Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Jakub Juszczak
Bolonia, miasto w północnych Włoszech, jest uważane przez wielu uczonych za najstarsze miasto uniwersyteckie w świecie zachodnim. Jej uniwersytet — Alma Mater Studiorum — początkami swojej działalności sięga roku 1088. Od samego swego początku Uniwersytet w Bolonii specjalizował się w analizie prawa, w szczególności w studiach nad prawem kanonicznym (rozumianych jako zbiór praw i dekretów dotyczących duchowieństwa i spraw religijnych). Bolonia stała się kolebką słynnych prawników, którzy studiowali i analizowali akty prawne promulgowane w Rzymie przez papieży.
Później, podczas Złotego Wieku Hiszpanii, Salamanka, katolickie miasto uniwersyteckie, specjalizowało się w studiowaniu nauk ekonomicznych, opracowując nowatorskie teorie, które są uważane przez wielu, takich jak Marjorie-Grice Hutchinson, za pierwszy historyczny przykład teorii ekonomii optującej za wolnością gospodarowania. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie znaczenia, jakie prace bolońskich prawników miały dla rozwoju swoistego „proto-libertarianizmu” teologów z Salamanki.
Jedną z wielkich średniowiecznych dążeń Kościoła katolickiego była likwidacja lichwy i różnych praktyk handlowch, uznawanych za niedopuszczalne (pod postacią odsetek od pożyczek, ubezpieczenia handlowe, wymiany weksli itp.) Ówcześni papieże wydali wręcz szereg bulli, które były przedmiotem dociekań prawników z całej Europy, w tym z Bolonii. Główni bolońscy prawnicy kanoniczni to Giovanni d'Anagni, Baldo degli Ubaldi, Giovanni Calderini i Gaspare Calderini.
Jednak to dwa czy trzy wieki wcześniej, juryści z Bolonii zaczęli analizować i rozważać ekonomię w sposób odmienny od dotychczas przyjętego, co z kolei wywarło znaczący wpływ na Szkołę w Salamance. Obejmowało to myślicieli takich jak Francisco de Vitoria, Martín de Azpilcueta, Juan de Mariana i wielu innych. Sformułowali oni, ze względu na rozwój globalnego handlu spowodowany odkryciem obu Ameryk, myśl ekonomiczną, którą można scharakteryzować jako proto-austriacką.
Głównym teoretykiem tego, co można by określić mianem „proto-libertarianizmu”, jest Martín de Azpilcueta. Azpilcueta, w swoim Comentario resolutorio de cambios, rozważał kwestie handlu i argumentował, że wiele praktyk gospodarczych potępianych przez przywódców kościelnych jest w rzeczywistości uzasadnionych i słusznych. Poszedł również o krok dalej — zbadał naturę pieniądza i sformułował zaczątki tego, co określać będziemy potem mianem austriackiej teorii monetarnej.
Swoista „libertariańska rewolucja” myśli ekonomicznej, zapoczątkowana przez Martína de Azpilcuetę, wywodzi się bowiem ze studiów wcześniejszych bolońskich badaczy prawa kanonicznego, którzy w Comentario resolutorio de cambios wymieniani są wspólnie pod nazwą Bononienses. Pokazuje to, że w Bolonii istniała konkretna szkoła prawna, do której teologowie salamanccy odwoływali się w głoszonych teoriach. Ale Azpilcueta nie zadowala się samymi wzmiankami o tych jurystach, ale dokładnie cytuje niektórych z nich, na przykład wspomnianych wcześniej Giovanniego i Gaspare Calderini, Baldo degli Ubaldi i Giovanniego d'Anagni (podawanego jako Johannes Annanias) po to, aby uzasadnić swoje tezy za pomocą argumentacji prawniczej. Było tak, ponieważ ci uczeni jako pierwsi w swoich pracach wskazali na legalność niektórych praktyk powszechnie uważanych za niemoralne.
Szczególne znaczenie dla Azpilcuety mieli Calderini, o których z różnych powodów wspomina częściej niż o innych jurystach. Jak można przeczytać w Comentario resolutorio de cambios, ich dzieło, Consilia, siue responsa, jest przywoływane przez niego w celu uzasadnienia prawowitości handlu wekslami, formami odsetek. Co najważniejsze, Azpilcueta stwierdza wprost, że fakt, iż nadmiar pieniądza obniża jego wartość został już wcześniej zauważony przez Calderinich. Należy więc zauważyć, że wysiłek intelektualny Azpilcuety, mający na celu skonstruowanie zaczątków austriackiej teorii ekonomii, ma swoje korzenie w badaniach jurystów bolońskich, zwłaszcza Giovanniego i Gaspare'a Calderinich.
Podsumowując, nie powinniśmy twierdzić, że to, co rozwinęli Azpilcueta i inni ze szkoły w Salamance zostało „odebrane” jurystom z Bolonii, ale raczej, że prawnicy z uniwersytetu w Bolonii odegrali bardzo ważną rolę w budowaniu prawnego i intelektualnego terenu odpowiedniego do umożliwienia ich hiszpańskim następcom zrozumienia i wyrażenia swoistej proto-austriackiej teorii ekonomicznej.
Źródło ilustracji: Pixabay
Historia myśli ekonomicznej
