XI Zjazd Austriacki w 2024 odbył się 7 grudnia w mieście narodzin Mikołaja Kopernika — Toruniu. Co ma wspólnego Kopernik z ekonomią? Całkiem dużo. Opisywał on, na prośbę dworu polskiego króla, proponowane polityki monetarne jako pierwszy zauważając zjawisko opisane potem powszechnie jako prawo Kopernika-Greshama, będący słynnie — acz nie do końca poprawnie — skracane do zdania „słaby pieniądz wypiera mocny”. W praktyce, pieniądz mocny znika nie dlatego, że jest wypierany per se, ale jest gromadzony jako warty więcej posiadając większą wartość rezerwową, słabszy pieniądz zaś przejmuje pełną rolę środka wymiany rynkowej.
Zjazd otworzył Prezes Zarządu Instytutu, dr Mateusz Benedyk. Dr Benedyk przywitał gości i podziękował przedstawicielom Uniwersytetu Mikołaja Kopernika za gościnę. Jak powiedział, zjazd co roku realizowany jest w miejscach, które są zainteresowane poszerzaniem oraz propagowaniem wiedzy na temat szkoły austriackiej w ekonomii.
Po przywitaniu, merytoryczne obrady otworzył wykład im prof. Kwaśnickiego, nazwany tak na cześć zmarłego przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu, prof. dr hab. Witolda Kwaśnickiego. Wykład ten, poświęcony biografii Friedricha Augusta von Hayeka, a wygłosił go dr hab. inż. Krzysztof Turowski.
Wykład rozpoczął się jednak od szczególnego aspektu kontrowersji związanego z biografią Hayeka, a mianowicie od omówienia rzekomego spisku organizowanego przez „neoliberałów”. W lewicowej narracji, neoliberalizm, do którego należy „rzekomo” szkoła austriacka, a przez to von Mises i von Hayek, odpowiada za rozwój „globalizmu”, co ma się dziać przez sieć think tanków i organizacji, jak FEE, Atlas Network i Stowarzyszenie Mont Pellerin. Organizacje te dążyć mają rzekomo do cichego narzucenia całemu światu dyktatury niewidzialnej ręki wolnego rynku i specyficznie rozumianego Nowego Porządku Świata.
Rzeczywistość, tak „wspaniale” opisywana przez niektórych lewicowych autorów, jak Quinn Slobodian (książka Globalists), Joseph Stiglitz (The Road to Freedom) czy Phillip Mirowski, jest bardzo skromna i wygląda zupełnie inaczej.
Naukowo zorientowana działalność publiczna Misesa i Hayeka zaczęła się od badania problematyki cyklów koniunkturalnych w Austriackim Centrum Badań nad Cyklem Koniunkturalnym, które powstało w latach 20. Nie opracował On doktryny „podwójnej prawdy”, czy też nie zakładał ezoterycznych organizacji na rzecz realizacji „neoliberalnego spisku”.
Nie było, jak pisał Adam Wielomski w „Sojuszu ekstremów”, rzekomego, „Okrągłego Stołu Biznesu”, który nakazał drukować książki Hayeka, Misesa i Friedmana w celu zwiększenia popularności idei „neoliberalnych”. Nie jest też prawdą, że Mises domagał się wyłączenia inwestycji spod jurysdykcji kraju przyjmującego i przekazania ich pod zarządzanie kraju macierzystego korporacji.
Jak więc było naprawdę?
Prawdą jest, że książki Hayeka, jako jedne z niewielu w historii ekonomii, przetrwały upływ czasu i są wciąż czytane oraz omawiane. Ich publikacja nie była jednak wspierana „z cienia”.
Prawdą jest, że podczas przemowy noblowskiej, powiedział że gdyby to od niego zależało, nagroda im. Nobla z ekonomii nie istniałaby. Czy to wygląda jak zorganizowany spisek mający na celu przejęcie władzy przez „marsz przez instytucje”?
Prawdą jest, że Mises sugerował, że w celu zapewnienia bezpieczeństwa inwestycji można rozważyć ograniczenie jurysdykcji, na poziomie traktatu międzynarodowego czy ONZ, natomiast jest to dalekie od rządów korporacji.
