Autor: Jan Ładyszkowski
Publikujemy kolejną pracę dyplomową nawiązującą do dorobku szkoły austriackiej – tym razem jest to praca licencjacka napisana na Akademii Leona Koźmińskiego pod kierunkiem dr. Grzegorza Malinowskiego.
Spis treści
Wstęp 4
Rozdział I 7
1.1 Nakreślenie problemu 7
1.2 Podział czynników produkcji 9
1.2.1 Wyjaśnienie podziału 9
1.2.2 Pierwotne czynniki produkcji 9
1.2.3 Wtórne czynniki produkcji – Kapitał 13
1.3 Znane środki kalkulacji ekonomicznej 14
1.3.1 Kalkulacja pieniężna 14
1.3.2 Brak jednostki obrachunkowej czyli kalkulacja in-natura 15
1.3.3 Kalkulacja oparta na pracy 15
Rozdział II 17
2.1 Suwerenność konsumenta 17
2.2 Efekty zewnętrzne i wartości pozaekonomiczne 20
2.3 Sztywność cenowa 23
Rozdział III 25
3.1 Wczesne rozwiązania 26
3.2 Pogląd Schumpetera 27
3.3 Socjalizm Rynkowy, konkurencyjny model Lange-Lernera 28
Rozdział IV 33
4.1 Wizja Oskara Langego 33
4.2 Ograniczenia i przeciwskazania dla rozwiązania cyfrowo-komputacyjnego 37
4.2.1 Nieobliczalność 37
4.2.2 Nieprzewidywalność 39
4.2.3 Niewykonalność 41
4.3 Republika ludowa Walmarta 43
4.4 Model Paula Cockshotta i Alina Cottrella 47
4.4.1 Przedstawienie modelu 47
4.4.2 Defekty systemu Cockshotta-Cottrella 50
Zakończenie 53
Bibliografia 55
Wstęp
Dwie wielkie rewolucje w nauce, newtonowska oraz darwinowska były istotnymi kamieniami milowymi w tym co można określić mianem „odczarowania świata”, zwrotu w kierunku metod pozytywistycznych i symbolami rosnącego przekonania o możliwości rozumowego oraz eksperymentalnego poznania praw rządzących otaczającą rzeczywistością. Związana z nimi popularyzacja nauk przyrodniczych i jej metod nie obyła się bez echa także dla ekonomii prowadząc do powstania poglądu, iż podobnie jak w naukach przyrodniczych jest możliwe znalezienie obiektywnych praw rządzących gospodarką a następnie sformalizowanie ich w sposób podobny do praw występujących w przyrodzie i fizyce. Poglądy te można powiązać z aprobatą bądź dezaprobatą dla konkretnych systemów społeczno-gospodarczych. Kojarzone z nimi stanowiska ideologiczne można w prosty sposób opisać i skategoryzować przez analogie do starcia poglądów na linii ewolucjonizm – mechanicyzm. Sugerując się tymi kategoriami można znaleźć w ekonomii dwa fundamentalne stanowiska. Pierwsze tak zwane „top-down” – podejście odgórne podchodzące do zagadnień gospodarczych raczej w sposób fizykalistyczny - wedle niego poznanie obiektywnych praw i mechanizmów gospodarczych jest nie tylko możliwe ale i implikuje możliwość skutecznego wpływania czy nawet odgórnego zaprojektowania całokształtu gospodarki. Na drugim biegunie tego sporu podejście oddolne utrzymuje lub ze względu na przedmiot badań, który obejmuje działania ludzi. Systemy ekonomiczne i społeczeństwa ewoluują gdyż z wielu przyczyn nie są w stanie świadomie i skutecznie zaplanować kierunku swojego rozwoju w dłuższym okresie (Kaczynski, 2016, s. 17). Ekonomiści powiązani z tym stanowiskiem często podkreślają, iż instytucje tak powszechne jak rynki powstały w sposób ewolucyjny jako odpowiedź na potrzeby coraz bardziej złożonych społeczeństw. Stanowisko oddolne może miejscami przechodzić w coś na kształt platońskiego idealizmu, a w bardziej wyszukanej formie może ono doszukiwać się przyczyn tej epistemologicznej niemożliwości we wnioskach dokonanych w ramach innych nauk takich jak między innymi fizyka oraz problemach natury instytucjonalnej.
