania. Nawet osoba prowadząca działalność gospodarczą nie musi tego znać, skoro może zatrudnić księgowego. Warto jednak zrozumieć samą istotę rachunkowego myślenia, ponieważ stanowi ono jedno z ważniejszych osiągnięć cywilizacji.

Rozpatrzmy prosty przykładowy bilans. Powiedzmy, że po kilku latach pracy chcemy sobie kupić mieszkanie za nasze oszczędności. Załóżmy, że mamy oszczędzone 30 tysięcy złotych. Załóżmy następnie, że rodzina jest w stanie udzielić nam 70 tysięcy nieoprocentowanej pożyczki. Powiedzmy, że udaje nam się dostać kredyt w banku na kwotę 200 tysięcy, dzięki czemu kupujemy i urządzamy sobie mieszkanie.

Jak opisać księgowo tę sytuację? Po stronie aktywów mamy urządzone mieszkanie o wartości 300 tysięcy złotych. To jest nasz majątek. Po stronie pasywów mamy trzy pozycje: kapitał własny, czyli oszczędzone przez nas 30 tysięcy złotych, pożyczkę długoterminową, nieoprocentowaną na 70 tysięcy złotych, oraz kredyt hipoteczny na wysokość 200 tysięcy złotych od banku. Kredyt hipoteczny charakteryzuje się tym, że w tak zwanym dziale ksiąg wieczystych (czyli rejestrze nieruchomości, ich właścicieli i zaciągniętych przez nich kredytów) zamieszczona jest informacja, że bank jest głównym wierzycielem (takie księgi są publicznie dostępne w internecie). Co to oznacza? Oznacza to, że jeśli nie damy rady spłacić kredytu, to w przypadku konieczności opuszczenia i sprzedania mieszkania, w pierwszej kolejności zaspokajany będzie bank. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży mieszkania nie będą rozdzielone proporcjonalnie do wkładu. Najpierw spłacone zostanie zobowiązanie wobec banku, a dopiero potem ewentualna nadwyżka pieniędzy zostanie dla nas.

Tak prosty przypadek, jak kupowanie przez osobę fizyczną mieszkania nie wymaga rzecz jasna skrupulatnej księgowości. Można go przeanalizować bez prowadzenia szczegółowych ksiąg rachunkowych. Jednakże, gdy zaczniemy ten przypadek trochę komplikować, to wtedy takie uporządkowanie nie tylko będzie pożyteczne, ale stanie się koniecznie. Powiedzmy, że mówimy o firmie, która zajmuje się handlem na rynku nieruchomości i inwestowaniem w rozmaite spółki się tym trudniące. Po stronie aktywów zatem będziemy mieli rozmaite formy majątku. Będą tam budynki, mieszkania, hotele, ziemia rozlokowane w bardzo różnych częściach Polski. Do tego innymi aktywami będą również inwestycje w postaci akcji w inne przedsiębiorstwa się tym trudniące. Do tego cześć środków będzie w postaci depozytów na kontach. Być może część będzie także w formie instrumentów walutowych.

Po stronie pasywów będziemy mogli natomiast zobaczyć, w jakim stopniu taka spółka opiera się na inwestycjach właścicieli przedsiębiorstwa, a w jakim na pożyczkach od innych podmiotów. Pasywa wskażą, czy na przykład spółka jest sfinansowana w 10% przez jej posiadaczy, czy 30%. I ile wzięto kredytów od zewnętrznych podmiotów.

Ponieważ działalność gospodarcza potrafi być bardzo rozległa, to skuteczne jej prowadzenie – czyli prowadzenie jej dla zapewnienia dostatecznego zysku – wymaga uporządkowanego rejestrowania tego typu informacji. Dzięki temu jesteśmy w stanie zobaczyć, jaki jest majątek danej firmy, oraz skąd bierze ona na to pieniądze. Możemy z jednej strony ocenić jakość posiadanych przez nią aktywów, oraz to, czy firma nie jest zanadto zadłużona, albo na jakich warunkach ma otrzymane od kredytodawców środki pieniężne.

Skorzystajmy chociażby z przykładu słynnego amerykańskiego banku inwestycyjnego Lehman Brothers, który upadł w 2008 roku. Gdybyśmy zajrzeli do jego bilansu, to zobaczylibyśmy, że po stronie aktywów były inwestycje w instrumenty finansowe oparte na długoterminowych pożyczkach hipotecznych. Inaczej mówiąc, ich wartość i dochody z nich czerpane zależały w dużym stopniu od rynku kredytów na mieszkania. Kryzys na rynku mieszkaniowym oznaczał, że ten majątek musiał zacząć tracić na wartości. W konsekwencji środki finansowe Lehman Brothers były utopione w stratne projekty. Natomiast strona pasywów z kolei wskazywała nam, że bank przede wszystkim pożyczał pieniądze od inwestorów na bardzo krótki termin. Nie był w stanie ich spłacić w oparciu o dostępny majątek, a gdy tylko okazało się, że popadł w tarapaty, to mało kto był gotów tych pożyczek dalej udzielać.

Uważne przestudiowanie bilansu Lehman Brothers dostarczyłoby potencjalnie wielu cennych dla inwestora informacji. Nie zawsze niestety jest taka możliwość. Wprawdzie wiele dużych firm ma obowiązek przejrzystego i otwartego informowania, ale w rzeczywistości są one w stanie częściowo ukrywać niekorzystne informacje. Często mogą też prowadzić działania, które określa się mianem kreatywnej księgowości.  Polega ona na trochę swawolnej interpretacji zasad księgowych w taki sposób, aby nie do końca prowadzić je w zgodzie ze sztuką księgowości. Wprawdzie nie każda tego typu kreatywna księgowość musi oznaczać od razu chęć oszustwa inwestorów (może na przykład oznaczać tylko chęć uniknięcia opodatkowania), to jednak może również stać się narzędziem do takiej manipulacji.

Czytanie bilansu i analiza sytuacji spółki może być zastosowane do przypadku analizy każdego projektu. Zarówno firmy deweloperskiej, od której kupujemy mieszkanie, spółki akcyjnej, w którą chcemy włożyć nasze środki, jak i funduszu inwestycyjnego, w który chcemy zainwestować nasze pieniądze. Będąc klientami jakiegoś przedsiębiorstwa, jesteśmy w stanie odczytać z ksiąg firmy ogólny obraz sytuacji.

Ramka: Za jednego z pierwszych teoretyków księgowości uważa się matematyka Luca Pacioliego, jednakże w praktyce księgowe myślenie jest obecne w życiu człowieka już tysiące lat, co potwierdzają badania starych cywilizacji.

Zadania:

• Wyjaśnij czym są aktywa, a czym pasywa.
• Co nam może powiedzieć informacja o pasywach firmy?
• Co może nam powiedzieć informacja o aktywach firmy?
• Wskaż korzyści z prowadzenia księgowości.