Gdzie więc szukać wiedzy o Hayeku?
W Biografii Caldwella i Klausingera „Hayek. A Life”, obejmującej w I tomie okres od narodzenia Hayeka w 1899 do 1950 r.
Następnym punktem programu był panel pt. Hayekowska makroekonomia, w którym wzięli udział dr Alicja Sielska, dr Przemysław Rapka i Mateusz Czyżniewski.
Panel rozpoczęła dr Sielska, przedstawiając referat dot. heterogeniczności kapitału w myśli F. A. von Hayeka, także poruszając kontekst tzw. III debaty o kapitale. Faktem jest, że rozumienie kapitału jako homogeniczny i wieczny (Clark) było problematyczne. Dopiero jednak myśl Hayekowska była w stanie wskazać na znaczenie heterogeniczności kapitału. Kapitał bowiem nie jest homogeniczny, i nie może być łatwo przerzucany między etapami produkcji.
Dr Przemysław Rapka przedstawił referat dotyczący powiązań zjawisk pieniądza, kosztów i inflacji. Jako że doświadczyliśmy w 2021 r. wysokiej inflacji, powstaje pytanie, co za nią odpowiada. Wedle danych, faktycznie, wzrosty kosztów poprzedzają inflację. Zanim jednak rosną koszty, rośnie podaż pieniądza. Co mają na ten temat do powiedzenia ekonomiści austriaccy? Jest to klasyczny przykład teorii cykli koniunkturalnych Hayeka i efektów Cantillona — bowiem, wedle austriaka, najpierw rosną ceny dóbr produkcyjnych, a dopiero potem konsumpcyjnych, tak jak wskazują zebrane dane. Tak samo, teoria cyklów koniunkturalnych tłumaczy, że przyczyną tego, co się stało, jest zaniżenie stóp procentowych. Austriacka teoria cyklów koniunkturalnych pozwala więc w sposób bardzo prosty rozwiać wszelkie wątpliwości.
Jako ostatnia osoba w panelu referat o geometrycznej makroekonomii Hayeka wygłosił Mateusz Czyżniewski, redaktor strony mises.pl. Wykład był prezentacją pewnych rezultatów z roboczego artykułu współautorstwa p. Czyżniewskiego i dr. hab. Turowskiego, który został opublikowany na stronie Instytutu. Hayek prezentował swoje modele makroekonomiczne struktury produkcji za pomocą różnych figur geometrycznych. Najsłynniejszym jest niewątpliwie tzw. Trójkąt/Trapez Hayeka. Tym niemniej, rozważał też użycie innych figur geometrycznych, w tym walca i cylindra oraz innych brył trójwymiarowych. Jak stwierdził p. Czyżniewski, bryły te, mimo wszystko, nie pomagały w recepcji myśli Hayeka, mimo że, stanowiły one formę prezentacji fundamentalnych elementów austriackiej teorii produkcji. Jednocześnie, niejednokrotnie ich immanentny opis był zbyt uproszczony w stosunku do całościowych teorii Hayeka, nie ułatwiając zapoznania się z nimi i powiększając problemy z recepcją twierdzeń austriaków przez przedstawicieli innych tradycji intelektualnych.
Po przerwie kawowej, rozpoczął się panel dotyczący hayekowskiej mikroekonomii. Panel rozpoczął dr Jakub Bożydar Wiśniewski, opowiadając o wkładzie F. A. von Hayeka w ekonomię informacji, wyłożonej w serii esejów z lat 40 dotyczących roli wiedzy w społeczeństwie. Jak twierdził, jego teorematy z perspektywy prakseologicznej potwierdzają obserwacje i zachowuje aktualność. Zyskuje się ponadto na precyzji i umożliwia na badanie rzeczywistości empirycznej. Przykładem jest tu teoria rynków efektywnych, która jeżeli jest rozumiana w sposób ograniczony, jest bliska prawdy. Nie opisuje jednak ona błędów informacyjnych, czy skutków działań banków centralnych, które wykoślawiają poprzez swoje ingerencje sygnały rynkowe, w szczególności stopę procentową.
