Ulga dla wolności Uwolnij 1,5%
KRS: 0000174572
Powrót
Inflacja

Michnik: „Urządawianie” Narodowego Banku Polskiego, czyli narodziny „biopolityki” pieniężnej

0
Mateusz Michnik
Przeczytanie zajmie 8 min
Widmo-inflacji-nad-Polską_małe.jpg
Pobierz w wersji
PDF

Autor: Mateusz Michnik
Wersja PDF

Praca nagrodzona I miejscem w konkursie na esej Instytutu Misesa 2022.

Wstęp

Już jesienią 2021 roku niepokoje społeczne i polityczne budziły rosnące odczyty inflacji. Wtedy zaczęły się poszukiwania winnego lub winnych wzrostu cen. Wśród podejrzanych wymieniało się chciwych przedsiębiorców, problemy z łańcuchami dostaw, ceny surowców, restrykcje pandemiczne czy też niekonwencjonalne polityki gospodarcze. Wszystkim wymienionym można na różne sposoby dowieść przewiny prowadzące do wzrostu cen. W tym eseju postaram się przedstawić argumenty za tezą o winie Narodowego Banku Polskiego (NBP), czy też szerzej – władzy, za wzrost inflacji. Dodatkowo, chcę przedstawić rozważania dotyczące myślenia władzy oraz jak polityka gospodarcza może pomóc zwiększyć kontrolę nad społeczeństwem.

Pod tym względem ciekawe będzie użycie niekoniecznie ekonomicznych stylów badawczych – dyskursu czy koncepcji władzy. Warte uwagi mogą być rozważania postaci niekojarzonej z ekonomią wolności a raczej z lewicą i postmodernizmem – Michelem Foucaltem. Odwołanie się do tej postaci może być pozornie niewłaściwie przy analizie gospodarki w duchu bliskiemu austriackiemu, jednak część myślicieli z tego środowiska i jego okolic docenia związane z postmodernizmem przemyślenia (Given, 2015) (Klein, 2018) czy nawet syntezuje pomysły Hayeka i Foucaulta (Pennington, 2021). Z tego powodu za zasadne uznaję wzięcie pod uwagę w niniejszych rozważaniach myśli Foucaulta oraz retoryki władzy.

Adam Glapiński pod lupą Michela Foucault

Gouvernementalité jest pojęciem ukutym przez Michela Foucaulta, skłaniać będę się do rozumienia go jako neologizmu złożonego z dwóch francuskich słów gouverner (rządzić) i mentalité (mentalność, sposób myślenia), co na język polski przełożyć można jako rządomyślność (Archacka, 2015). Sam Foucault rozumie rządomyślność w trzech kontekstach:

  • Zarządzania populacją w ramach instytucji, procedur, refleksji, analiz czy taktyk, gdzie najważniejszą wiedzą jest ekonomia polityczna
  • Dążenia rządomyślności do zdominowania innych koncepcji władzy jakimi są: władza nad terenem – suwerenność oraz władza nad poszczególnymi ciałami społecznymi – dyscyplina
  • Proces urządawiania państwa, czyli pozorne wycofywanie się z kontroli a w praktyce wprowadzanie mniej widocznych narzędzi władzy (Foucault, 2000).

W takim razie rządomyślność jest sposobem urządzania społeczeństwa, czy też w określeniu Foucaulta, populacji za pomocą mniej widocznej władzy, która przejawia się na przykład w dyskursie. Podejście to ma tę zaletę, że nie sprowadza relacji władza-społeczeństwo-jednostka wyłącznie do prawa. W ujęciu Foucaulta w ramach rządomyślności jednostki pozostają wolne w dużym zakresie, jednak władza państwowa podporządkowuje je za pomocą władzy-wiedzy czy tworzenia reguł kształtujących zachowanie społeczne.

