Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Mateusz Czyżniewski
Ekonomiści głównego nurtu uważają, że nasza wiedza na temat świata ekonomii jest nieuchwytna, więc kryterium wyboru teorii opisującej go powinna być jej moc predykcyjna. Jeśli teoria dobrze „przewiduje” przyszłe wydarzenia, może być uważana za prawidłową w odniesieniu do oceny gospodarki. Gdy teoria zawiedzie w tej roli, rozpoczyna się poszukiwanie nowej.
Dla przykładu ekonomista uważa, że wydatki konsumentów na towary i usługi są określane przez dochód, którym dysponują. W momencie, gdy pogląd ten może zostać potwierdzony za pomocą metod statystycznych, może być wykorzystywany do oceny przyszłego kierunku wydatków konsumpcyjnych. Jeśli teoria nie daje dokładnych prognoz, jest zastępowana lub modyfikowana poprzez dodanie innych zmiennych objaśniających. Ten sposób myślenia sugeruje, że nasza wiedza o świecie ekonomii jest nieuchwytna.
Ponieważ nie możemy ustalić „jak rzeczy tak naprawdę funkcjonują”, założenia leżące u podstaw teorii nie mają znaczenia. Wszystko jest dozwolone, o ile teoria może przynieść dobre prognozy.
Jak stwierdził sam Milton Friedman:
Istotnym pytaniem, które należy zadać w temacie założeń danej teorii, nie jest to, czy założenia te są opisowo realistyczne, ponieważ tak naprawdę nigdy nie będą, ale czy są wystarczająco dobrym przybliżeniem dla zadania, jakie sobie postawiliśmy. Na to pytanie można odpowiedzieć tylko poprzez sprawdzenie, czy teoria działa w praktyce, co oznacza, że daje wystarczająco dokładne przewidywania.
Dlaczego kryterium zdolności predykcyjnych modelu jest wątpliwe?
Uznanie zdolności predykcyjnej jako warunku akceptacji teorii jest wątpliwe. Nawet nauki przyrodnicze, które ekonomia głównego nurtu stara się naśladować, nie weryfikują poprawności swoich modeli w taki sposób. Na przykład teoria wykorzystywana do budowy rakiety określa pewne warunki zewnętrzne, które muszą być spełnione, aby rakieta mogła zostać pomyślnie wystrzelona.
Jednym z tego typu warunków jest występowanie odpowiednich warunków atmosferycznych. Czy ocenilibyśmy jakość teorii opisującej istotę działania napędu rakietowego na podstawie tego, czy jest ona w stanie dokładnie przewidzieć datę startu? Przewidywanie, że start odbędzie się w określonym dniu w przyszłości zostanie zrealizowane tylko wtedy, gdy spełnione zostaną wszystkie określone zdefiniowane warunki.
Czegoś takiego nie można stwierdzić z wyprzedzeniem. Na przykład w dniu, na który zaplanowano start rakiety, może padać deszcz. Teoria opisująca napęd rakietowy mówi nam, że jeśli wszystkie niezbędne warunki zostaną spełnione, start rakiety zakończy się sukcesem. Jakość tej teorii nie jest jednak skażona niemożnością dokładnego przewidzenia daty startu.
Ten sam sposób rozumowania obowiązuje również na potrzeby ekonomii. Możemy śmiało powiedzieć, że wzrost popytu na chleb spowoduje wzrost jego ceny. Wniosek ten jest zawsze prawdziwy, a nie niepewny. Ale czy możemy powiedzieć, że cena chleba wzrośnie jutro lub w przyszłości? Nie można tego ustalić na podstawie czystej teorii podaży i popytu. Czy powinniśmy zatem odrzucić te teorię jako bezużyteczną, ponieważ nie są one w stanie przewidzieć przyszłej ceny chleba na rynku?
Jeśli kryterium akceptacji teorii jest jej zdolność prognostyczna, to możliwe jest wymyślenie idei, które mogą mieć dobre zdolności prognostyczne. Metody ilościowe umożliwiłyby ich weryfikację. Na przykład można uznać, że dochód danej osoby jest dodatnio skorelowany z ogólnym dochodem ekonomicznym, co wynika z wpasowania uzyskanych danych empirycznych do przyjętego modelu. Model ten można następnie wykorzystać do prognozowania stopy wzrostu produktu krajowego brutto.
W przeciwieństwie do tego powszechnego sposobu myślenia ekonomicznego, model nie powinien być wybierany tylko na podstawie jego zdolności predykcyjnej, ale raczej na podstawie jego teoretycznej solidności. Według Ludwiga von Misesa:
Ekonomia może przewidzieć skutki, jakich można się spodziewać po zastosowaniu określonych środków polityki gospodarczej. Może odpowiedzieć na pytanie, czy określona polityka jest w stanie osiągnąć zamierzone cele ekonomiczne. Natomiast jeśli odpowiedź jest negatywna, (może nam powiedzieć — przyp. tłum.) jakie będą jej rzeczywiste skutki. Ale oczywiście ta prognoza może być tylko „jakościowa” (a nie ilościowa — przyp. tłum.).
