KRS: 0000174572
Powrót
Audio

Bitner: Co się stało z prawdziwą Zieloną Wyspą?

14
Maciej Bitner
Przeczytanie zajmie 7 min
Pobierz w wersji
PDF

Autor: Maciej Bitner
Wersja PDF

Posłuchaj komentarza w wersji audio

Udzielenie przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Unię Europejską 85 miliardów euro pomocy dla Irlandii było wydarzeniem całkowicie przeczącym obrazowi rzeczywistości wielu sympatyków wolnego rynku. Uratowanie Grecji znakomicie się weń wpasowywało – był to przecież kraj od dawna borykający się z różnorakimi problemami, takimi jak rozrośnięty sektor publiczny, przeregulowanie gospodarki, biurokratyzacja i korupcja. Z Irlandią sprawa wygląda zupełnie inaczej – zdaje się, że zetatyzowane kraje Europy uratowały bastion wolnego rynku.

Zielona Wyspa

Irlandia od lat zajmuje czołowe miejsce w Indeksie Wolności Gospodarczej Heritage Foundation; wyprzedza wszystkie kraje europejskie oraz Stany Zjednoczone. Ma najniższą stopę podatku CIT w krajach OECD (12%), a dzień wolności podatkowej pracowników wypadł w tym roku 27 kwietnia, czyli o 42 dni wcześniej niż w Polsce. Niższe obciążenia podatkowe w Unii Europejskiej są, według tego zestawienia, tylko na Cyprze i na Malcie. Na tle europejskiej średniej wysoka jest wprawdzie w Irlandii płaca minimalna, ale do tej pory nie stanowiło to poważnego problemu – w 2006 roku bezrobocie było na poziomie 4%.

Irlandia wypada korzystnie także z innych powodów. Korupcja uznawana jest tam za jedną z najniższych w Europie (w rankingu Transparency International wyprzedzają ją tylko kraje skandynawskie oraz Szwajcaria, Luksemburg i Holandia), siła robocza jest stosunkowo młoda, dobrze wykształcona i ‒ co ważne dla inwestorów amerykańskich ‒ mówiąca po angielsku. Temu wszystkiemu Irlandia zawdzięcza niesłychany jak na Europę sześcioipółprocentowy wzrost gospodarczy (w latach 1990-2007), dzięki któremu zyskała miano Celtyckiego Tygrysa.

Tak dobra sytuacja gospodarcza Zielonej Wyspy przed kryzysem skontrastowana z obecnym załamaniem prowokuje do snucia teorii spiskowych. Może żaden kryzys nie miałby miejsca, gdyby system bankowy nie został pozbawiony finansowania, którego nagle odmówiły banki w strefie euro? Może pakiet ratunkowy jest tak naprawdę perfidnie przemyślaną akcją mającą na celu pozbawienie gospodarki irlandzkiej konkurencyjności przez wymuszenie podwyżki podatków i przygniecenie jej długiem publicznym? Czyż o złych intencjach Brukseli nie świadczy to, że pożyczka dla Irlandii ma wyższe oprocentowanie (5,8%) niż ta udzielona Grecji pół roku temu (5,2%)?

Niestety, upadek Celtyckiego Tygrysa nie jest skutkiem brukselskiego spisku. Irlandczycy sami sobie zgotowali taki los; w obecnej sytuacji pomoc była jedynym oprócz bankructwa dostępnym wyjściem. Dług publiczny, który w 2007 roku wynosił zaledwie 25% PKB, w tym roku zbliży się niebezpiecznie do granicy 100% PKB. Tegoroczny deficyt wyniesie 32%, przekraczając ponad dziesięciokrotnie kryteria z Maastricht. Wzrost gospodarczy znalazł się powyżej zera od początku 2007 roku tylko w jednym kwartale, a irlandzkie banki finansują kredytem z EBC już 20% swoich aktywów; bezrobocie sięga zaś 14%. Jak to się stało, że przez trzy lata Celtycki Tygrys stracił wszystkie zęby?

