KRS: 0000174572
Powrót
Historia szkoły austriackiej

Raico: Filozofia społeczna pierwszych ekonomistów austriackich

0
Ralph Raico
Przeczytanie zajmie 10 min
Carl-Menger.jpg
Pobierz w wersji
PDF

Autor: Ralph Raico
Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Przemysław Rapka
Wersja PDF

Fragment artykułu Austrian Economics and Classical Liberalism, gdzie można znaleźć pełną listę przypisów

Erich Streissler (1987, s. 1) utrzymuje, że to, co spajało ekonomistów szkoły austriackiej w jedną „szkołę”, to nie była nigdy teoria, jak użyteczność krańcowa, ale ich liberalne idee polityczne. Chociaż to może być zdecydowanie wyolbrzymione, wręcz ekscentryczne stwierdzenie, to poglądy polityczne przywódców szkoły z pewnością odegrały rolę w kojarzeniu jej z liberalizmem.

Spośród założycieli szkoły — Mengera, Böhm-Bawerka i Wiesera — to poglądy Wiesera są najmniej problematyczne. Nie ma wielu powodów, by nie zgodzić się z dokonaną przez Streisslera (1987) charakterystyką poglądów Wiesera:

Przede wszystkim będąc katolikiem-konserwatystą, był interwencjonistycznym liberałem o silnie nacjonalistycznym zabarwieniu, mając również wyraźne uprzedzenia rasowe i mimo wszystko doceniał Marxa oraz stosował retorykę społeczno-rewolucyjną. Przede wszystkim jednak był etatystą, który wierzył w mądrość machiny państwowej zarządzanej przez mądrych biurokratów (wywodzących się z jego własnej kasty). (s. 14-15)

Według Streisslera ulubionym słowem Wiesera był „führer”, a w 1926 roku cieszyło go pojawienie się Adolfa Hitlera (1987, s. 15; zobacz również Streissler, s. 86-91).

Z drugiej strony poglądy polityczne Mengera były badane najwięcej i najmocniej dyskutowane. Na przykład Mises (1969, s. 18) dawał do zrozumienia, że Menger był w mniejszym lub większym stopniu klasycznym liberałem twierdząc, że „zdecydowanie sprzeciwiał się działaniom interwencjonistycznym, które stosował — podobnie jak wszystkie inne rządy — rząd austriacki”. Streissler również podkreśla liberalizm Mengera, upatrując w nim źródła przywiązania szkoły do wolnego rynku. Z drugiej strony Emil Kauder twierdził, że Menger był sympatykiem Sozialpolitik (reform społecznych) i krytykiem leseferyzmu (1965, s. 62-64).

Do niedawna głównym źródłem wskazującym na idee polityczne Mengera był artykuł opublikowany we wiodącej gazecie wiedeńskiej w 1891 roku pod tytułem „Teorie społeczne ekonomii klasycznej i nowoczesna polityka gospodarcza” (Die Social-Theorien der classischen National-Oekonomie und die moderne Wirtschaftspolitik) (Menger 1935b). W tym artykule Menger z okazji setnej rocznicy śmierci Adama Smitha próbuje ratować doktrynę Smitha od poważnego niezrozumienia. Za duży błąd w interpretacji uznaje (podobnie jak później Lionel Robbins, 1953), że Smith został błędnie oskarżony o wspieranie leseferyzmu, a jego doktryna została w sposób nieuprawniony skojarzona z tą szkoły manchesterskiej (począwszy od socjalisty Ferdinanda Lassalle, Manchestertummanchesteryzm — stał się w krajach niemieckojęzycznych powszechnie nadużywanym określeniem pozycji leseferystycznych). Czytając ten artykuł Mengera, ciężko jest nie dojść do wniosku, że (Menger — przyp. PR) był raczej społecznym niż klasycznym liberałem.

Jednakże Streissler (1987, s. 20-24) wierzy, że zupełnie nowe spojrzenie na poglądy Mengera zapewniają badania austriackiej badaczki Brigitte Hamann. Hamann odkryła dzienniki księcia Rudolfa, który był uczniem Mengera w latach 1876-1878. Streissler utrzymuje (1990b, s. 110), iż „te dzienniki księcia pokazują, że Menger był klasycznym liberałem czystej wody, wyznaczającym znacznie mniejszy zakres obowiązków dla państwa niż nawet Adam Smith”. Może się jednak wydawać, że Streissler wyolbrzymia siłę dowodową tych dzienników. Bruce Caldwell (1990b, s. 7) prawdopodobnie ma rację, gdy pisze: „Można spodziewać się, że ostatni rozdział poświęcony poglądom politycznym Mengera czeka jeszcze na napisanie”.

