Autor: Mateusz Machaj
Wersja PDF
Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału ósmego działu drugiego „Przedsiębiorczość w teorii" podręcznika do przedsiębiorczości, opracowywanego w ramach projektu „Wolna przedsiębiorczość”. Tekst zostanie poddany skrupulatnemu opracowaniu redakcyjno-korektorskiemu, dlatego na obecnym etapie prosimy przede wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące między innymi klarowności wywodu, poprawności rozumowania, łatwości języka czy trafności przykładów etc.
#przedsiębiorczość #instytucje #system prawny #idee #indeks wolności gospodarczej
W rozdziale nauczysz się:
- O nierównomiernym rozkwicie przedsiębiorczości na świecie
- O powiązaniu przedsiębiorczej aktywności z porządkiem prawnym w kraju
- O roli społecznego podejścia do przedsiębiorcy
- O wskaźniku wolności gospodarczej
Jednym z najbardziej uderzających faktów współczesnego świata jest ogromne zróżnicowanie w poziomie życia. W debatach politycznych temat zróżnicowania pojawia się często, ale praktycznie zawsze dotyczy różnic w dochodach w danych kraju (np. w Polsce pojawiają się dyskusje o różnicach zarobkach Polaków, w Stanach Zjednoczonych dyskutuje się o zarobkach prezesów firm i szeregowych pracowników etc.). Jednakże znacznie bardziej uderzające są różnice w poziomie życia na całym świecie między poszczególnymi krajami. W Polsce żyje się przeciętnie na wyraźnie lepszym poziomie niż na Białorusi i znacznie lepszym niż w krajach afrykańskich. Gorzej jednakże niż w Europie Zachodniej, czy Stanach Zjednoczonych. Dotyczy to wszystkich szczebli zarobkowych. Zarówno tych ludzi, którzy pracują za najniższe płace w niewykwalifikowanych zawodach, jak i tych ludzi, którzy mają większe kompetencje i zajmują wyższe stanowiska (znajduje to dobitne potwierdzenie w znaczącej emigracji Polaków w kilka lat po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej). I choć w każdym z krajów odnajdziemy różnice dochodowe, budzące polityczne kontrowersje, to są one niemal niczym w porównaniu do przepaści dochodowej, która istnieje między krajami bogatymi a biednymi.
Współczesne teorie dotyczące wzrostu gospodarczego starają się odpowiadać na pytanie o źródła tego zróżnicowania. Bo właściwie dlaczego w USA jest aż tak dużo lepiej przeciętnemu człowiekowi niż w Rwandzie? Dlaczego w Somalii żyje się nieporównywalnie gorzej aniżeli w Danii? Dlaczego w krajach rozwijających się i rozwiniętych nawet najbiedniejsi ludzie ze wszystkich nie umierają z głodu, podczas gdy w krajach najbiedniejszych ta plaga została zwalczona dopiero niedawno. Pytanie „dlaczego” może się wydawać trywialne, ale jest to jednocześnie najważniejsze pytanie w historii ekonomii, a podstawy do jego zadania — różnice w poziomie życia na świecie — aż kłują w oczy. I są tak naprawdę spychane w świadomości społecznej przez bardziej bieżące lokalne i polityczne problemy.
Najprostsza i jednocześnie niekontrowersyjna odpowiedź o źródła różnic to: wysoka produkcja. Kraje, w których występuje wysoki poziom życia odznaczają się wysoką produkcją. We wszystkich branżach. Gdy w gospodarce jest duży dostęp do wszelkich ilości dóbr i usług sprzedawanych na rynku — uwzględniając zdolność do importowania dóbr z innych krajów — to poziom życia jest wysoki. Jednakże choć twierdzenie „wysoka produkcja” jest poprawne i mało kontrowersyjne, to jeszcze wiele nie tłumaczy. Możemy bowiem pytania ciągnąć dalej: dlaczego w jednych krajach jest wysoka produkcja, a w innych wyraźnie mniejsza?
Ta wysoka produkcja jest dostarczana masowo konsumentom przez twórczo działających przedsiębiorców. Mówiliśmy o tym w rozdziale na temat wzrostu gospodarczego. Z jednej strony oferują oni dużo produktów, które są względnie tanie, a z drugiej zatrudniają oni pracowników za względnie wysokie płace. Główna różnica, którą dostrzeżemy między krajami bogatszymi a biedniejszymi, sprowadza się właśnie do tej różnicy. W krajach bogatszych przedsiębiorcy są w stanie płacić wysokie płace pracownikom, gdyż efekty ich działań są znacznie bardziej produktywne niż w krajach biedniejszych. Płace, które są wypłacane pracownikom, to dla przedsiębiorstw koszty. Przedsiębiorca jest tym bardziej skłonny ponieść większe koszty (obojętnie, czy to płace pracowników, czy inny czynnik produkcji), jeśli efekty tych nakładów przyniosą duże obroty, przychody, a w konsekwencji zyski.