Na dzisiejszą fatalną sytuację złożyły się przede wszystkim dwa elementy: niezdrowy boom trwający mniej więcej od początku mijającej dekady oraz fatalna decyzja rządu podjęta na początku kryzysu finansowego. Sercem boomu był, jak to się często zdarza, rynek nieruchomości. Od połowy lat 90-tych do 2007 roku nastąpił trzykrotny realny wzrost cen domów. Proces ten przebiegał w dwóch fazach: na przełomie stulecia tempo wzrostu wyraźnie zwolniło, by potem znów przyspieszyć, wraz z wejściem Irlandii do strefy euro. Łatwy kredyt, uzyskiwany dzięki niskim stopom obowiązującym na kontynencie, wyraźnie przyczynił się do nadania drugiej fazie boomu mocno spekulacyjnego charakteru. Mieszkańcy Zielonej Wyspy masowo kupowali nieruchomości na kredyt z myślą o ich odsprzedaży bądź wynajmie (którego koszty – a więc i przychody wynajmujących – spadły w trakcie kryzysu o połowę).

Irlandzkie banki nie bardzo przejmowały się możliwymi negatywnymi konsekwencjami końca boomu. Aktywa najsławniejszego z nich ‒ Anglo Irish Bank ‒ rosły w latach 1998-2007 w tempie 36% rocznie. Towarzyszył temu wzrost ryzyka udzielanych kredytów – wkład własny dla dwóch trzecich kredytobiorców, którzy pierwszy raz kupowali nieruchomość, nie przekraczał 10% (w Polsce typowo jest to ok. 30%). By sprostać ogromnemu zapotrzebowaniu na kredyty hipoteczne, irlandzkie banki masowo zadłużały się (głównie krótkoterminowo) w innych bankach strefy euro. W latach 2003-2008 zadłużenie zagraniczne banków irlandzkich wzrosło z 10 do 60% PKB. Tak ożywiona akcja kredytowa na rynku nieruchomości nie mogła pozostać oczywiście bez wpływu na pozostałe sektory gospodarki, które siłą rzeczy musiały oddawać zasoby sektorowi budowlanemu. Zatrudnienie w tym sektorze podwoiło się, przekraczając 13% (dla porównania w Polsce w 2008 roku nie przekraczało 6%). Szacuje się, uwzględniając rozrośnięty sektor finansowy i branżę pośrednictwa w handlu nieruchomościami, że zawody związane z boomem wykonywała jedna piąta pracujących.

Boom gwałtownie skończył się, gdy zabrakło kolejnej fali kupujących. W związku z kryzysem w Stanach Zjednoczonych zanikł praktycznie popyt spekulacyjny, banki zaś drastycznie ograniczyły akcję kredytową, co było skutkiem trudności płynnościowych wynikłych z „zamarznięcia” rynku międzybankowego. Kłopoty z finansowaniem dotknęły także przedsiębiorstw, które zaczęły ograniczać etaty, pozbawiając wielu kredytobiorców możliwości spłacania pożyczek hipotecznych. To jeszcze bardziej pogorszyło sytuację sektora bankowego i kraj znalazł się w głębokiej recesji.

Gdy kryzys bankowy dopiero się rozpoczynał, jeszcze przed upadkiem Lehman Brothers, 30 września 2008 roku irlandzki rząd podjął decyzję, która doprowadziła do tego, że złośliwy żart powtarzany jesienią tamtego roku, iż Irlandię od Islandii dzieli tylko jedna litera i dwa lata, stał się prawdą. W kręgach irlandzkich polityków panowało przekonanie, że trudności płynnościowe sektora bankowego w całości wynikają z odmowy finansowania z zagranicy i nieelastyczności Europejskiego Banku Centralnego, który domaga się zbyt wysokiej jakości zabezpieczeń dla udzielenia pożyczek. Uważano, że banki krajowe są fundamentalnie zdrowe, a całe kłopoty są jedynie skutkiem utraty zaufania w rezultacie tego, co dzieje się za granicą. By przywrócić stabilność systemu finansowego i w obawie, że bankructwo Anglo Irish Bank może pociągnąć za sobą kolejne, rząd zdecydował się zagwarantować prawie wszystkie zobowiązania banków irlandzkich.

