Hayek: Problem prawdziwie międzynarodowego standardu
Osobne regulowanie poszczególnych walut krajowych nie może stanowić substytutu racjonalnie zarządzanego światowego systemu monetarnego. Taki system może być obecnie uznawany za nieosiągalny ideał. Nie oznacza to jednak, że z tym, co możemy zrobić, by się do tego ideału zbliżyć, nie wiąże się wiele istotnych problemów. Oczywiście, niektóre systemy „międzynarodowe” byłyby dalekie od ideału. Starałem się pokazać, że nie uważam wcale systemu międzynarodowego, który istniał w przeszłości, za w pełni zadowalający. Zwolennicy nacjonalizmu monetarnego krytykują go za to, że jest międzynarodowy. Z kolei w mojej opinii jego wady biorą się stąd, że nie jest wystarczająco międzynarodowy.
Hayek: Waluty niezależne
Jeśli kursy wymiany walut różnych krajów są elastyczne, to konsekwencje tych zmian, które w wypadku systemu międzynarodowego doprowadziłyby do przepływu pieniądza z kraju do kraju, będą zależeć od stosowanej w tych krajach polityki pieniężnej. Zanim więc cokolwiek powiemy o tych konsekwencjach, musimy przyjrzeć się celom, do których ma zmierzać polityka pieniężna w krajach stosujących standard waluty niezależnej. Od razu pojawia się tutaj pytanie, czy da się uzasadnić przyjęcie którejkolwiek z zasad, według których powinien być regulowany obieg w systemie zamkniętym, przez kraj lub region z niezależną walutą, stanowiące część światowego systemu gospodarczego.
Hayek: Argumenty za „elastycznym” systemem monetarnym i przeciw niemu
Podejrzewam, że większości ekonomistów koncepcja niezmiennej ilości pieniądza w obiegu wyda się całkiem absurdalna. Kształcono nas w duchu poglądu, że elastyczny pieniądz jest czymś wielce korzystnym, a ogromnym osiągnięciem nowoczesnego systemu monetarnego, a zwłaszcza amerykańskiego Systemu Rezerwy Federalnej, jest jego urzeczywistnienie. Za pewnik przyjmuje się, że ilość pieniądza konieczna do przeprowadzenia wymiany handlowej w kraju zmienia się sezonowo, a banki centralne powinny reagować na zmiany w „popycie na pieniądz” — gdyż nie tylko mogą tak robić, nie powodując żadnych szkód, lecz wręcz powinny, jeśli nie chcą wywołać poważnych zakłóceń.
Hayek: Dlaczego nie jestem konserwatystą
Rzecz w tym, że konserwatyzm z natury nie potrafi zaoferować alternatywy dla kierunku, w jakim się rozwijamy. Owszem, może osiągnąć sukces, stawiając opór aktualnym tendencjom i spowalniając niepożądane zmiany, niemniej jednak nie jest w stanie ich powstrzymać, ponieważ nie wskazuje innych możliwości. Z tego powodu konserwatyzm jest niezmiennie skazany na kroczenie ścieżką, która jest wyborem innych. Przeciąganie liny między konserwatystami a progresywistami może tylko wpłynąć na tempo, lecz nie na kierunek rozwoju.
Hayek: Enfantin i saintsimoniści - religia inżynierów
Proponowane przez saintsimonistów rozwiązanie było w tym czasie całkowicie nowe i oryginalne. W nowym świecie, jaki rysują przed naszą wyobraźnią, „nie ma już właścicieli ziemskich, odosobnionych kapitalistów, obcych wskutek swych obyczajów pracom industrii, a decydujących o wyborze przedsięwzięć i o losie pracowników. Funkcje te, tak źle dziś spełniane, sprawuje instytucja społeczna; jest ona depozytariuszką wszystkich narzędzi produkcji; stoi na czele całej eksploatacji materialnej; w ten sposób ogarnia swym wejrzeniem całość, co pozwala jej dostrzegać jednocześnie wszystkie części warsztatu industrialnego; przez swoje rozgałęzienia utrzymuje łączność z wszystkimi miejscowościami, z wszystkimi rodzajami industrii, z wszystkimi pracownikami, może więc zdać sobie sprawę z potrzeb ogólnych i potrzeb indywidualnych, dostarczyć rąk roboczych i narzędzi tam, gdzie ich potrzeba, jednym słowem, kierować produkcją, dostosowywać ją do konsumpcji i powierzać narzędzia pracy industrialistom najbardziej na to zasługującym, ponieważ stara się ona nieustannie poznać ich zdolności i ma najlepsze warunki po temu, aby je rozwijać.
Hayek: Kapitalizm dał życie proletariatowi
Jeśli zapytamy, co przede wszystkim ludzie zawdzięczają moralnym praktykom tych, których nazywa się kapitalistami, odpowiedź brzmi: ich własne życie. Socjalistyczne koncepcje wiążące powstanie proletariatu z wyzyskiem grup, które wcześniej były zdolne do samodzielnej egzystencji, są zupełną fikcją. Większość ludzi tworzących dziś proletariat nie byłaby w stanie egzystować, gdyby inni nie zapewnili im środków do życia.
Hayek: Postęp techniczny a nadmierna zdolność wytwórcza
Przedstawiamy odczyt Hayeka wygłoszony w Towarzystwie Ekonomistów i Statystyków Polskich w Warszawie 20 kwietnia 1936 r. Hayek mówił tam: "właściwem zagadnieniem, którem pragnę się zająć, jest pytanie, czy gospodarstwo wolno-konkurencyjne korzysta w zupełności z tych możliwości podniesienia ogólnego stanu dobrobytu, jakie otwiera przed nami postęp techniczny, czy też, jak to wielokrotnie podkreślano, nasz ustrój gospodarczy nie pozwala na całkowite wykorzystanie istniejących możliwości i że przy systemie racjonalnie prowadzonej gospodarki planowej dochód nasz mógłby być wielokrotnie wyższy".