Böhm-Bawerk przyznał (1891, s. 378), że wczesna szkoła austriacka nie poświęciła wiele uwagi zagadnieniom praktycznym ekonomii politycznej, usprawiedliwiając to stwierdzeniem, że „trzeba zbudować dom, zanim będzie można go uporządkować”. Jednak dodał, że „mamy własne opinie na te tematy, nauczamy ich z naszych katedr, ale nasze pisma póki co były poświęcone wyłącznie problemom teoretycznym”. Jednak te poglądy, których nauczali ze swych katedr, pozostają niejasne.

Kauder (1957) twierdził, że założyciele szkoły, łącznie z Böhm-Bawerkiem, wykazywali „niezdecydowanie wahanie między wolnością a władzą w swoich poglądach gospodarczych”, co skutkuje sprzecznymi opiniami na temat ich myśli. Z jednej strony byli „ontologami społecznymi. Wierzyli, że istnieje ogólny porządek rzeczy. Wszystkie zjawiska społeczne są rozpatrywane w odniesieniu do tego głównego planu [...]. Struktura ontyczna nie tylko wskazuje, jak jest, ale jak być powinno” (1957, s. 417).

Kauder jako przykład wskazuje książkę Positive Theory of Capital Böhm-Bawerka, która przedstawia „naturalny porządek w warunkach leseferyzmu. «Przepiękna harmonia» jest spajana przez użyteczność krańcową, dyskontową teorię procentu i okrężną produkcję, jeśli tylko długookresowa cena (Dauerpreis) wolnej konkurencji jest osiągnięta” (1957, s. 417). Ta „ontologia społeczna” — wczesna wersja Rothbardowskiej koncepcji gospodarki rynkowej, przytaczana wcześniej — jest silnie spójna z liberalną wizją.

Jednakże według Kaudera tradycja szkoły austriackiej była tradycją paternalizmu państwowego; nawet samo wyrażanie koncepcji spontanicznego porządku gospodarczego było tłumione. Założyciele „próbowali pojednać brytyjską (czyli smithowską) i austriacką tradycję”. Dlatego Böhm-Bawerk stwierdził, że ekonomista powinien być ponad zarówno wolną konkurencją, jak i państwowym interwencjonizmem.

Ostatecznie, jak twierdził Kauder, Böhm-Bawerk uważał stabilność społeczną za ważniejszą od postępu, głosząc „kwietyzm społeczny, podobny do ideałów dawnej Austrii” (1957, s. 421-422). Co gorsza, Stephan Boehm (1985, s. 256) wskazuje, że „wielkim osiągnięciem Böhm-Bawerka jako ministra finansów było wprowadzenie progresywnego podatku dochodowego od wszystkich dochodów ludzi” (zob. również Weber 1949, s. 667).

Z drugiej strony Erich Streissler (1987, s. 10) określa Böhm-Bawerka jako „całkiem skrajnego liberała [...], [będącego] silnie sceptycznym wobec państwa”. Ze wszystkich trzech założycieli — Mengera, Wiesera i Böhm-Bawerka — tylko ostatni podzielał pogląd Adama Smitha na państwo, uznając je za „złe” i „durne”. Wygląda na to, że doświadczenia Böhm-Bawerka jako ministra finansów Austrii sprawiły, że stał się oschle sceptyczny wobec rządowych przywódców i samego procesu rządowego.

Streissler cytuje dwa artykuły opublikowane w gazetach w 1914 roku, ostatnim roku życia Böhm-Bawerka, krytyczne zarówno idee, że przymus interwencyjny (ze strony związków zawodowych) może zmienić prawa ekonomii oraz tendencję polityków do kupowania poparcia i tymczasowego spokoju społecznego poprzez ogromne wydatki publicznych pieniędzy (1987, s. 11-14). Problem późnych poglądów Böhm-Bawerka jest wyjątkowo interesujący, bo jak wskazuje Streissler: Mises uczęszczał na seminaria Böhm-Bawerka w latach 1905-1906, po okresie ostatniej aktywności w rządzie tego drugiego.

Jednakże w latach 30. XX wieku dwóch ekonomistów sympatyzujących ze szkołą austriacką próbowało odciąć założycieli szkoły od pryncypialnego liberalizmu gospodarczego (wówczas) wschodzącej gwiazdy szkoły, Ludwiga von Misesa.

