Autor: Agnieszka Płonka
Mając za przewodnik artykuł Waltera Blocka z roku 2014 oraz Benjamina Powella z roku 2006 obrałam sobie za cel sfotografowanie opisanych miejsc oraz uzupełnienie lub uaktualnienie podanych w nim informacji. Odszukałam groby Hayeka, Bohma-Bawerka i Mengera, weszłam do Izby Handlowej (Wirtschaftskamer Wien) na Stubenringu i ustaliłam miejsce seminarium Misesa, stałam pod hotelem Bristol z myślą, że to tam młody Hayek poznał Boehm-Bawerka jako partnera swojego dziadka we wspinaczce górskiej, a nawet znalazłam boisko, gdzie Mises – według mapy Andrew Finnerty'ego i Robert Müürseppa
– uprawiał szermierkę.
Zapraszam w fotograficzną podróż. Większość podanych miejsc - poza cmentarzami, domem Hayeka oraz klubem sportowym na parku Prater - znajduje się w samym centrum Wiednia, w obrębie lub nieopodal słynnego Ringu – ulicy okalającej Stare Miasto. Łatwo tam trafić, zwiedzając okolice Hofburga i katedry świętego Stefana. Do pozostałych dodaję wskazówki dojazdu.
1) Cmentarze
Friedrich August von Hayek pochowany jest na cmentarzu Neustift am Walde, położonym na wzgórzach na północy Wiednia.
Jeśli google maps zawodzi w wyznaczeniu trasy, polecam austriackie A nach B: https://www.wien.info/de/reiseinfos/anreise/anachb
Należy dostać się do dowolnej stacji tramwaju nr 41, następnie na przystanku końcowym - Pötzleinsdorf – wsiąść w autobus 41A, który dojeżdża do bram cmentarza.
W centrum informacji cmentarza pracownicy zapytani o Hayeka zachowają się prawdopodobnie jak recepcjonistka w klasycznej bitwie rapowej:
https://www.youtube.com/watch?v=d0nERTFo-Sk&t=17s
- a potem zaznaczą na mapie (zdjęcie 1) skromny grób (zdjęcie 2).
[gallery ids="49113,49114"]
Eugen von Bohm Bawerk oraz Carl Menger pochowani są na słynnym Zentralfriedhofie. Cmentarz jest tak duży, że posiada własną linię autobusową; znajdują się tam groby muzyków, artystów, prezydentów republiki Austrii, wydzielone są osobno kwatery ortodoksyjne, muzułmańskie, buddyjskie, żydowskie, a nawet Mormoni. Od stacji końcowej metra U3 Simmering do głównego wejścia dojeżdżają tramwaje 6 i 71, a także bezpośredni autobus 72A.
Oba groby położone są blisko głównego wejścia (zdjęcie 3) – Carl Menger leży w rzędzie 1 przy samym murze cmentarza, gdzie w XIX wieku wyznaczono miejsce dla profesorów uniwersyteckich (zdjęcie 4). Grób Eugena von Bohm Bawerka (zdjęcie 5) można znaleźć w najsłynniejszej i najczęściej odwiedzanej grupie 32A – tuż za mogiłą Mozarta, Beethovena, Schuberta i Alojzego księcia Liechtensteinu.
[gallery ids="49115,49116,49117"]
2) Teatry
Ludwig von Mises był znanym miłośnikiem teatru – tu (zdjęcie 6) Burgtheater w okolicach Ratusza, najpopularniejszy teatr we Wiedniu. Margit von Mises tłumaczyła sztuki dla Akademietheater (zdjęcie 7), a do Wiednia trafiła jako aktorka w Volkstheather (zdjęcie 8).
[gallery ids="49118,49119,49120"]
Co ciekawe, Akademietheater i Konzerthaus znajdują się dokładnie naprzeciwko dawnej szkoły Misesa – akademickiego gimnazjum na Beethovenplatz 1.
3) Uniwersytet
Główny gmach na Ringu został zbudowany w XIX wieku przez tego samego architekta, który budował Votivskirche, Heinricha von Ferstela, i warto tam trafić ze względu na samą architekturę (zdjęcie 9, zdjęcie 16). Po wejściu do głównego hallu łatwo można znaleźć zdjęcia noblistów – absolwentów Uniwersytetu, wśród nich - Hayeka (zdjęcie 10). Dookoła dziedzińca (zdjęcie 15), w krużgankach, znajdują się tablice pamiątkowe poświęcone profesorom: Bohm-Bawerkowi, von Wieserowi i Mengerowi (zdjęcia 11, 12, 14). Obok warto również zauważyć popiersie Hansa Kelsena, prawnika i filozofa prawa, autora konstytucji austriackiej, który był przyjacielem Misesa z czasów szkolnych oraz drużbą na jego weselu (zdjęcie 13).
[gallery ids="49121,49122,49123,49124,49125,49126,49127,49128"]
4) Kawiarnie
Naprzeciwko Uniwersytetu znajdowała się Cafe Kunstler, gdzie, jak pisze Gottfried von Haberler, ci ekonomiści, którzy nie byli zmęczeni dyskusjami, zostawali do godzin porannych - a sam Mises nigdy nie wychodził przed pierwszą w nocy. Niestety, kawiarnia już nie istnieje – ani nie ma pewności co do jej lokalizacji. Dziś naprzeciw głównego wejścia do uniwersytetu można znaleźć winiarnię Wein&Co (zdjęcie 17).
