Ulga dla wolności Uwolnij 1,5%
KRS: 0000174572
Powrót
Historia gospodarcza

Mises: Jak pierwsi kapitaliści uchronili Europę przed klęską

7
Ludwig von Mises
Przeczytanie zajmie 6 min
Benedyk_Zieliński_Czy-raport-GFI-dowodzi-drenażu-kapitału-z-Polski_male.jpg

Autor: Ludwig von Mises
Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Paweł Sitarz

Wybór fragmentów z Ekonomia i Polityka, Rozważania Na Dziś i Jutro Ludwiga von Misesa.

kapitaliści

Dwieście lat temu, przed nadejściem kapitalizmu, człowiek miał ten sam status społeczny od początku do końca swojego życia. Dziedziczył go po swoich przodkach bez możliwości zmiany. Jeśli urodził się biedny, na zawsze pozostawał biedakiem, a jeśli urodził się bogaty — jako lord lub książę — otrzymywał księstwo wraz z jego dobytkiem na całe swoje życie.

Pod względem produkcji prymitywny przemysł przetwórczy tych czasów istniał prawie tylko na wyłączność bogatych. Większość ludzi (dziewięćdziesiąt procent Europejczyków) pracowała na polach i nie miała żadnej styczności z miejskim przemysłem przetwórczym. Ten sztywny system społeczeństwa feudalnego przeważał na większości rozwiniętych obszarów Europy przez setki lat.

Jednakże wraz ze wzrostem populacji na wsiach zaczęło brakować ziemi. Dla nadmiaru ludzi bez odziedziczonej ziemi lub majątku nie było wystarczająco dużo pracy. Nie mogli pracować w przemyśle przetwórczym, bo królowie odmawiali im dostępu do miast. Liczba tych „wyrzutków” rosła, a nikt nie wiedział, co z nimi zrobić. Byli, w pełnym tego słowa znaczeniu, „proletariuszami”, wyrzutkami, których rząd mógł jedynie umieścić w przytułkach. W osiemnastym wieku w niektórych częściach Europy, szczególnie w Holandii oraz Anglii było ich tak wielu, że stali się prawdziwym zagrożeniem dla zachowania tamtejszego systemu społecznego.

Gdy mówimy dzisiaj o podobnych warunkach w krajach rozwijających się, jak na przykład w Indiach, nie możemy zapomnieć, że w osiemnastowiecznej Anglii warunki te były o wiele gorsze. W Anglii żyło wtedy od sześciu do siedmiu milionów ludzi, z których jeden albo dwa miliony było wyrzutkami, którym ówczesny system społeczny nie zapewniał niczego. Uporanie się z tymi wyrzutkami było jednym z najpoważniejszych problemów osiemnastowiecznej Anglii.

Innym istotnym problemem był brak surowców. Brytyjczycy musieli zadać sobie bardzo poważne pytanie: co zrobimy w przyszłości, gdy nasze lasy nie będą w stanie zapewnić nam drewna potrzebnego dla przemysłu lub na opał? Dla klasy rządzącej była to sytuacja rozpaczliwa. Mężowie stanu nie wiedzieli co robić, a panująca szlachta nie miała żadnych pomysłów na poprawę warunków.

Właśnie wskutek takiej poważnej sytuacji społecznej wynikły początki nowoczesnego kapitalizmu. Wśród wyrzutków i biednych byli tacy, którzy próbowali zorganizować innych i zakładać wytwórnie produkujące zaopatrzenie różnego rodzaju. To była innowacja. W tych sklepikach nie były produkowane drogie dobra, użyteczne tylko dla osób z klas wyższych: produkowane były tanie produkty na każdą potrzebę. Było to początkiem kapitalizmu, jaki znamy dzisiaj — początkiem produkcji masowej, podstawy przemysłu kapitalistycznego. Podczas gdy stary przemysł przetwórczy istniał prawie tylko dla bogatych mieszczan oraz by spełniać potrzeby klas wyższych, nowy przemysł kapitalistyczny produkował rzeczy, na które mógł pozwolić sobie ogół społeczeństwa. Była to produkcja masowa, prowadzona, by spełniać potrzeby mas.