W artykule zawartym w Schmollers Jahrbuch Wilhelm Vleugels (1935) bronił naukowej użyteczności austriackiej teorii wartości subiektywnej, jednocześnie uznając jej zgodność z tradycją starszej szkoły niemieckiej, która stawiała potrzeby narodu nad potrzeby jednostki. „Jeśli na początku ujawnia się pewna tendencja [w pismach austriaków] do postrzegania najważniejszych potrzeb jednostek jako społecznie najważniejszych, to sprzeczność ta została już na początku przezwyciężona” (1935, s. 550). Ważnym dowodem Vleugelsa (oprócz słów wypowiedzianych przez Wiesera) jest esej Böhm-Bawerka z 1886 roku (Böhm-Bawerk 1924), który zatytułowano „Niekorzystne skutki wolnej konkurencji” (Disadvantageous Effects of Free Competition).

W eseju tym Böhm-Bawerk rozważa twierdzenie, że w warunkach wolnej konkurencji podaż i popyt osiągają „najbardziej użyteczną” i „najbardziej owocną społecznie” równowagę, tworząc „największą ilościowo możliwą w społeczeństwie użyteczność absolutną [rein]”. Co ciekawe proponentem tego poglądu był Albert Schaffle, znany ze swoich sympatii społeczno-reformistycznych, a Böhm-Bawerk jest tym, który to twierdzenie poddaje krytyce. Böhm-Bawerk określa to stanowisko, jako „zwodnicze”, ponieważ opiera się na pomyleniu wysokich relatywnych z wysokimi absolutnymi korzyściami z wymiany” (1924, s. 476-477). Przedstawiając hipotetyczny „idealny standard pomiaru” Böhm-Bawerk utrzymuje, że bogaty konsument przebijający ofertę cenową biednego za dane dobro może uzyskać mniejszą użyteczność, niż uzyskałby biedny konsument.

Mówiąc, że „przypadki tego rodzaju zdarzają się, niestety, niezliczoną ilość razy w realnym życiu gospodarczym” (1924, s 479), Böhm-Bawerk podaje jako przykład Irlandię z lat 40. XIX wieku. Miejscowej ludności nie było stać na zapłatę ceny rynkowej za zboże, które było wywożone z Irlandii. W rezultacie Irlandczycy głodowali i umierali, gdy zboże, przynajmniej częściowo, było wykorzystywane do zaspokojenia popytu na alkohol i wypieki dla bogatych. Böhm-Bawerk podsumował to słowami:

Każda osoba pozbawiona uprzedzeń natychmiastowo uzna, że egoistyczna konkurencja w handlu z pewnością nie doprowadziła do najkorzystniejszej społecznie dystrybucji towarów pszenicy i kukurydzy, dystrybucji uznającej najwyższą absolutną [rein] wartość utrzymania zdrowia i rozwoju ludzi [volk]. ( 1924, s. 480)

Kilka lat przed publikacją artykułu Vleugelsa Franz X. Weiss, który był redaktorem zbioru pomniejszych prac Böhm-Bawerka, w którym ukazał się ów esej, zajął stanowisko podobne do Vleugelsa — wbrew samemu Misesowi. Na spotkaniu Verein für Sozialpolitik, które odbyło się w Dresden w 1932 roku, w którym brali udział Mises, Hayek i inni członkowie szkoły austriackiej, Weiss również próbował zdystansować szkołę austriacką od liberalizmu Misesa, cytując różne opublikowane stwierdzenia starszego pokolenia austriaków (Mises i Spiethoff 1933, s. 51-53).

Wśród tych stwierdzeń była wypowiedź Mengera, że niepoważnym jest oskarżanie go o popieranie manchesteryzmu; pogląd Böhm-Bawerka, że „w obliczu tak smutnego stanu wielu dziedzin życia społeczeństwo wymaga reformy”, „obojętna polityka leseferyzmu jest absolutnie niewłaściwa”; i pogląd Wiesera, że koncepcji niezmiennych naturalnych praw gospodarczych, na których przebieg nie da się wpłynąć poprzez działanie państwa „nie można już traktować poważnie”.

Weiss ogłosił, że jego celem było „pokazanie, że wielu ważnych reprezentantów [szkoły austriackiej], w tym także jej założyciele, nie dochodziło do takich wniosków w polityce gospodarczej, do jakich [Mises] twierdził, że musi dojść” (1933, s. 131). Krótka odpowiedź Misesa na krytykę Weissa jest bardzo znacząca: „Nie jestem tak zapatrzony w autorytety [autoritätsglaubig] i nie opieram się na cytatach [zitatenfreudig], a swoją argumentację opieram na logice, nie egzegezie” (1933, s. 118). Interesującą implikacją jest to, że znaczenie szkoły austriackiej dla polityki wynika nie z poglądów jej najważniejszych reprezentantów, ale z wewnętrznej logiki systemu.