Blisko placu św. Stefana, na Grünangergasse 10, w ówczesnym barze Pod Zieloną Kotwicą, uczestnicy seminarium Misesa regularnie spotykali się na kolacjach. Restauracja od 1994 roku nosi nazwę Ma Creperie, ma inny wystrój i serwuje inne dania niż w latach 20., jednak, jak ustalił Benjamin Powell, dziadek Managera pamięta jeszcze czasy Misesa (zdjęcia 18-19).
[gallery ids="49129,49130,49131"]
5) Dom i szkoła Hayeka
Aby odnaleźć dom, w którym urodził się Hayek, trzeba odjechać nieco od centrum Wiednia i rejonu Ringu. Na Messenhausergasse 14 można trafić, jadąc metrem U3 na Kardinal-Nagl-Platz lub Rochusgasse. Kamienica znajduje się na rogu ulic, a przy bramie umieszczona jest tablica pamiątkowa. Polecam kawę lub wienerschnitzla w jednej z restauracji na parterze domu (zdjęcia 20-23).
Gimnazjum Hayeka mieści się w obrębie Starego Miasta, naprzeciwko Stadtparku – na Stubenbastei 6-8 (zdjęcie 24).
[gallery ids="49132,49133,49134,49135,49136"]
6) Akademickie gimnazjum na placu Beethovena
Słynna szkoła, którą kończył Mises, Kelsen czy Erwin Schrodinger. Na plac Beethovena można dojść, idąc od Stadtparku Kantgasse (i tu Walter Block kłania się kontrowersji wokół wpływu Kanta na Misesowskie a priori). Tablica pamiątkowa Misesa umieszczona jest za rogiem
(zdjęcia 25 – 29).
[gallery ids="49137,49138,49139,49140,49141"]
7) Wolzeile 24 – dawny (nieistniejący) apartament Misesa
Wolzeile jest ulicą w samym centrum miasta, tuż przy placu Św Stefana. W latach 1904 – 1934 Mises mieszkał na trzecim piętrze kamienicy nr 24, niestety, budynek został zniszczony w czasie wojny (zdjęcia 30 - 31).
[gallery ids="49142,49143"]
8) Centrum Wiednia ze wspomnień Margit
Margit pisze we wspomnieniach, że mieszkała jedynie kilka kroków od katedry św Stefana i Kartnerstrasse, a Graben uważała za jedną z najpiękniejszych ulic Wiednia (zdjęcia 32-33).
[gallery ids="49144,49145"]
9) Hotel Bristol i opera
Dziadkowie Hayeka mieli kilka pokoi na najwyższym piętrze hotelu i to tam młody Hayek poznał Bohm Bawerka, który uprawiał z jego dziadkiem wspinaczkę górską (zdjęcie 34).
[gallery ids="49146"]
Naprzeciwko hotelu Bristol znajduje się słynna wiedeńska opera, której Mises był stałym bywalcem (zdjęcie 35)
[gallery ids="49147"]
10) Izba Handlowa (Wirtschaftskamer Wien) – Stubenring 8-10
Budynek Izby Handlowej, w której odbywało się słynne seminarium Misesa, stoi na początku Ringu, nieopodal Schwedenplatzu. Można wejść tam z ulicy i zwiedzać piętra, jednak po chwili jeden z urzędników zapewne zapyta nas, co tu robimy.
Kiedy moja pierwsza rozmówczyni usłyszała, że szukam sali seminarium Misesa i tabliczki ufundowanej przez Instytut Misesa w 1988 roku, nie była wcale zdziwiona. Zaprowadziła mnie do gabinetu obok, gdzie miła dziewczyna poinformowała mnie, że w sali seminaryjnej, której szukam, ma obecnie gabinet jej szef. Jednak pół roku po mojej wizycie, we wrześniu 2017, miała zostać odsłonięta nowa tabliczka upamiętniająca seminaria.
Warto więc tę sprawę zbadać i pojechać do Wiednia.
Warto też zauważyć, że pośród wielu kolorowych plakatów na ścianach wiszą tam też plakaty z cytatami Hayeka i Misesa. (zdjęcia 36 - 39)
[gallery ids="49148,49149,49150,49151"]
11) Dawne Ministerstwo Finansów, w którym pracował Bohm-Bawerk - Himmelpfortgasse 6-8 (centrum Wiednia, blisko Kartnerstrasse)
Ministerstwo Finansów w 1848 roku mieściło się w zimowym pałacu księcia Eugeniusza Sabaudzkiego na Himmelpfortgasse 8 (letni pałac księcia to Belweder) oraz w Questenbergpalais (na Johannesgasse 5-5A). Później, w 1898 roku, dokupiono sąsiednią kamienicę na Himmelpfortgasse 6. Bohm Bawerk pełnił funkcję ministra finansów od 1895 do 1904 roku. (zdjęcia 40 - 41)
[gallery ids="49152,49153"]
12) Klub sportowy - Prater
Mises był szermierzem w klubie KSV na Prater, wiedeńskich parkach za słynnym wesołym miasteczkiem, gdzie z centrum dojeżdża tramwaj nr 1. (zdjęcia 42 - 44)
[gallery ids="49154,49155,49156"]