Krótkoterminowo poprawiło to sytuację, jednak już w grudniu 2008 roku, żeby dotrzymać danego słowa, z państwowej kasy dokapitalizowano banki. I to nie starczyło na długo. W styczniu 2009 roku rząd przejął Anglo Irish Bank, pokrywając w całości z budżetu narastające systematycznie straty, które kilkukrotnie przekroczyły najśmielsze wyobrażenia sprzed czterech miesięcy. Tymczasem wpływy z podatków spadały, a recesja wywołała wzrost wydatków socjalnych. Relatywnie niski dług publiczny zaczął dramatycznie narastać. A stratom banków nie było końca. Szacuje się, że w latach 2007-2012 wyniosą one łącznie 55% obecnego PKB i prawie w całości zostaną pokryte z budżetu.

Jakie wnioski płyną z tych wydarzeń? Irlandzki filozof Eriugena, przebywający na dworze Karola Wielkiego, na pytanie zadane w trakcie uczty przez siedzącego naprzeciwko cesarza o to, co właściwie dzieli Irlandczyka od osła, odpowiedział: „Stół, Wasza Wysokość”. Czy dziś należałoby uznać, że jego błyskotliwa odpowiedź była nieprawdziwa, a rację w tym sporze ma rządzący na kontynencie francusko-niemiecki cesarz? Zdecydowanie nie – za kilka lat, jeśli nie zmieniony zostanie kurs polityki gospodarczej, Zielona Wyspa wyjdzie na prostą i zapewne znowu stanie się obiektem zazdrości. Warto jednak zwrócić uwagę na dwie rzeczy.

Po pierwsze inflacyjny system bankowy działający pod ochroną rządu i banku centralnego jest w stanie rzucić na kolana praktycznie każdą gospodarkę. Pokazuje to, jak ważna jest jego reforma w kierunku działania na zasadach prywatnej odpowiedzialności oraz poszanowania praw własności. Po drugie kryzys płynnościowy i kryzys niewypłacalności są w praktyce nie do odróżnienia, a walka z tym drugim tak jakby był tym pierwszym przynosi dramatyczne konsekwencje. Gdyby sektor bankowy od razu zbankrutował, straty ponieśliby depozytariusze i zagraniczni kredytodawcy, ale uniknięto by podwyżek podatków i olbrzymiego wysokooprocentowanego zadłużenia.

Gospodarka irlandzka zostałaby na chwilę odcięta od kredytu bankowego (co przecież i tak nastąpiło), lecz powstała próżnia szybko by się zapełniła. W innych krajach nie brakowało i nie brakuje kapitału, by zakładać nowe banki, mogliby wyłożyć go też wciąż przecież bardzo bogaci Irlandczycy. Pracowników i pomieszczeń pozostałych po dawnych bankach przecież by nie brakowało; irlandzkie prawo o bankructwie słynie ze swojej sprawności – aktywa Anglo Irish Bank i pozostałych banków byłyby szybko dostępne na rynku. Niestety na to odważne, choć przynoszące najmniejsze koszty rozwiązanie się nie zdecydowano. W proces rynkowy wkroczyli politycy, którzy zadali irlandzkiej gospodarce tak głębokie rany, że Celtycki Tygrys będzie się z nich lizał przez wiele lat.

Wykres 1 Dług publiczny Irlandii jako procent PKB. Źródło: Eurostat

Kategorie
Audio Bankowość Komentarze Kryzysy bankowe Teksty

Czytaj również

Witold-Kwaśnicki.-Wspomnienie.png

Aktualności

Prof. Witold Kwaśnicki – wspomnienie. Słuchaj naszego podkastu

Zapraszamy do odsłuchania najnowszego odcinka naszego podkastu.

miniaturka-1.png

Ludzkie gadanie

Teoria pieniądza doby inflacji

Zapraszamy do wysłuchania najnowszego odcinku podkastu dra Mateusza Benedyka.