Czy wiemy coś o sobie samych?
Teoria ekonomii powinna być w stanie wyjaśnić działalność gospodarczą ludzi. Metody ilościowe są nieprzydatne, ponieważ porównują jedynie zmiany historycznych informacji. Metody te mogą opisywać zdarzenia ekonomiczne, ale nie je wyjaśniać. Nie mogą zidentyfikować czynnika kierującego działalnością gospodarczą.
W przeciwieństwie do powszechnych opinii, ekonomia nie opiera się w istocie na produkcie krajowym brutto, indeksie cen konsumpcyjnych ani innych wskaźnikach ekonomicznych. Dotyczy bowiem tego, w jaki sposób ludzie wchodzą ze sobą w interakcje o Dotyczy ich działań nakierowanych na poprawę stanu ich życia i dobrobytu.
Ludzie angażują się w takie działania, jak wykonywanie pracy fizycznej, prowadzenie samochodów i spożywanie posiłków w restauracjach. Cechą wyróżniającą te działania jest to, że wszystkie są nakierowane na cel.
Tak więc praca fizyczna może być dla niektórych osób sposobem na zarabianie pieniędzy, pozwalając im osiągnąć cele, takie jak zakup żywności czy odzieży. Posiłek w restauracji może być sposobem na nawiązanie relacji biznesowych, a jazda samochodem jest sposobem na dotarcie do danego miejsca.
Jednostki działają w ramach kategorii środków i celów, wykorzystując różne środki do realizacji danych celów. Działanie nakierowane na cel opiera się na fakcie, że ludzie oceniają środki, którymi dysponują, w odniesieniu do celów, jakie sobie postawili. Chcieliby niejednokrotnie osiągnąć wiele celów, ale są ograniczeni niedoborem środków. Gdy więcej środków staje się dostępnych, większa liczba celów może zostać zrealizowana, podnosząc standard życia ludzi.
Osiąganie celów jest ograniczone rzadkością odpowiednich środków. Na przykład człowiek na pustyni potrzebuje wody, by ugasić pragnienie. Posiadanie diamentów w tej sytuacji nic mu nie da.
Fakt, że ludzie świadomie dążą do realizacji celowych działań dostarcza nam określonej wiedzy, która jest aktualna w każdej sytuacji. Wiedza ta stanowi podstawę spójnych ram, które pozwalają na sensowną ocenę gospodarki. Na przykład podczas załamania gospodarczego obserwujemy ogólny spadek popytu na towary i usługi. Czy możemy zatem stwierdzić, że spadek popytu spowodował recesję?
Wiemy, że ludzie dążą do poprawy stanu swojego życia, więc ich popyt na towary i usługi prawdopodobnie wzrośnie, a nie spadnie. W związku z tym spadek ogólnego popytu wynika z faktu, że ludzie nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Prawdopodobną przyczyną spadku popytu są problemy po stronie produkcji, czyli środków, za pomocą których dostarczane są towary na rynek,. Po ustaleniu, że prawdopodobne przyczyny załamania gospodarczego związane są z czynnikami podażowymi, możemy ocenić możliwe przyczyny tego stanu.
Według ekonomistów głównego nurtu przeciwdziałanie pojawiającemu się załamaniu gospodarczemu wymaga od banku centralnego zwiększenia ekspansji monetarnej. Zwiększenie tempa wzrostu podaży pieniądza ma rzekomo chronić dobrobyt gospodarczy. Pieniądze nie generują jednak bogactwa, ponieważ służą jako środek wymiany. Wręcz przeciwnie, wzrost podaży pieniądza osłabi proces generowania dobrobytu i uruchomi groźbę powstania cyklu koniunkturalnego.
Fakt, że człowiek dąży do realizacji celowo postrzeganych działań, oznacza, że przyczynowość w świecie ekonomii wywodzi się z celowego działania ludzi, a nie z czynników zewnętrznych. Tak więc, w przeciwieństwie do potocznej wiedzy, czyjeś wydatki na dobra niekoniecznie są napędzane przez realny dochód, ponieważ każda osoba decyduje o tym, jaka część danego realnego dochodu zostanie wykorzystana na konsumpcję, a jaka na inwestycje.
Chociaż prawdą jest, że jednostki prawdopodobnie zareagują na zmiany poziomu swoich dochodów, reakcja ta nie jest automatyczna. Każdy z nich ocenia zmianę realnego dochodu w odniesieniu do zestawu celów, które chce osiągnąć. Może w konsekwencji zdecydować się na zwiększenie inwestycji w aktywa finansowe, zamiast zwiększać konsumpcję.
Wnioski
Ekonomiści głównego nurtu uważają, że „właściwy” model lub „właściwa” teoria jest określana na podstawie jej zdolności do opracowywania dokładnych prognoz. Jest to wątpliwy sposób myślenia. Ważniejsze jest bowiem posiadanie teorii wyjaśniającej istotę ludzkiego działania. Gdy taka teoria zostanie wyprowadzona, możliwe jest nadanie sensu przeszłym ludzkim działaniom.
Źródło ilustracji: Pixabay
