Autor: Matthew McCaffrey
Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Przemysław Rapka
Wersja PDF
Ludwig von Mises i Joseph Schumpeter to dwóch najbardziej znanych ekonomistów, których wychowała stara szkoła austriacka, chociaż większość uwagi poświęca się Schumpeterowi[1]. Najlepiej to widać w przypadku zagadnienia przedsiębiorczości. Do dziś termin „przedsiębiorczość” jest kojarzony z Schumpeterem, któremu sławę przyniosły prace Theory of Economic Development (1911) i Kapitalizm, Socjalizm i Demokracja (1942). W szczególności książka z 1911 roku miała wpływ na określenie ram teoretycznych dla badań nad przedsiębiorczością w następnych dekadach. Niestety przyćmiła też wielu innych ekonomistów tradycji austriackiej, którzy zajmowali się wtedy przedsiębiorczością, jak Herbert Davenport, Frank Fetter i Viktor Mataja. Dowodziłem niedawno w pewnym artykule, że także Mises jest tu niesłusznie pomijany, gdyż kalkulacją ekonomiczną i osądem zajmował się już w pracy Teoria Pieniądza i Kredytu (1912).
Napisano wiele o różnicach teoretycznych między Misesem i Schumpeterem (chociażby tu i tu). Jednak ja chciałem skupić się na ich osobistej relacji. Nie posiadamy zbyt wielu informacji o ich relacjach na przestrzeni lat, ale mamy kilka interesujących wskazówek mówiących, jaki mieli stosunek do siebie nawzajem. Co ciekawe, pomimo znaczących różnic w poglądach na zagadnienia ekonomiczne, które istniały do końca ich karier, mieli do siebie raczej życzliwy stosunek, zwłaszcza gdy mieszkali we Wiedniu.
Spotkali się najprawdopodobniej na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie obaj uczestniczyli w seminariach Böhm-Bawerka. Chociaż w swoich pracach inspirację czerpali z różnych tradycji ekonomicznych, to współdzielili zainteresowania badawcze i wzajemnie szanowali swoje prace. Mises miał nawet określić Theory of Economic Development jako jedną z czterech niemieckojęzycznych prac, które miały największy wkład w ekonomię[2]. Natomiast Schumpeter chwalił Teorię Pieniądza i Kredytu za „jej «siłę argumentów i oryginalność» wskazując, że «jak zwykle» krytycy tego w niej nie zauważyli, skupiając się na drugorzędnych problemach”[3].
Później także mieli ze sobą styczność, ponieważ obaj pomagali rozwiązać problemy gospodarcze Królestwa Austro-Węgier w trakcie wojny, służąc w różnych instytucjach i radach publicznych. Kolejnym przykładem jest wzięcie udziału przez Misesa — po zakończeniu służby wojskowej w 1916 roku — w debacie o polityce monetarnej zorganizowanej przez Austrian Society for Politics. Będący gospodarzem Schumpeter podkreślał konieczność uniknięcia inflacji w czasie wojny. Mises dodał od siebie swoje wątpliwości odnośnie kontroli handlu zagranicznego[4]. Tego rodzaju kontakt utrzymywali ze sobą przez wiele lat, włączając krótki okres, gdy Schumpeter był ministrem finansów Austrii w 1919 roku.
Innym mało znanym faktem jest uczęszczanie przez Schumpetera na słynne privatseminar Misesa. W tamtym czasie z powodu intelektualnego wpływu Niemieckiej Szkoły Historycznej spotkania organizowanie przez Misesa były jednymi z nielicznych w wiedeńskim środowisku naukowym, gdzie chętnie dyskutowano o teorii ekonomii. Bycie teoretykami ekonomii widocznie wystarczyło, by ta dwójka była w stanie się porozumieć, pomimo znacznych różnic metodologicznych i teoretycznych. Kiedyś Schumpeter napisał nawet do Misesa list z przeprosinami za odwołanie swojej obecności, pisząc, że chciał „wstąpić przed członkami koła i ogrzać się w blasku towarzystwa na polanie teorii”[5]. Typowa poetycka wypowiedź Schumpetera!