Jest to podstawowa zasada kapitalizmu, jaki mamy dzisiaj w krajach o wysoko rozwiniętym systemie produkcji masowej. Wielkie firmy, cele ataków ze strony tak zwanych lewicowców, produkują głównie rzeczy zaspakajające potrzeby mas. Przedsiębiorstwa produkujące dobra luksusowe przeznaczone wyłącznie dla dobrze ustawionych konsumentów nie są w stanie osiągnąć takiego dużego rozmiaru, jak wielkie firmy. W dzisiejszych czasach to ludzie, którzy pracują w wielkich fabrykach, są głównymi konsumentami produktów tam wytwarzanych. Jest to zasadnicza różnica między kapitalistycznymi zasadami produkcji a feudalistycznymi zasadami wieków ubiegłych.

Rozwój kapitalizmu polega na tym, by każdy miał prawo do zapewniania konsumentom usług lepszych lub tańszych. Ta zasada, w stosunkowo krótkim czasie zmieniła cały świat. Umożliwiła ona bezprecedensowy wzrost populacji na świecie.

W osiemnastowiecznej Anglii ziemia była w stanie zapewnić niski standard życia dla zaledwie sześciu milionów ludzi. Obecnie ponad pięćdziesiąt milionów ludzi ma zapewniony o wiele wyższy standard niż nawet bogaci z osiemnastego wieku. Standard życia w Anglii prawdopodobnie mógłby być jeszcze wyższy, gdyby ogromne pokłady energii nie zostały zmarnowane na polityczne i militarne „przygody”, których łatwo dało się uniknąć.

Takie są fakty na temat kapitalizmu. Kiedy więc Anglik, albo właściwie jakikolwiek inny człowiek na świecie, mówi dzisiaj swoim przyjaciołom, że jest przeciwnikiem kapitalizmu, oto świetna odpowiedzieć na jego stwierdzenie: „Jesteś świadom, że populacja planety jest dziesięć razy większa od tej w latach przed kapitalizmem. Wiesz też, że wszyscy ludzie mają wyższy standard życia, niż twoi przodkowie mieli zanim przyszedł czas kapitalizmu. Ale skąd wiesz, że byłbyś tym jednym z dziesięciu, który przeżyłby, gdyby kapitalizm nie nastał? Sam fakt, że teraz żyjesz, jest dowodem na sukces kapitalizmu, niezależnie jak wysoko bądź nisko cenisz swoje życie”.

Pomimo wszystkich korzyści które ze sobą niesie, kapitalizm zawsze był ostro atakowany i krytykowany. Należy pamiętać, skąd ta niechęć się wzięła: zrodziła się nie w masach, ale w arystokracji — szlachcie oraz magnaterii z Anglii i Europy. Obwiniali oni kapitalizm o to, co nie było dla nich korzystne. Na początku dziewiętnastego wieku wysokie pensje dla pracowników fabryk zmusiły szlachtę do płacenia równie dużo swoim pracownikom rolnym. Arystokracja atakowała przemysł, wypominając standard życia zatrudnianych pracowników.

Oczywiście z naszego punktu widzenia standard życia pracowników był niesamowicie niski: warunki w czasach wczesnego kapitalizmu były zatrważające, ale nie była to wina nowo powstałego przemysłu kapitalistycznego. Ludzie zatrudniani w fabrykach już wcześniej żyli w nieludzkich warunkach.

Znana historia, powtarzana setki razy, o fabrykach zatrudniających kobiety i dzieci, które przed pracą w fabryce żyły w zadowalających warunkach, jest jednym z największych kłamstw w historii. Matki, które pracowały w fabrykach, nie miały co gotować. Nie opuszczały domów i kuchni po to, aby pracować w fabrykach. Pracowały tam, bo nie miały kuchni, a nawet jeśli posiadały kuchnie, to nie miały jedzenia do przyrządzania. Dzieci nie przychodziły z przytulnych przedszkoli — głodowały i umierały. Mówienie o tak zwanych niewyobrażalnych horrorach wczesnego kapitalizmu może być odparta jedną statystyką. Dokładnie w latach, w których rozwijał się kapitalizm w Wielkiej Brytanii, dokładnie w czasie zwanym rewolucją przemysłową, w latach 1760-1830, populacja w Anglii podwoiła się. Oznacza to, że setki lub tysiące dzieci, które umarłyby w dawnych czasach, nie tylko przeżyły, ale dożyły wieku dorosłego.