Hayek: Moralny nakaz rynku
Jeżeli więc jest prawdą, że ceny są sygnałami, które umożliwiają nam dostosowanie naszych działań do nieznanych wydarzeń oraz potrzeb, to bezsensowne jest przekonanie, że można kontrolować ceny. Nie można ulepszyć sygnału, jeżeli nie wiemy, co sygnalizuje.
Hayek: Ekonomia obfitości
J.M. Keynes stworzył system ekonomiczny, opierając się na przekonaniu, że nie istnieje zjawisko rzadkości dóbr. Jego zdaniem człowiek sam odpowiada za rzadkość produktów, gdyż ludzie nie chcą sprzedawać swoich usług czy wytworzonych dóbr poniżej arbitralnie ustalonego poziomu cen. Sposób wyznaczania owych cen nie został jednak wyjaśniony przez Keynesa. Przyjmuje w swojej książce, że cena towarów pozostaje niezmiennie na poziomie determinowanym przez dane historyczne. Wyjątkiem są sporadyczne okresy, gdy osiągane jest „pełne wykorzystanie zasobów” i różne dobra stopniowo stają się rzadkimi i drożeją.
Hayek: Pozory wiedzy
Okoliczności, w jakich wygłaszany jest ten wykład — w połączeniu z głównym problemem, z jakim muszą zmierzyć się ekonomiści — sprawiły, że nie miałem wątpliwości, jaki temat dziś poruszyć. Z jednej strony, niedawne ustanowienie Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii stanowiło znaczący krok w kierunku zdobycia przez ekonomię podobnego uznania i prestiżu, jakimi cieszą się w oczach opinii publicznej nauki przyrodnicze. Z drugiej strony, ekonomiści wzywani obecnie, by uwolnić świat od problemu przyspieszającej inflacji, to ci sami ludzie, którzy — trzeba to uczciwie przyznać — jeszcze niedawno rekomendowali działania, które tę inflację spowodowały. Nie mamy wielu powodów do dumy: nasza profesja doprowadziła do znacznego zamieszania.
Hayek: Ku wolnorynkowemu systemowi walutowemu
Myślę, że jeśli kapitalistom pozwolono by zaopatrywać się samemu w pieniądz, którego potrzebują, porządek konkurencyjny już dawno przezwyciężyłby główne wahania aktywności gospodarczej i przedłużających się okresów depresji. W chwili obecnej zostaliśmy oczywiście doprowadzeni przez oficjalną politykę walutową do sytuacji, w której rozdysponowanie zasobów jest tak niewłaściwe, że nie macie co liczyć na szybką ucieczkę od obecnych problemów, nawet jeśli wprowadzilibyśmy nowy system walutowy.
Hayek: Przemowa w czasie bankietu noblowskiego
Skoro nagroda imienia Alfreda Nobla została również ustanowiona w dziedzinie ekonomii, nie pozostaje mi nic innego jak być w najwyższym stopniu wdzięcznym za wybór mojej osoby jako jednego z jej laureatów. Muszę jednak przyznać, że gdyby spytano mnie, czy ustanawiać Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii, byłbym zdecydowanie przeciwny.
Hayek: Precz z prawnym środkiem płatniczym
Zgodę społeczeństw na trwanie państwowego monopolu na pieniądz można wytłumaczyć tylko istnieniem mitu, jakoby ta rządowa prerogatywa była konieczna. Kiedy jednak zaczniemy przyglądać się uważnie takiemu poglądowi, zobaczymy na jak kiepskich fundamentach się opiera.
Hayek: Planowanie, nauka i wolność
W ostatnich latach można było zaobserwować wzrost znaczenia ruchu, który opowiada się za „planowaniem gospodarczym". Owo planowanie jest jednak rozwiązaniem znacznie gorszym niż system cen rynkowych i wolnej konkurencji.
Hayek: Ile za planowaną gospodarkę?
Socjalistyczny ideał wolności, który obejmuje płaszczyznę społeczną, gospodarczą i polityczną, został rozsławiony z takim powodzeniem, że głosy opozycji przyrównującej socjalizm do niewolnictwa przechodzą już całkowicie bez echa. Zapewne zdecydowana większość socjalistycznych intelektualistów uważa się za prawdziwych obrońców kulturowej i intelektualnej tradycji wolności, na którą wciąż czyha straszliwe monstrum autorytaryzmu.
Hayek: Czy możemy jeszcze uniknąć inflacji?
Działania związków zawodowych w wysoko uprzemysłowionych krajach mogły doprowadzić do sytuacji, w której jedynym efektywnym środkiem do zapewnienia zarówno wzrostu, jak i względnie wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, jest inflacja. Ale nie znaczy to wcale, że inflacja jest w normalnych warunkach – a w szczególności w słabiej rozwiniętych krajach – konieczna do wzrostu, lub ma na niego pozytywny wpływ. Żadna z wielkich potęg przemysłowych współczesnego świata nie osiągnęła swojej pozycji w okresach deprecjacji pieniądza.
Droga do zniewolenia w obrazkach
Z niekłamaną przyjemnością oddajemy na ręce Polskiego Czytelnika poniższą obrazkową wersję książki "Droga do zniewolenia" autorstwa F.A. Hayeka, która kilku pokoleniom (opublikowana w 1944 roku) skutecznie ukazywała niebezpieczeństwo tkwiące w zawłaszczaniu coraz to kolejnych sfer życia przez państwo, które na początku wydawać się może niektórym przyjazne i niezbędne, w końcu jednak musi przerodzić się w zaborczy totalitaryzm.
