Kwaśnicki: Jak wspierać rozwój innowacji społecznych?

Autor: Witold Kwaśnicki
Wersja PDF

Pierwotnie opublikowano w: Wroclaw Economic Review 20/4 (2014), Acta Universitatis Wratislaviensis, No 3623

Abstract

Przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego i stały wzrost dobrobytu, jakich doświadczają niektóre kraje w ostatnich 250 latach (najpierw Wielka Brytania, a potem inne państwa Europy Zachodniej i Ameryki Północnej), związane są w dużym stopniu z postępem technologicznym (szeroko rozumianymi innowacjami, w tym innowacjami społecznymi). Rozwój innowacyjny nie byłby jednak możliwy bez odpowiedniego klimatu społecznego, sprzyjającego wprowadzaniu tych innowacji. Innowacje pojawiały się często w przeszłości, jednak nie miały one wielkiego wpływu na poprawę dobrobytu człowieka. Dopiero coś, co obecnie nazywamy rewolucją przemysłową, czyli rozwojem kapitalistycznym, opartym na wolności gospodarczej, poszanowaniu własności prywatnej, korzystaniu z owoców własnej pracy (mechanizm rynkowy), pozwoliło na szybkie i szerokie rozprzestrzenianie się innowacji i zaspokajanie potrzeb całego społeczeństwa (a nie tylko elit). Na fundamentalną rolę szeroko rozumianej „polityki wolności gospodarczej” zwrócił uwagę Ludwig von Mises w opublikowanym w 1949 roku Ludzkim działaniu oraz w Mentalności antykapitalistycznej, której pierwsze wydanie ukazało się w roku 1956 (zob. polskie tłumaczenia: Mises 2007, s. 7–8, oraz Mises 2008, s. 38–39).

Artykuł ten jest kontynuacją poprzednich moich rozważań na temat innowacji społecznych (Kwaśnicki 2014), w której skoncentrowałem się na przedstawieniu problemów związanych z definicją i rozumieniem innowacji społecznych oraz zasygnalizowałem to, co nurtuje mnie od dawna: w jaki sposób powinien być wspierany rozwój gospodarczy (w tym rozwój innowacji) przez instytucje państwowe?

Ważnym składnikiem obecnych strategii rozwoju UE i jej krajów członkowskich (ale także Stanów Zjednoczonych) jest wspieranie tzw. innowacji społecznych. Jak wspomniałem w mojej pracy (Kwaśnicki 2014), niezależnie od tego, jak definiować będziemy innowację społeczną, każda innowacja zawiera w sobie ten postulowany element ‘społeczna’. Nawet jeśli jest to ‘czysta’ innowacja techniczna, to zawsze jest to innowacja społeczna w tym sensie, że ma z reguły duży wpływ na styl życia społecznego. Czy takie innowacje, jak żarówka, samochód, samolot, telewizor, radio, … (listę można wydłużać), nie są także innowacjami społecznymi? To przecież te ‘innowacje techniczne’ w radykalny sposób zmieniły styl naszego życia codziennego, ale także stały się podstawą wykształcenia się nowych reguł kulturowych i społecznych zachowań. Można zaakceptować, że w ostatnich 250 latach zmieniała się struktura komponentów technicznych i społecznych we wprowadzanych innowacjach. W wieku XIX ten ‘komponent społeczny’ mógł być mniejszy niż obecnie, także szybkość rozprzestrzeniania wpływu innowacji na styl życia w XIX wieku mogła być wolniejsza. Tego typu zmiana struktury komponentów technicznego i społecznego wydaje się naturalnym procesem związanym np. ze stopniowym zaspokojeniem potrzeb niższego rzędu (materialnych) i w coraz większym stopniu dbałością o zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu (niematerialnych).

W ramach projektu TEPSIE (The theoretical, empirical and policy foundations for building social innovation in Europe), w którym bierze udział kierowany przeze mnie zespół Wrocławskiego Centrum Badań EIT+, podjęto próbę zdefiniowania, czym jest innowacja społeczna (Caulier-Grice, Davies, Patrick, Norman 2012). Potraktować ją możemy jako użyteczną, bo jest swego rodzaju podsumowaniem dotychczasowych prób definicji innowacji społecznej. W projekcie TEPSIE przez innowacje społeczne rozumie się nowe rozwiązania (odnoszące się do produktów, usług, modeli, rynków, procesów itp.), które jednocześnie spełniają społeczną potrzebę (skuteczniej niż istniejące rozwiązania) i doprowadzają do nowych lub ulepszonych funkcji i relacji oraz lepszego wykorzystania środków i zasobów. Innymi słowy, innowacje społeczne są dobre dla społeczeństwa, jak również zwiększają zdolność społeczeństwa do działania.

Wprawdzie nie uniknięto w tej definicji naszych (WCB EIT+) zastrzeżeń nieoperacyjności (niemierzalności; np. jak mierzyć poziom ‘spełnienia potrzeby społecznej’? Co to znaczy, że są dobra dla społeczeństwa? W jakiej perspektywie czasowej?), ale zasługuje ona na uwagę, bo skupia się na elementach nowości, oryginalności. Ma więcej wspólnego z klasyczną definicją innowacji niż z definicją zmiany (a tak często definiuje się innowacje społeczne).

Definicja ta uzupełniona jest dyskusją na temat pięciu rdzennych elementów innowacji społecznej (core elements) oraz ośmiu wspólnych cech innowacji społecznej (common features).

Następujących pięć elementów rdzennych powinno być obecnych, by dana praktyka mogła być uznana za społecznie innowacyjną (szersze omówienie w Caulier-Grice, Davies, Patrick, Norman 2012 oraz w Kwaśnicki 2014):