Owoce powiększonej innowacyjności i produkcji w krajach bogatych były zbierane systematycznie przez dziesięciolecia. Oznacza to, że wszystko, co otacza tego typu działalność, było mniej szkodliwe dla przedsiębiorczego działania aniżeli działo się to w wypadku innych części globu. Można wobec tego bez wątpienia powiedzieć, że kraje bogate wykształciły przez lata cały system, który sprzyja przedsiębiorczości. Pisząc „system”, mamy na myśli pewne uogólnienie, które odnosi się do wielu dziedzin życia. Chodzi zarówno o system filozoficzny, prawny, społeczny, gospodarczy, a nawet i religijny. Chodzi głównie o społeczne myślenie o przedsiębiorcach i działalności gospodarczej, także działalności dla zysku. Jeśli w społeczeństwie będą wykształcone sentymenty, które traktują przedsiębiorców jak pasożyty, jako szkodliwe egocentryczne jednostki, a zyski przez nich osiągane jako czysty wyzysk, to próżno oczekiwać, że takie społeczeństwo doświadczy innowacyjnego boomu. Na pozytywne postrzeganie przedsiębiorcy ma wpływ każdy element życia społecznego, właśnie począwszy od rozwiązań prawnych, przez zwyczajowe i nieformalne, a skończywszy na etyce i moralności. W ekonomii nazywa się takie elementy niejednokrotnie „instytucjami”. Dla rozkwitu przedsiębiorczości istotne jest, aby takie instytucje jej nie potępiały, lecz by jej sprzyjały.
Jednym ze słynniejszych wskaźników, które obrazują jakość obowiązującego modelu prawnego — czyli instytucji sformalizowanych — jest wskaźnik wolności gospodarczej. Jego zwolennicy zwracają uwagę na niego, gdy podkreślają rolę swobody przedsiębiorczości w poszczególnych krajach. Warto jednakże zdać sobie sprawę z tego, że wskaźnik ten obejmuje szereg rozmaitych uwarunkowań, które przedsiębiorczości sprzyjają. Wśród nich są kwestie dotyczące: łatwości prowadzenia i zakładania firmy, łatwości prowadzenia handlu międzynarodowego (importu i eksportu), niskiej inflacji, wydatków rządowych, niskich podatków, ochrony praw własności, swobody inwestowania, swobody zawierania i rozwiązywania umów pracowniczych oraz braku korupcji.
Wszystkie z tych wymienionych czynników traktowane są jako sprzyjające przedsiębiorczości, gdyż pozostawiają większą sferę dla przedsiębiorczej inicjatywy. Warto jednak przy tym zwrócić uwagę na to, że niektóre z krajów znajdują się wysoko na liście wskaźnika wolności gospodarczej nie muszą być przyjazne przedsiębiorczości we wszystkich z wymienionych podpunktów. Klasycznym tego przykładem są kraje skandynawskie, które znajdują się wysoko na liście wolności gospodarczej, chociaż wydatki państwa są tam na wysokim poziomie. Szeroka sfera wolności gospodarczej jest jednakże realizowana innymi działaniami polegającymi między innymi na swobodzie prowadzenia firm, stabilności prawa, systemu pieniężnego, czy na swobodzie handlu i inwestowania.
Na koniec wypada podkreślić, że przedsiębiorczość i innowacyjność bierze się z realizacji przez ludzi idei zmiany otaczającego ich świata. Chęć do zmiany, do stworzenia czegoś nowego i wyjątkowego jest potencjałem, który trudno sprowadzić do z góry określonych czynników. Nie da się przedstawić idealnej i gwarantowanej recepty na to, żeby innowacyjność natychmiast narodziła się w głowach ludzi. Można natomiast tworzyć instytucje i rozwiązania, które tym działaniom sprzyjają. Można również wprowadzać rozwiązania opresyjne i szkodliwe, które przedsiębiorczość hamują i traktują ją jako niepotrzebny lub zbędny aspekt życia człowieka. W praktyce takie systemy prawne i społeczne mają najniższe poziomy życia i wykazują gospodarcze zacofanie na tle rozwiniętych i rozwijających się krajów.
Ramka: Tabela wskaźnika wolności gospodarczej.
Zadania:
- Z czego biorą się różnice w poziomie życia między różnymi krajami?
- Wyjaśnij, dlaczego porządek prawny ma duże znaczenie dla przedsiębiorczości
- Jaką rolę w przedsiębiorczości odgrywają idee i kultura w społeczeństwie?
- Czym jest indeks wolności gospodarczej?