7.png

Ludzkie gadanie

Przedsiębiorcze państwo po polsku. Słuchaj naszego podkastu

W najnowszym odcinku „Ludzkiego gadania" dr Mateusz Benedyk i Marcin Zieliński pochylają się nad tematem efektywności państwowej ingerencji w rynek.

32.png

Ludzkie gadanie

W jakim stanie jest dziś polska polityka fiskalna?

Finanse publiczne pod lupą – dr Benedyk przedstawia problemy polskiego budżetu.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Komentarze 14
Jarosław Kucharski

Hm, czyli instytucja banków bardzo oczywiście istotna otrzymała status wyjątkowo ważnej politycznie. Ten status stał się racją stanu. Pofolgowało się bankom. Przestały być uważane za przedsiębiorstwa prywatne, a raczej połączenie narzędzia politycznego z dobrze prosperującym interesem pewnych grup. Mając takie zaplecze jak Państwo można czuć się bezkarnym. Zabezpieczając banki, Państwo pozwoliło na prowadzenie bardzo ryzykownych działań i inwestycji. Bezkarność banków doprowadziła do baniek, które obecnie mogą doprowadzić do załamania całych Rządów. Czy tak? aha - Eriugena rozmawiał chyba z Karolem Łysym, lub jego dworzaninem.

Odpowiedz

polo

Szkoda trochę Irlandii . Byłem tam nieźle mi się tam żyło

Odpowiedz

Maciej Bitner

Rzeczywiście z Karolem Łysym. To trochę burzy analogię, bo ten nie był cesarzem i w Niemczech nie rządził. Ale chyba i tak zmienimy.

Odpowiedz

MB

Cesarzem był, tylko krótko, pod koniec życia. Częścią dzisiejszych Niemiec chyba rządził, trzeba by się dokładnie mapom przyjrzeć ;]

Odpowiedz

Mateusz Machaj

Irlandia i Islandia - piekne przyklady jak latwo zniszczyc relatywnie niezla polityke fiskalna doslownie jednym, czy dwoma, posunieciami.

Odpowiedz

witold

według artykułu Irlandzki, niesamowity rozwój gospodarczy napędzany był w znacznej mierze przez inwestycje finansowane kapitałem zagranicznym. bankructwo banków, które byłoby naturalną konsekwencją podejmowania przez nie zbytniego ryzyka - naturalną konsekwencją gry rynkowej, spowodowałoby brak możliwości odzyskania kapitału przez inwestorów, co z kolei przełożyłoby się na absolutny brak zaufania dla Irlandzkiego rynku i rządu, który straciłby zupełnie możliwość finansowania koniecznego w dobie kryzysu deficytu. nie wspominając już o lobby, które mogłoby skutecznie zablokować możliwość "wsparcia" Irlandii przez UE. poza problemem pokrycia deficytu, zniszczenie całego systemu zapewniającego inwestycje odcięłoby główny motor rozwoju gospodarczego. Nawet po jego odtworzeniu, uczący się na błędach swoich poprzedników bankierzy nie oferowali by kapitału w tak atrakcyjnej cenie. Czy taki scenariusz nie spowodowałby jeszcze gorszych długofalowych konsekwencji bankructwa systemu bankowego?

Oczywistym jest, że cała sytuacja kryzysowa spowodowana była, de facto, antyrynkowym nastawieniem banków i przekonaniem, że rząd nie pozwoli, by cokolwiek im się stało, ale czy w zastanej, niezdrowej sytuacji przejęcia banków przez rządy nie jest najmniej szkodliwym rozwiązaniem? Czy pozostawienie ich wolnemu rynkowi nie spowodowało by rewolucji, która zupełnie zmieniłaby obraz rozwoju gospodarczego Irlandii ale jednocześnie spowodowałaby znaczne cofnięcie w rozwoju?