Czy jednak Foucault przydatny będzie do analizy polityki banku centralnego? Jak się okazuje, tak. Sam mechanizm stóp procentowych zinterpretować można jako nie tylko narzędzie kształtowania polityki pieniężnej, ale również jako sposób kształtowania działań ludzkich, na przykład w celu pobudzania gospodarki czy jej ratowania u początku pandemii COVID-19. W przypadku działań NBP należy rozważyć też władzę w szerszym kontekście – rządomyślność całego środowiska Zjednoczonej Prawicy, które rozciąga się na inne podmioty jak rząd, Polski Fundusz Rozwoju (PFR) czy Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). W tym względzie zauważalne były przetasowania roli w kształtowaniu polityki gospodarczej – dokonała się swoista zmiana policy mix, który skierował się w stronę dominacji fiskalnej w polityce gospodarczej. W polityce komunikacyjnej NBP od 2020 roku zaszły też znaczące zmiany. Kiedy Polacy walczyli z kryzysem pandemicznym Rada Polityki Pieniężnej (RPP) skryła się w cieniu medialnym, jednocześnie podejmując drastyczne decyzje, w ramach których środki pieniężne trafiały do sektora realnego.

Ta tajemniczość NBP i RPP wiązała się też ze zjawiskiem de facto obchodzenia konstytucyjnych zasad dotyczących monetyzacji długu publicznego przez skupywanie obligacji PFR czy BGK a nawet rządowych. To rozwiązanie było dość popularne w ramach wojny z COVID-19. George Hall i Thomas Sargent postanowili przeanalizować koszty społecznej zapłaty w Stanach Zjednoczonych za trzy wojny: I wojnę światową, II wojnę światową oraz wojnę z COVID-19. Jak się okazało, opłacenie ich emisją pieniądza wynosiło kolejno: 7%, 10,1% i 18,5% (Hall i Sargent, 2021). Później jednak praktyki rządomyślenia Narodowego Banku Centralnego zaczęły się zmieniać – zaczęły się pojawiać konferencje prasowe po spotkaniach Rady, jednak to RPP miała władzę nad mediami. Dziennikarze musieli przesłać wcześniej pytania, co dawało możliwość lepszego przygotowania się a w efekcie, dominację w dyskursie konferencji prasowej. Tę dominację później miała potęgować kolejna faza komunikacji, kiedy Adam Glapiński zaczął niejako pełnić dwie, w jego i NBP rozumieniu, oddzielne funkcje – Prezesa NBP oraz Przewodniczącego RPP. Jako Prezes pozwalał sobie na łamanie zasad blackout period – zakazu publicznych wypowiedzi przed posiedzeniami, co mogło wpłynąć na oczekiwania Polaków oraz same decyzje członków RPP w czasie spotkań. Pojawienie się konferencji prasowych pozwoliło też Glapińskiemu na pokazanie swojej władzy-wiedzy: nie jest dinozaurem, w przeciwieństwie do swoich przeciwników, którzy są zwolennikami liberalizmu ciosanego siekierą a przy okazji to on kieruje się zdrowym rozsądkiem, który nie musi być zapisany w prawie jako cel banku centralnego. Do tego pokazywał swoją dominację moralną nad oponentami, która objawia się w solidarności i trosce o bezrobocie. Ta specyficzna rządomyślność niezwykle ciekawie przejawia się w słowach Glapińskiego o zachęcaniu lub zniechęcaniu do zaciągania kredytów. Według Prezesa nigdy nie podejmował takich działań, co pokazuje jak bardzo chce ukryć swoją władzę, ponieważ, sam przyczyniał się do tego kształtowaniem stóp procentowych.

