Szanowny Czytelniku!
Z przyjemnością przedstawiamy Ci kolejną książkę wydaną przez Instytut Misesa:
Pierwszy tom pracy Kapitał i zysk z kapitału Eugena Boehm-Bawerka.Drugi tom Kapitału znajduje się tutaj.
Boehm-Bawerk znalazł się we właściwym miejscu i właściwym czasie do tego, aby przejąć po Carlu Mengerze kontynuowanie tradycji szkoły austriackiej, zapoczątkowanej publikacją Grundsätze der Volkswirtschaftslehre, czyli nowych „zasad ekonomii”, które miały złamać klasyczny paradygmat ujmujący procesy gospodarowania w obiektywnych kategoriach. Menger umieścił człowieka w centrum każdej gospodarki, pokazując, że najważniejsze dla analizy ekonomisty jest ujmowanie produkowanych przez człowieka dóbr w kontekście zaspokajania ludzkich potrzeb. O wartości wszelkiego rodzaju dóbr, bez względu na to, czy miały to być dobra bezpośrednio zaspokajające potrzeby (dobra konsumpcyjne), czy też pośrednio (dobra produkcyjne), decyduje ostatecznie możliwość zwiększenia użyteczności ludziom.
To nie obiektywne czynniki, jak sugerowali Smith i Ricardo, najczęściej odwołując się przy tym do laborystycznej teorii wartości, decydują o tym, że przedmioty mają wartość. Przedmioty rzadkie mają wartość i stają się dobrami, ponieważ są obiektem działań człowieka, który walczy o to, aby zaspokajać jak najwięcej swoich potrzeb.
W ten sposób Menger wytoczył szlak, którym podążać mieli dalej jego następcy. Menger nie wyjaśnił jednak rzeczy niezwykle istotnej dla całego procesu kapitalistycznego: jaka jest natura kapitału i skąd bierze się zysk z kapitału? W tym właśnie miejscu, w którym Menger zakończył swoją misję, pojawił się jego wybitny następca, Eugen Boehm-Bawerk.
Wielkie trzytomowe dzieło Kapital und Kapitalzins należy do grona klasycznych rozpraw na temat natury kapitału. Jest to dzieło o tyle szczególne, że autor zdecydował się zbadać temat w sposób niezwykle dogłębny. Pozytywna teoria kapitału jest przedstawiona w drugim tomie, natomiast trzeci tom stanowi zestaw polemik i uzupełnień do niej. Jednakże to właśnie pierwszy tom stanowi o wyjątkowości całego traktatu (wydany w Polsce jako dwie części). Zanim Boehm-Bawerk zdecydował się na prezentację swojej teorii, postanowił zrobić bardzo wnikliwy przegląd wcześniejszych teorii kapitału i dokonać ich ostrej krytyki, uzasadniając tym krokiem konieczność napisania tomu drugiego.
Boehm-Bawerk był głęboko przekonany o oryginalności swojego podejścia i o tym, że przedstawiając nowe koncepcje wprowadzi ekonomię na kolejne niezbadane wcześniej grunty (przykładowo teoria kapitałowa jest bezpośrednią bramą do analizy zjawiska cyklu koniunkturalnego, problemów gospodarki socjalistycznej, teorii firmy, zjawiska konkurencji etc.). Przed publikacją kapitał postrzegano najczęściej jako coś produktywnego lub formę wynagrodzenia za czekanie, jako opłatę za kolejny czynnik produkcji. Procent zatem zdawał się być po prostu wypłatą za usługi. Inne teorie, teorie wyzysku, postrzegały go zaś jako wyzysk klasy robotniczej i nieuprawniony zarobek wynikający z systemu własności prywatnej.
Wybitny Austriak znakomicie postawił problem: jak to się dzieje, że za zainwestowanie pieniędzy ich właściciel otrzyma więcej pieniędzy, nawet jeśli jego wkład fizyczny w produkcję jest zerowy? Jeśli przyszłe przychody z tytułu wynajmu maszyny wynoszą 5000, to dlaczego dzisiejsza cena maszyny nie wynosi 5000, lecz z pewnością mniej? Skąd takie pozytywne, większe od zera, rozbicie między przyszłymi przychodami a dzisiejszą ceną? Dlaczego to rozbicie nie jest podbijane do zera w wyniku sił konkurencji? Oto podstawowy problem, z jakim musi się uporać teoria kapitału i na temat którego ekonomiści debatowali od zawsze. Mało tego, debatują do dzisiaj i do dzisiaj nie ma zgody co do tego, jaka jest natura zysku z kapitału (nawet w samej szkole austriackiej nie ma co do tego pełnej zgodności).
Chociaż Boehm-Bawerk nie miał poprawnej teorii kapitału, to jego najważniejszy pozytywny wkład polegał tym, że próbował zastosować zasady mengerowskie także w przypadku kapitału. Jeśli całe gospodarowanie obraca się wokół potrzeb ludzi i tego jak wartościują poszczególne dobra, którymi gospodarują, to dokładnie tak samo musi być z kapitałem. Pozytywne robicie między dzisiejszą ceną dóbr kapitałowych a ich przyszłymi zarobkami, czyli procent, musi także wynikać ze zjawiska wartościowania.
W tym właśnie tkwi cały geniusz Boehm-Bawerka – zamiast przedstawiać nam od razu swoje podejście, wprowadza nas powoli w ten świat wychodząc od ujęć problemu swoich poprzedników i pokazuje, dlaczego w ogóle nie wyjaśniają one zjawiska procentu i dlaczego tym samym nie mogą przedstawiać właściwej teorii kapitału. Przez ten zręczny zabieg Austriak otwiera nasze oczy na problem rozbicia wartości, które pociąga za sobą rozbicie w postaci pieniężnej różnicy między przychodami a dzisiejszymi cenami.
Pierwszy tom Kapital und Kapitalzins jest świetnym wykładem myśli ekonomicznej, jeśli chodzi o podejście do teorii kapitału, i dlatego powinien być ze szczególną uwagą przeczytany przez studentów ekonomii, którzy niestety częściej dziś zajmują się analizą techniczną niż autentyczną ekonomią. Tom ten jest także, poza znakomitą przygodą intelektualną, niezwykłym pokazem umiejętności polemicznych Boehm-Bawerka. Ze wszystkich austriackich ekonomistów (obok Murraya Rothbarda) wydaje się, że jest on najlepszym polemistą w całej wieloletniej historii szkoły, chociaż czasem możemy odnieść wrażenie, że bywał zbyt złośliwy w stosunku do swoich przeciwników. Niektórzy zapewne pomyślą, iż dodaje to książce dodatkowego uroku. Na pewno jest to arcydzieło, które warto przeczytać, by zdobyć rzetelną wiedzę o historii myśli i o ekonomii, ale też o sztuce polemiki i argumentacji. Książka ta jest niezwykłym osiągnięciem, wpisującym się w kanon austriackiej literatury.
Mateusz Machaj, Instytut Ludwiga von Misesa