Kolejne wystąpienie, pt. „Cena jako surogat wiedzy”, przedstawił Wojciech Piętak. Wychodząc z poglądów Hayeka dot. subiektywności wiedzy i wyłącznej jej możliwości funkcjonowania w ramach rynku, opisał szereg cech tego typu wiedzy: ma ona charakter subiektywny, ekskluzywny (rozproszony w społeczeństwie), cichy (niekoniecznie uświadomiony, ale reprezentowany w działaniu), kreowany w działaniu (nie jest odkrywana, a jest tworzona przez samych agentów, trochę na wzór wynalazku) oraz pojawia się ex nihilo. Szczególną formą (a konkretnie — surogatem) wiedzy jest cena, która w ramach spontanicznego procesu rynkowego transmitowana jest innym uczestnikom rynku. Jest to coś, czego nie potrafi zrealizować system centralnie planowany. Na jej podstawie uczestnicy rynku są w stanie dedukować wiedzę na temat danych sytuacji. Panel ten zakończył I część Zjazdu, a uczestnicy udali się na przerwę obiadową
Po przerwie obiadowej, uczestnicy Zjazdu udali się na panel dotyczący metodologii Hayeka, w którym uczestniczyli prof. dr hab.Łukasz Dominiak, dr Dawid Megger, i Bonawentura Lach. Panel rozpoczął Bonawentura Lach. Hayek, zajmując się tym, co powszechnie nazywamy makroekonomią, odżegnywał się od tego terminu. Przyczyną była krytyka podziału ekonomii z uwagi na skalę zjawisk gospodarczych. Dlaczego? Bo skupiamy się na danych obserwowalnych (a więc pozbawiamy się możliwości uwzględnienia danych nieobserwowalnych, czy niemierzalnych). Tak samo, budowanie statystyk jedynie na podstawie obserwowalnych agregatów nie jest poprawne, dlatego że agregaty nie oddziałują na siebie w sposób stały — relacje zachodzą zasadniczo nie tylko w skali makro, ale fundamentalnie i skali mikro (wewnątrz agregatu). Same agregaty nie są istotne z perspektywy podmiotów gospodarczych, gdyż ludzie działający nie przejmują się zmianami uśrednionych wielkości, a zmianami wartości zmiennych.
Dr Megger odniósł się do Hayekowskiego subiektywizmu jako istotnego elementu metodologicznego. Zwracał uwagę na aspekt subiektywizmu w kontekście dyskusji o homogenizacji argumentów Misesa i Hayeka co do kalkulacji ekonomicznej i wiedzy, oraz na tzw. zwrot hermeneutyczny Dona Lavoie’ego. Stanowisko Hayeka spotkało się z krytyką Hansa-Hermanna Hoppego jako „ultrasubiektywistyczne” i „oderwane od rzeczywistości”. Żadne ze stanowisk, jak twierdzi Megger, nie jest prawdziwe — istotą myśli Hayeka jest wyrażanie obiektywnych epistemicznie tez o zjawiskach ontologicznie subiektywnych. Subiektywizm jednak jest tym elementem, który rozgranicza ekonomię od nauk przyrodniczych.
Panel uwieńczył referat prof. Dominiaka dot. ontologii społecznej Hayeka. Hayek, do rozwiązania pewnych napięć w metodologii dotyczących aspektów między aparatem poznawczym człowieka a jego środowiskiem, proponuje zaczerpnięty z biologii emergentyzm. Nasze stany subiektywne są wedle niego emergentnymi własnościami, które nie da się zredukować. Stąd właśnie, powinniśmy wychodzić z tego poziomu. Powstaje jednak napięcie między subiektywizmem a obiektywizmem, identyfikowany przez prof. Lewisa (Tensions and Ambiguities of Hayek's Social Theory) i promieniujący na całą szkołę austriacką. Wersja rozszerzona i wykraczającą poza Hayeka, dla ciekawych, dostępna jest na kanale „Libertariański Poznań”.