Jednym z istotniejszych punktów zapalnych w starciu tych dwóch wykluczających się stanowisk jest zagadnienie określane jako problem kalkulacji ekonomicznej. Stał się on przedmiotem zaciekłej debaty trwającej właściwie aż po dzień dzisiejszy. Wnioski płynące z debaty kalkulacyjnej – przedmiotu niniejszej pracy w ostatecznym rozrachunku mogą prowadzić do konkluzji co do teoretycznej i praktycznej możliwości przeprowadzenia skutecznego rachunku ekonomicznego w gospodarce planowej. Rezultat na korzyść podejścia odgórno-mechanistycznego siłą rzeczy będzie implikował realną możliwość skutecznego całościowego przewartościowania systemu społeczno-gospodarczego. Mowa tu przede wszystkim o potencjalnie skutecznych zmianach instytucjonalnych fundamentów, na których dotychczas opierały się gospodarki określane mianem kapitalistycznych w świetle których inne mniejsze różnice systemowe jak np. poziom opodatkowania, poziom uregulowania gospodarki rysują się jako jedynie kosmetyczne. Fundamentem instytucjonalnym takiej gospodarki rozróżniającym ją od alternatywnego systemu społeczno-gospodarczego - socjalizmu jest istnienie i dominacja instytucji własności prywatnej, której niezbędność stanie się w zależności od ostatecznej konkluzji płynącej z debaty zakwestionowana bądź wybroniona.
Głównym celem pracy jest prześledzenie ważniejszych punktów i stanowisk w tym co określa się debatą kalkulacyjną aż do obecnego jej stanu, kiedy to jak zostanie to wykazane, staje się ona wysoce interdyscyplinarna i wychodzi poza klasyczne ramy ekonomiczne. Upadek bloku wschodniego w powszechnym mniemaniu w ostateczny sposób podważył możliwość racjonalnego gospodarowania w socjalizmie, a w bardziej powściągliwej wersji jego brak wyższości nad gospodarowaniem jakie ma to miejsce w kapitalizmie. Poglądy te są jednak kontestowane – toteż ewaluacja tych najnowszych argumentów stanowiska socjalistycznego jest kolejnym celem tej pracy. W związku z powyższym praca ta ma w wielu miejscach charakter polemiczny
Pierwszy rozdział zajmuje się przede wszystkim nakreśleniem historycznego tła i objaśnieniem przedmiotu sporu. Systemowy charakter tego sporu został tam następnie uargumentowany poprzez wskazanie jakie przymioty - codzienne, niezbywalne elementy życia społeczno-gospodarczego z jakich powodów oraz w jakim stopniu powinny być przedmiotem kalkulacji ekonomicznej.
Drugi rozdział stanowi opis wszelakich problemów związanych z kalkulacją jaka ma miejsce w kapitalizmie. Ponadto doszukuję się on tych elementów życia społeczno-gospodarczego, których ujęcie w kalkulacji ekonomicznej można uznać za społecznie niezbędne a z którymi gospodarka kapitalistyczna może mieć problemy i z której by miała wynikać rzeczywista użyteczność kalkulacji ekonomicznej w kapitalizmie przy optymalizacji działań gospodarczych.
Trzeci rozdział poświęcony jest przedstawieniu a następnie ocenie modelowych metod przeprowadzania kalkulacji ekonomicznej przedstawianych jako skuteczna alternatywa dla kształtu kalkulacji jaki ma miejsce w kapitalizmie. W tym wypadku podział na podrozdziały służy przede wszystkim nakreśleniu kluczowych stanowisk i poglądów.
Czwarty rozdział skupia się nad aktualnym stanem debaty i prezentacji najnowszych argumentów, jakie się pojawiają w jej przebiegu. Stara się w sposób możliwie zwięzły odpowiedzieć na takie pytania jak:
- Czy istnienie superkomputerów może rozwiązać problem kalkulacji ekonomicznej ?
- Czy funkcjonowanie wielkich korporacji nie jest dowodem na możliwość efektywnej alokacji zasobów przy użyciu narzędzi planistycznych?
- Czy bardzo świeża koncepcja na organizację gospodarki socjalistycznej korzystająca z przepływów międzygałęziowych, społecznie użytecznego czasu pracy i cybernetyki jest w stanie skutecznie zastąpić kalkulacje w gospodarce kapitalistycznej?
Aby osiągnąć wyżej wymienione cele i odpowiedzieć na nurtujące pytania praca będzie posiłkować się analizą dobranej wcześniej literatury - która w sposób jawny bądź też tylko pośredni i pozornie niepowiązany dotyka omawianego zagadnienia. Z dobranej literatury na szczególne wyróżnienie zasługują klasyczne dzieła takie jak „Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie” (Mises, 2011a) oraz „Ludzkie Działanie” (Mises, 2011b) a także te nowszej daty jak „Kapitalizm, socjalizm i prawa własności” (Machaj, 2013) oraz „Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza” (Huerta de Soto, 2011).
Całość pracy do pobrania w formacie PDF:
[wpdm_package id='51994']