Autor: Murray N. Rothbard
Źródło: mises.org
Tłumaczenie: Tomasz Kłosiński
Wersja PDF
Tekst pochodzi z książki Murraya Rothbarda An Austrian Perspective on the History of Economic Thought, vol. 1, Economic Thought Before Adam Smith.
Jednym z problemów, z którym musi się zmierzyć każdy leseferystyczny i liberalny myśliciel jest następujące pytanie: uznając, że ingerencja rządu powinna być minimalna, jaką formę powinien przyjąć rząd? Kto powinien rządzić?
Dla francuskich liberałów końca XVII i XVIII wieku odpowiedź wydawała się być tylko jedna: państwo jest i zawsze będzie rządzone przez absolutnego monarchę. Na początku i w połowie XVII wieku opozycyjni rebelianci zostali zmiażdżeni i od tego czasu można było sobie wyobrazić tylko jedną odpowiedź: król musi zostać nawrócony na prawdę i mądrość leseferyzmu. Jakikolwiek pomysł pobudzania lub rozpoczęcia masowego ruchu opozycyjnego przeciwko królowi był po prostu wykluczony — nie był on częścią żadnego możliwego do pomyślenia planu.
Fizjokraci, podobnie jak klasyczni liberałowie na początku XVIII wieku, nie byli po prostu teoretykami. Naród pogrążał się w chaosie i oni posiadali polityczną alternatywę, którą starali się promować. Ale jeśli monarchia absolutna była dla Francji jedyną możliwą formą rządów, to jedyna możliwa strategia liberałów była prosta, przynajmniej na papierze: nawrócić króla. Tak więc strategia klasycznych liberałów, od wysiłków opata Claude'a Fleury'ego i jego zdolnego studenta, arcybiskupa Fénelona, pod koniec XVII wieku, do fizjokratów i Turgota pod koniec XVIII wieku, polegała na nawróceniu władcy.
Liberałowie byli dobrze przygotowani do przeprowadzenia takiej strategii, jaką można by nazwać ich planowaną „rewolucją od góry”. Albowiem wszyscy oni byli wysoko postawieni na dworze. Arcybiskup Fénelon pokładał nadzieję w Delfinie, wychowując księcia Burgundii jako gorliwego klasycznego liberała. Ale przekonaliśmy się, że te starannie ułożone plany obróciły się w popiół, gdy książę zmarł na chorobę w 1711 roku, zaledwie cztery lata przed śmiercią samego Ludwika.
Pół wieku później, dr Quesnay, działając za pośrednictwem Madame de Pompadour, wykorzystał swoją pozycję na dworze do próby nawrócenia władcy. Sukces był tylko częściowy. Kiedy Turgot, który zgadzał się z fizjokratami w sprawie leseferyzmu, został ministrem finansów i zaczął wprowadzać w życie liberalne reformy, szybko natknął się na mur ugruntowanej opozycji, która usunęła go z urzędu zaledwie dwa lata później. Jego reformy zostały brutalnie cofnięte. Czołowi fizjokraci zostali wygnani przez króla Ludwika XVI, ich dziennik został wkrótce zdławiony, a Mirabeau otrzymał rozkaz odwołania swoich słynnych wtorkowych seminariów wieczornych.
Strategia fizjokratów okazała się klęską, ale klęska ta wynikała z czegoś więcej niż z chwiejności monarchy. Bowiem nawet jeśli monarcha mógł zostać przekonany, że wolność sprzyja szczęściu i dobrobytowi jego poddanych, to jego własne interesy często polegają na maksymalizowaniu wpływów państwa, a tym samym jego własnej władzy i bogactwa.
Co więcej, monarcha nie rządzi sam, ale jako przywódca rządzącej koalicji biurokratów, szlachty, uprzywilejowanych monopolistów i panów feudalnych. Rządzi, krótko mówiąc, jako głowa elity władzy, czyli „klasy rządzącej”. Jest to teoretycznie możliwe, ale mało prawdopodobne, aby król i reszta klasy rządzącej spieszyli z przyjęciem filozofii i ekonomii politycznej, która położy kres ich władzy i doprowadzi w efekcie do upadku ich pozycji. Z pewnością nie zdarzyło się to we Francji, a więc po porażce fizjokratów i Turgota przyszła rewolucja francuska.
Niemniej jednak fizjokraci zdołali nawrócić niektórych władców, choć nie monarchę Francji. Ich wiodącym uczniem wśród władców świata — i jednym z najbardziej entuzjastycznych i umiłowanych — był Karol Fryderyk (1728-1811), margrabia księstwa Badenii w Niemczech. Nawrócony przez dzieła Mirabeau, margrabia napisał précis (fr. streszczenie) o fizjokratyzmie i przystąpił do próby ustanowienia tego systemu w swoim księstwie. Margrabia zaproponował diecie niemieckiej wolny handel zbożem, a w 1770 r. wprowadził impôt unique (fr. podatek pojedynczy) na 20% rolniczego „produktu netto” w trzech wioskach Badenii.
Na czele eksperymentu stał główny doradca margrabiego, entuzjastyczny niemiecki fizjokrata Johann August Schlettwein (1731-1802), profesor ekonomii na Uniwersytecie w Gießen. Eksperyment został jednak zaniechany w ciągu kilku lat w dwóch wioskach, chociaż w Dietlingen do 1792 r. obowiązywał jeden podatek. Na kilka lat margrabia sprowadził także Du Pont de Nemours, aby był jego doradcą i wychowawcą dla syna.
Podczas jednego z godnych uwagi spotkań żarliwy margrabia z Badenii zapytał swego mistrza Mirabeau, czy też fizjokratyczny ideał nie czyni suwerennych władców zbędnymi. Być może wszyscy oni mogliby zostać wyeliminowani za pomocą reform. Margrabia obnażył anarchistyczny — a przynajmniej republikański — rdzeń leseferystycznej doktryny libertariańskiej i praw naturalnych. Ale Mirabeau, oddany, podobnie jak wszyscy fizjokraci, monarchii absolutnej, wycofał się, surowo przypominając swojemu młodszemu uczniowi, że chociaż rola władcy powinna być ograniczona, to nadal będzie on właścicielem domeny publicznej i obrońcą porządku społecznego.
Kilku innych władców Europy przynajmniej otarło się o fizjokratyzm. Jednym z najgorętszych jego zwolenników był Leopold II, wielki książę Toskanii, późniejszy cesarz Austrii, który kazał swoim ministrom konsultować się z Mirabeau, i który przeprowadził część reform fizjokratycznych. Sympatykiem był cesarz Austrii Józef II. Innym entuzjastą fizjokratów był Gustaw III, król Szwecji, który nadał Mirabeau wielki krzyż nowo założonego Orderu Wazów, za zasługi na rzecz rolnictwa. Du Pont został z kolei mianowany Kawalerem Orderu. Faktycznie, kiedy fizjokratyczne pismo zostało zdławione po upadku Turgota, król Gustaw i margrabia Badenii przyłączyli się do zlecenia Du Pontowi wydania czasopisma, które miałoby być publikowane w ich krajach.
Ale fizjokratyczny stosunek do monarchii stracił swój i tak nieznaczny wpływ po wybuchu rewolucji francuskiej. Właściwie, po rewolucji, fizjokratyzm, z jego prorolniczym nastawieniem i oddaniem monarchii absolutnej, został zdyskredytowany we Francji i w całej Europie.
Źródło ilustracji: Adobestock