Jest jasne, że dla takich autorów, jak Weiss i Vleugels nieznośne u Misesa było to, ujmując to słowami Vleugelsa (1935, s. 538) „[że] był uczonym, który starał się przywrócić do życia fundamentalne błędy manchesteryzmu, chociaż w udoskonalonej formie, jednak wciąż w całej ich skrajności”. Te fundamentalne „błędy” leseferystycznej doktryny zostały, jak się wydawało, bezpiecznie pogrzebane raz na zawsze w całej Europie Środkowej, jeśli nie w całym cywilizowanym świecie. Ponowne rozpoczęcie dyskusji przez Misesa o „zdyskredytowanych” ideach leseferyzmu było czymś, czego jego przeciwnicy, wtedy i w ciągu całego jego życia, nie mogli mu wybaczyć.

To właśnie Mises, jak twierdził Kirzner, pokazał mu bliski związek pomiędzy szkołą austriacką a autentycznym liberalizmem.

Bibliografia:

Boehm Stephen, The Political Economy of the Austrian School [w:] Gli economisti e la politica economia pod red. P. Roggi, Edizioni Scietifiche Italiane, Naples, 1985.

Böhm-Bawerk Eugene von, The Austrian Economists, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 1, 1891.

Böhm-Bawerk Eugene von, Nachteilige Wirkungen des freien Wettbewerbs [w:] Gesammelte Schriften pod red. F. X. Weiss, Holder-Pichler-Tempsky, Wiedeń 1924.

Caldwell Bruce, Editors Introduction [w:] Carl Menger and His Legacy in Economics, Annual Supplement to volume XXII pod red. Bruce Caldwell, History of Political Economy, Duke University Press, Durham 1990

Kauder Emil, Intellectual and Political Roots of the Older Austrian School, Zeitschrift für Nationalökonomie, 17 (4), s. 411–425, 1957.

Kauder Emil, A History of Marginal Utility, Princeton University Press, Princeton 1965.

Menger Carl, Die Social-Theorien der classischen National-Oekonomie und die moderne Wirtschaftspolitik [w:] The Collected Works of Carl Menger. Volume III, London School of Economics, Londyn 1935.

Mises Ludwig von, The Historical Setting of the Austrian School of Economics, Arlington House, New Rochelle, 1969.

Mises Ludwig von, Spiethoff A. (red.), Probleme der Wertlehre (part II), Duncker und Humbolt, Monachium 1933.

Robbins Lionel, The Theory of Economic Policy in English Classical Political Economy, Macmillan, Londyn 1953.

Streissler Erich, Arma virumque cano. Friedrich von Wieser, the Bard as Economist [w:] Die Wiener Schule der Nationalökonomie pod red. N Leser, Hermann Böhlaus Nachi, Wiedeń, 1986.

Streissler Erich, Wie Liberal Waren die Bergrunder der Osterreichischen Schule der Nationalokonomie?, Carl Menger Institute, Wiedeń 1987.

Streissler Erich, The Influence of German Economics on the Work of Menger and Marshall [w:] Carl Menger and His Legacy in Economics, Annual Supplement to volume XXII pod red. Bruce Caldwell, History of Political Economy, Duke University Press, Durham 1990.

Vleugels W., Die Kritik am wirtschaftlichen Liberalismus in der Entwicklung der deutschen Volkswirtschaftslehre, Schmollers Jahrbuch, 59 (5), s. 513–52, 1935.

Kategorie
Historia myśli ekonomicznej Historia szkoły austriackiej Teksty Tłumaczenia

Czytaj również

Kwaśnicki_Myślenie-à-la-Menger-i-à-la-Walras.jpg

Współczesne szkoły ekonomiczne

Kwaśnicki: Myślenie à la Menger i à la Walras

O różnicach w stylu postrzegania rzeczywistości gospodarczej.

Salerno_Dlaczego_powinniscie_czytac_Ludzkie_Działanie_—_bardzo_uwaznie

Szkoła austriacka

Salerno: Dlaczego powinniście czytać „Ludzkie działanie"... bardzo uważnie

Istnieje wiele dobrych powodów, dla których ci, którzy aspirują do nauki i praktyki dobrej ekonomii, powinni przeczytać „Ludzkie działanie".

rothbard.png

Filmy

Kwadrans z Rothbardem (powrót serii Mateusza Machaja)

Mateusz Machaj zaprasza na kontynuację swojej serii poświęconej wybitnym ekonomistom.

Endres_Austriacka-teoria-kapitału-i-procentu-–-wkład-Wiesera-a-tradycja-Mengera.png

Historia szkoły austriackiej

Endres: Austriacka teoria kapitału i procentu – wkład Wiesera a tradycja Mengera

Czym różni się podejście Wieserowskie?


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.