Adam Heydel (1893-1941)(1)

Autor: nieznany
Transkrypcja do postaci elektronicznej: Tomasz Maślanka, Karolina Maślanka

Broszura pt. „Etatyzm po polsku” do ściągnięcia w formacie PDF.

Życie znakomitego uczonego przebiegało dość typowo jak na Polaka w owym okresie. Heydel przyszedł na świat 6 grudnia 1893 roku w Gardzienicach, w guberni radomskiej, lecz, jako syn poddanego austriackiego, ukończył Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie. Początkowo studiował w Moskwie i Kijowie (podczas rewolucji jego ojciec był więziony na słynnych Butyrkach), ale ostatecznie uczelnię ukończył w Krakowie, już podczas wojny, w której wziął zresztą czynny udział w 1918 r. (jako członek i współorganizator Ochotniczej Legii Akademickiej). W lutym 1919 r. skończył służbę w grupie pancernej, by zdać końcowy egzamin na UJ – po czym przez kilka miesięcy pracował jako referent ekonomiczny Wydziału Prasowego MSZ w Warszawie. W 1921 r. obejmuje asystenturę na UJ, a w roku następnym przenosi się na Akademię Handlową. Jednocześnie wykłada ekonomię na kilku wydziałach UJ – habilituje się w 1925 r., wydając pracę „Podstawowe zagadnienia metodologiczne ekonomii”. Zajmuje się w niej kwestią przyczynowości w badaniach ekonomicznych oraz analizuje argumenty teoretyków odrzucających pojęcie przyczyny, na rzecz funkcjonalizmu w ekonomii. Adam Heydel ze względu na swoje liberalne poglądy oraz związki z Krakowem jest uznawany za przedstawiciela Krakowskiej Szkoły Ekonomii, której seniorem był podówczas Adam Krzyżanowski. Mimo to w 1927 roku, już po zamachu majowym, obejmuje stanowisko w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej – zmieniając je szybko na posadę dyrektora prywatnej szkoły handlowej dla kobiet. Wykłada jednocześnie na obydwu uczelniach.

Profesorem UJ zostaje w r. 1929, choć sytuacja polityczna w kraju staje się coraz trudniejsza dla wyznających poglądy liberalne. Na skutek podpisania przez niego listu otwartego, w którym sprzeciwił się procesom Brzeskim, Heydel zostaje w r. 1933 dekretem ministra Jędrzejewicza przeniesiony w stan nieczynny – tj. odbiera mu się prawo wykładów na uczelniach. Przebywa wówczas w USA (stypendium Rockefellera) – a po powrocie kieruje Instytutem Ekonomii PAU. Prowadzi ożywioną działalność publicystyczną, zbijając coraz natrętniejsze poglądy etatystów – wówczas też publikuje „Teorję dochodu społecznego” (1935) – może to uczynić, gdyż cenzura nie obejmuje w tym czasie prac naukowych. Nacisk sanacji zresztą słabnie i w 1937 r. Heydel mianowany zostaje profesorem zwyczajnym UJ, podejmując z powrotem obowiązki, które sprawować będzie do 6 listopada 1939, kiedy to w ramach „Sonderaktion Krakau” profesorów UJ wywieziono do Sachsenhausen.

Zwolniony 8 lutego 1940 (wraz ze wszystkimi, którzy przekroczyli 40 lat) wyjeżdża do Brzózy, rodzinnego majątku z wisią, będącego własnością jego brata, Wojciecha. Rozpoczyna czynną pracę konspiracyjną, jednak po pół roku jedna z osób należących do siatki pada ofiarą prowokacji. Razem z bratem zostają aresztowani i osadzeni w więzieniu w Skarżysku.

Komendantem placu był tam płk von Heydel, który – stwierdziwszy, iż jego więzień wywodzi się z tej samej saskiej rodziny – usiłował namówić go do podpisania Volkslisty, a następnie chociażby oświadczenia, że prof. Heydel pochodzi z rodziny niemieckiej, w zamian obiecując, że wszystko pomyślnie załatwi. Profesor odpowiedział tylko: „Niestety, nie mogę tego zrobić, gdyż nic mnie nie łączy z narodem niemieckim”. Decyzji nie zmienił. Wraz z innymi aresztowanymi przewieziony został do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie wraz z bratem 14 marca 1941 r. zmarli, według urzędowego oświadczenia komendy obozu: „z powodu niewydolności serca”. Jednak prawdziwą przyczyną śmierci Profesora było rozstrzelanie, jego brat Wojciecha natomiast zmarł na dyfteryt.

Adam Heydel osierocił żonę Annę i trzy córki: Elżbietę, Annę i do dziś mieszkającą w Małopolsce Barbarę. Choć jego poglądy były po wojnie zawzięcie tępione (sam Oskar Lange polecił usunąć jego podręczniki ze studenckiego księgozbioru), jednak pamięć przetrwała. Dziś te idee wieńczone są nagrodami Nobla – zaś Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego jednomyślnie przyznał pośmiertnie profesorowi medal „MERENTIBUS”. Wydaje się, że nadeszła pora by upomnieć się o godniejszą oprawę jego zasług.

[1] Wydanie elektroniczne niniejszej biografii pochodzi z broszury Etatyzm po polsku, Officyna Liberałów, Warszawa 1981. Późniejsze zmiany w tekście wprowadzone przez Instytut Misesa.