Odpowiedz

Krzysztof Mazur

Przyczyną boomu i kryzysu były rezerwy cząstkowe banków. Gdyby rezerwa wynosiła 100 % nie trzeba by ratować padających banków pieniędzmi podatnika, bo straty ponosiliby tylko akcjonariusze i właściciele obligacji.

Odpowiedz

Lolo

"Gdyby rezerwa wynosiła 100 % nie trzeba by ratować padających banków pieniędzmi podatnika"

A w jaki sposób wyegzekwować 100% rezerwę ??? Za pomocą państwa ??? To strasznie nieliberalne :)

Odpowiedz

Andrzej Sokół

Tylko rynek jest zdolny "zmusić" banki do 100% rezerwy, w jaki sposób? to oczywiste, poprzez brak gwarancji rządowych i rządowy pieniądz. Przecież obecnie niektóre państwa gwarantują wypłacalność wkładów właśnie w 100% i coś koło tego i oczywiście pozwalają na rezerwę 3%, no i najważniejsze na zapleczu jest drukarnia tzw. pieniędzy, w razie czego (złego).

Odpowiedz

Lolo

"Tylko rynek jest zdolny “zmusić” banki do 100% rezerwy, w jaki sposób? to oczywiste, poprzez brak gwarancji rządowych i rządowy pieniądz."

Przecież rezerwy cząstkowe to dziecko tego samego rynku, w którym pokłada się tutaj takie nadzieje. Banki wiedzione perspektywą większych zysków, same będą obniżać rezerwy - bo przecież im więcej pożyczą tym więcej zarobią. Liberałowie mają bankom za złe że są bankami ???

Odpowiedz

Krzysztof Mazur

Państwo jest od egzekwowania zasad, a zasady prawa cywilnego są takie, że "depozyt" trzyma się w sejfie i się go nie rusza.
Państwo może i powinno wymusić na bankach stosowane się do reguł obowiązujących wszystkich.
Bank tak samo jak każde inne przedsiębiorstwo powinien się finansować kapitałem własnym i obligacjami, a nie depozytami. Państwo ma pilnować równych reguł, a nie przywilejów bankowych.
Liberalizm nie polega na tym, że każdy robi co chce, ale że państwo pilnuje przestrzegania równych reguł. A gdy reguły jeszcze nie są równe, to należy je naprawić i wyrównać. To jest liberalizm.
Wolność do kradzieży to żaden liberalizm.

Odpowiedz

Krzysztof Mazur

Liberalizm nie wyklucza ewolucji systemu prawnego. Tak samo jak 100 % rezerwę można wprowadzić rachunki powiernicze z których finansowane byłyby budowy mieszkań, a w razie bankructwa dewelopera pozostawałyby własnością kupującego mieszkanie.
Państwo jest od pilnowania aby różne umowy oznaczały co innego i były egzekwowane. To zwiększa a nie zmniejsza wolność.
Gdy będę chciał pożyczyć pieniądze banków, kupię obligację, gdy będę chciał przechowywać pieniądze do robienia przelewów, będę trzymał na depozycie i zapłacę prowizję za przechowywanie pieniędzy.

Odpowiedz

MK

MM: "ilandie" rzeczywiście zbankrutowały poprzez podobnie nierozsądną bankowość, natomiast Islandia w tym momencie ma się całkiem całkiem dobrze, bo w przeciwieństwie do Irlandii pozwoliła zbankrutować bankom. (np. w tym roku deficyt islandzkich finansów publicznych wyniesie ok.6%, a deficyt Irlandii 32%).
http://www.rp.pl/artykul/577774.html

Odpowiedz

Michał Jakubowski

@ Lolo
A od kiedy rezerwa cząstkowa jest rynkowa? To państwo zezwoliło bankom na takie działanie, mimo, że wcześniej nazywane było kradzieżą/sprzeniewierzeniem. Jak dla mnie likwidacja przywilejów jest jak najbardziej liberalna, więc likwidacja rezerwy cząstkowej, nawet za pomocą państwa, jest również liberalna, ponieważ stanowi likwidację przywileju.

Odpowiedz

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.