Nie ulega wątpliwości, że warunki w dawnych czasach nie były zadowalające, ale to właśnie kapitalizm je polepszył. To właśnie te pierwsze fabryki zaspokajały potrzeby swoich pracowników, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio poprzez eksport produktów oraz import jedzenia i surowców zza granicy.

Kategorie
Historia gospodarcza Teksty Tłumaczenia

Czytaj również

Hazlitt_Lenin_mial_racje

Historia gospodarcza

Hazlitt: Lenin miał rację

Podobno Lenin stwierdził, że najlepszym sposobem na zniszczenie systemu kapitalistycznego jest zepsucie waluty...

White_Co_powinienes_wiedziec_o_historii_wolnej_bankowosci

Wolna bankowość

White: Co trzeba wiedzieć o historii wolnej bankowości?

Podobnie jak w przypadku innych towarów i usług, konkurencja zapewniła społeczeństwu lepsze produkty w korzystniejszych cenach.

Hart_Charles Dunoyer (1786-1862)

Historia myśli ekonomicznej

Hart: Charles Dunoyer (1786-1862)

Jako profesor ekonomii politycznej Dunoyer był autorem licznych prac na temat polityki, ekonomii i historii.

Matthews_Czy monarchie sprzyjają rozwojowi gospodarczemu

Historia polityki

Matthews: Czy monarchie sprzyjają rozwojowi gospodarczemu?

Sugerowanie, że monarchie mają lepszą od republik demokratycznych charakterystykę nie oznacza, że powinniśmy powrócić do dawnych ustrojów politycznych.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Komentarze 7
Marcin

Wydaje mi się, że socjaliści powinni zajmować się raczej ew. regulowaniem kapitalizmu, a nie krytykowaniem go.

Odpowiedz

Mindspheree

I "regulują" sobie swobodnie i w chwale od ponad 100 lat zamiast gnić w więzieniach o zaostrzonym rygorze.

Odpowiedz

mamba

A mi się wydaje, że socjalistów w ogóle nie powinno być, a jeżeli już się pojawią, to powinni lądować tam gdzie ich miejsce - na dalekim marginesie. Kapitalizm, im mniej regulowany tym sprawniej działa i ludzie szybciej się dorabiają - koniec, kropka.

Odpowiedz

TzL

Artykuł jest autorstwa Petera Kleina (jak wynika z przypisu), ale ja mam nieodparte wrażenie, że jest to lekko jedynie zmodyfikowany (czasem tylko kosmetycznie) fragment "Liberalizmu w tradycji klasycznej" LvM.

Czy coś ze mną nie tak, czy to się kwalifikuje pod plagiat ?

Odpowiedz

Stanisław Kwiatkowski

@TzL - racja!

W oryginale była notka, że jest to wybór fragmentów z Misesa (dokonany przez Petera Kleina)

Dodamy tę notkę i tutaj :)

Odpowiedz

Sariusz

Tak samo dzisiaj słychać lamenty, gdy ktoś "ujawni", że w fabrykach odzieżowych w Bangladeszu, czy gdzieś, pracują dzieci. Tak jakby one zostały siłą zabrane z luksusowego przedszkola a nie z pola ryżowego, gdzie ich rówieśnicy harowali od setek lat.

Odpowiedz

Betohurt

Gdyby tak uczono historii w szkole to nie tylko byłaby ona dla uczniów o wiele ciekawsza lecz bardziej sensowna. Mając świadomość przyczyn i wynikających z nich skutków o wiele łatwiej sobie poukładać wszystko w głowie niż suche stwierdzenia, że najpierw była sobie jakaś arystokracja a w czasach rewolucji przemysłowej biedni robotnicy... To również nauka na przyszłość - widząc co się dzieje obecnie i znając wcześniejsze mechanizmy przyczynowo-skutkowe można domyslić się co wyniknie z kierunku polityki/ekonomii.

Odpowiedz

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.