W przeciwieństwie do wielu ekonomistów austriackich, którzy wyemigrowali z Wiednia (spośród których wielu było jego uczniami) Mises pracował w dużej mierze w izolacji od swoich byłych kolegów po przybyciu do Stanów Zjednoczonych. Na przykład ekonomiści Fritz Machlup i Gottfried Haberler wciąż byli przyjaźnie nastawieni do Misesa, ale w dużej mierze odeszli od tego, czego nauczyli się od niego. Co ciekawe obaj pozostali w bliskim kontakcie z Schumpeterem aż do jego śmierci w 1950 roku. Mises i Schumpeter w USA prawdopodobnie spotkali się tylko na Harvardzie, gdzie Schumpeter wykładał przez ostatnie dekady swojego życia. Mises i jego żona Margit przy okazji gościnnego wykładu Misesa na Harvardzie zostali zaproszeni do domu na obiad przez Schumpetera. Margit von Mises tak wspomina to spotkanie:
Piątego grudnia pojechaliśmy do Cambridge, gdzie wygłosił wykład w Littauer Hall Harvardu, zorganizowanym dla niego przez jego brata Richarda, który od 1938 roku był profesorem matematyki i inżynierii lotniczej na Harvardzie. W trakcie naszego pobytu w Cambridge spotkałam, po raz pierwszy i jedyny, profesora Josepha A. Schumpetera, który właśnie ożenił się po raz trzeci. Jego żona była elegancką i inteligentną kobietą z Ameryki. Mieli ładny, zadbany dom. Dyskusja przy obiedzie była żywa, ale ostrożna. Obaj dobrze zdawali sobie sprawę z tego, jak powinni się zachować jako gość i gospodarz. Schumpeter wiedział, że Lu nie zgadza się z wieloma jego poglądami.[6]
Wygląda na to, że do tego czasu różnice pomiędzy oboma osobami stały się na tyle duże, że osłabiły ich przyjaźń. Margit wyznaje, że chociaż nie było między nimi jakichkolwiek animozji, to obaj po cichu zdawali sobie sprawę z dzielących ich różnic. Mises zdawał się być rozczarowany Schumpeterem, zwłaszcza po biznesowych i zawodowych porażkach tego drugiego. Margit wspomina także jedną z historii o Misesie z jego okresu w Nowym Jorku:
Jednego wieczoru w trakcie seminarium Lu opowiadał o profesorze Schumpeterze. „Wiele osób”, wytknął żartobliwie, „wciąż uparcie trwa przy doktrynach społecznych profesora Schumpetera. Zdają się one nie pamiętać, że kiedy wielki profesor był ministrem finansów Austrii, to nie udało mu się zapobiec najgorszej inflacji w jej historii oraz że gdy wielki profesor był prezesem banku (Biedermann Bank), to bank ten upadł.”[7]
Mises przypisywał zawodowe niepowodzenia Schumpetera jego doktrynom ekonomicznym[8], których dalszy rozwój przez tego drugiego ekonomistę coraz bardziej frustrował Misesa. W końcu Schumpeter argumentował za użytecznością (w zasadzie nieuchronnością) socjalistycznego planowania w pracy Kapitalizm, Socjalizm i Demokracja, a jego teoria cykli koniunkturalnych różniła się znacząco od tej opracowanej przez Misesa i Hayeka w trakcie dwudziestolecia międzywojennego (Mises w swoich pracach wygłosił wiele krytycznych uwag na temat teorii Schumpetera). Nic dziwnego, że po latach ci dwaj oddalili się od siebie.
Gdy prześledzimy kariery tych dwóch ekonomistów, to dostrzeżemy ironię losu. Dużo mniej znany Mises miał niebagatelny wpływ na relatywnie małą szkołę austriacką, a sławny Schumpeter, przy wszystkich swoich wpływach w naukach społecznych, nie zainspirował jakiejkolwiek szkoły jako takiej, ani konkretnego podejścia do ekonomii teoretycznej. Kiedy pytano go, czemu nie próbował powołać „schumpeterowskiej szkoły ekonomii”, krótko odpowiadał, że „szkoły są dla dzieci”. Z drugiej strony chociaż Mises nie był założycielem, to jego prace były kontynuacją tradycji intelektualnej zapoczątkowanej przez Mengera i wywarły wielki wpływ także na niedawne pokolenia ekonomistów szkoły austriackiej, spośród których wielu uznaje jego prace za fundamentalnie ważne. Stanowi to pomnik dla Misesa i jego idei oraz roli, jaką odegrał jako jeden z wielkich twórców ekonomicznych.
[1] Najlepszą pracą o życiu Schumpetera jest znakomita dwutomowa praca Roberta Lorringa Allena Opening Doors: the Life and Work of Joseph Schumpeter. Natomiast praca Guido Hülsmanna Mises: The Last Knight of Liberalism jest najważniejszą bibliografią Misesa.
[2] Jörg Guido Hülsmann, Mises: The Last Knight of Liberalism, Mises Institute, Auburn 2007, s. 172.
[3] Ibidem, s 208.
[4] Ibidem, s. 272-273.
[5] Ibidem, s. 262.
[6] Margit von Mises, My Years with Ludwig von Mises, Arlington House, New Rochelle 1976, s. 64.
[7] Ibidem.
[8] Toczą się spory co do tej kwestii: Robert Allen twierdzi, że Schumpeter nie miał faktycznego wpływu jako minister finansów czy prezes Biedermann Bank, pełniąc te funkcje jedynie symbolicznie.