Po panelu, nadszedł czas na przyznanie nagrody „Zasłużony dla austriackiej szkoły ekonomii”, fundowanej przez Instytut Misesa osobom którzy swoją pracą przyczynili się do tego, że szkoła austriacka w Polsce rozwija się i jest bardziej znana, tak popularnie jak i w sferze nauki. Laureatem nagrody został wieloletni redaktor naczelny i dyrektor operacyjny, Paweł Kot, który od 13 lat odpowiadał za działania Instytutu, Klubów Austriackiej Szkoły Ekonomii czy dbał o bibliotekę ekonomiczną, jaką jest strona mises.pl.
Aktualności
Następny panel, dotyczący problemów rzeczywistości społecznej, rozpoczęła p. Halina Šimo, która opowiedziała o roli odpowiedzialności w myśli Hayeka. Odpowiedzialność prawna u Hayeka skupia się raczej na ochronie wolności negatywnej i niestawianiu jednostce arbitralnych ograniczeń i nacisku na to, by odpowiedzialność była jednostkowa oraz powszechna. Z Hayeka rozproszonych poglądów wyłania się jednak kompleksowa teoria w której odpowiedzialność jest mechanizmem wspierającym wolne społeczeństwo.
Prof. Michał Moszyński opowiedział o perspektywie ordoliberalizmu i austriackiej szkoły ekonomicznej na politykę przemysłową. Pytanie to staje się tym ważniejsze, że wiele krajów podejmuje działania, kwalifikowane właśnie jako rodzaj takiej polityki, oraz pojawiły się odosobnione głosy ze środowiska naukowego rekomendujące jej powrót (M. Mazucatto). Ordoliberalizm (Walter Eucken) mówi polityce przemysłowej absolutne nie, wskazując że nie jest to domena państwa, a dziedzina odkryć i przedsiębiorczości typowa dla rynku, którą państwo może zakłócić. Koresponduje to z poglądami Hayeka. Prof. Moszyński wskazał też na pewne postulaty dotyczące możliwości realizacji rynkowego liberalnego podejścia do gospodarki.
Dr Mateusz Benedyk zakończył panel opowiadając o popandemicznym cyklu koniunkturalnym, czyli gospodarczych skutkach interwencji gospodarczej. Interwencja monetarna w 2020 r. spowodowała zwiększoną kreację pieniądza zaburzającą strukturę stóp procentowych. Spowodowało to do zajścia „boomu” w tym okresie i szybkiego wzrostu cen dóbr produkcyjnych. Unikalnymi cechami cyklu koniunkuralnego tego okresu jest m.in. bardzo szybka i krótka symulacja monetarna i Efekt Cantillona, widziany w wzrostach cen w niektórych branżach, szczególnie tych przemysłowych.
Po przerwie kawowej, odbył się ostatni punkt merytoryczny Zjazdu Austriackiego w 2024, którym był wykład dr hab. Mateusza Machaja pt. „Poza Hayeka - w których kierunkach rozwijać nowoczesną ASE?”. Wykład rozpoczęty został cytatami z szeregu ekonomistów, z czego część należała do Hayeka, a część do Marksa i Engelsa.
Lecz był to wstęp do szerszego wykładu. Hayek dążył do poszerzenia argumentacji Misesa. Na polu mikroekonomicznym, chciał pogłębić znaczenie cen dla teorii kalkulacji ekonomicznej, poprzez poszerzenie jej o aspekt wiedzy i informacji. Przeszłe ceny są historią, obecnie zaś koordynują dostrzeganie ekonomiczne analogie i zależności. Przyszłe badania mogą iść w zastosowaniu metod uczenia maszynowego do działań przedsiębiorczych i co do jej ograniczeń jako narzędzia.
W zakresie teorii makroekonomicznej jest również dużo do poprawy, zwłaszcza w zakresie rozumienia koncepcji struktury produkcji, czy odwracalności wydatkowej przez stopę procentową.
Hayek, co stwierdził dr hab. Machaj, wyznaczył więcej kierunków dalszych badań, aniżeli sam je z sukcesem pozamykał.
Po wykładzie, dr Mateusz Benedyk podziękował zgromadzonym za przybycie i zakończył XI Zjazd.
Do zobaczenia za rok!
Zdjęcia: Kacper Elsner (1,6,9,10,14), Jakub Juszczak(2,5,7,8,11), Wiktor Strzelczyk (3,13), Michał Dymny (4).