Czemu jednak tak ważne dla władzy są działania odnośnie do inflacji? Według Hülsmanna inflacja pozwala władzy umocnić się i centralizować a przy okazji osłabić społeczeństwo obywatelskie (Hülsmann, 2014). Tak się też stało podczas pandemii COVID-19, kiedy rząd mógł, również przy pomocy NBP, zwiększyć swoją rolę w gospodarce. Ważne, że nie odbywało się to tylko w sposób ilościowy jako relacja sektora publicznego do produktu krajowego brutto (PKB), ale też jakościowo. Friedrich von Hayek przestrzegał przed nierównym prawem czy brakiem praworządności (von Hayek, 2007). Niestety, właśnie to stało się w polskiej polityce pieniężnej w 2020 roku, kiedy to NBP obchodząc konstytucję ułatwiało monetyzację długu publicznego. Stworzyło to niebezpieczny precedens, który może być wykorzystany w przyszłości a przy okazji przesunął przyzwolenie na zwiększanie możliwości władzy. Przyznać należy, że obecnie RPP realizuje antyinflacyjne podwyżki stóp procentowych, jednak w szerszej perspektywie polityki gospodarczej – polityka fiskalna swoimi tarczami czy pojawiającymi się pomysłami pomocy kredytobiorcom przedłuża inflację oraz dąży do dalszego uzależnienia populacji od władzy. Wręcz pięknie groźna wydaje się ta biopolityka gospodarcza, szczególnie w kontekście przyszłorocznych wyborów, kiedy to urządzeni tarczami obywatele mogą być bardziej skorzy do zagłosowania na pewne formacje…

Ukryta odpowiedzialność, ukryta władza

Kolejnym ważnym aspektem rządomyślności NBP w ramach obecnej inflacji jest demonstrowanie swojego rzekomego braku władzy. Nierzadko było komunikowane, że wzrost cen wynikał z przerwanych łańcuchów dostaw czy wzrostu cen surowców. Jak się okazuje, według ekspertów Bridgewater, źródłem podwyżek była właśnie niekonwencjonalna polityka gospodarcza (Jensen, Saphier i Secundo, 2021). Popytowe rozwiązania przed którymi przestrzegali między innymi Leszek Balcerowicz i Andrzej Rzońca (2021) przyczyniły się do przestrzelenia popytu nad produkcją. Bridegwater dostarczają danych, które dobitnie pokazują, jak bardzo pieniądze z helikoptera przyczyniły się do wzrostu cen na światowych rynkach. Chińska produkcja oraz eksport również próbują dogonić przestrzelony popyt, jednak bezskutecznie.

Źródło: Bridgewater

Wręcz przykładowa rządomyślność – rządzić, wpływać, władać, jednak niewidocznie. Prowadzenie niestandardowej polityki gospodarczej przyczyniło się do wzrostu popytu większego niż w przypadku PKB. Według narracji władzy jednak, ta ma nikły wpływ, co pozwala na dalsze kształtowanie życia populacji w ukryciu.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Podsumowanie

Niestandardowe podejścia w ekonomii, jak na przykład retoryka czy rządomyślność pozwalają na inny, ale też moim zdaniem wartościowy, sposób analizy rzeczywistości społeczno-ekonomicznej. Bazując na foucaultowskich koncepcjach prześledziłem działania Narodowego Banku Polskiego oraz innych organów rządowych rzucając tym samym propozycję nowej perspektywy analizy polityki pieniężnej oraz gospodarczej.

Na przykładzie cen surowców oraz chińskiego eksportu starałem się dowieść, w jaki sposób banki centralne starają się ukryć swoją, jak się okazuje potężną władzę. Było to przydatne w zakresie realizacji programu rządomyślności, którego celem jest urządzenie populacji w celu dalszych rządów, w czym może być pomocne przedłużanie inflacji oraz uzależnianie jej od rządu. Do tego jeszcze dochodzi dążenie do utrzymania dominacji w ramach dyskursu, prezentowanie swojej władzy-wiedzy czy potężnej wyższości moralnej nad oponentami.

Manifestacja tej potęgi odbyła się też w wyborze Adama Glapińskiego na drugą kadencję Prezesa NBP – pomimo oporu całej opozycji oraz części społeczeństwa, politycy partii rządzącej wspólnie pokazali, kto rzeczywiście włada dyskursem. Być może, tak jak liczy Mateusz Benedyk istnieje deflacyjne światło w tunelu, jednak zagrożeniem dla gospodarki i społeczeństwa jest obecny monopol rządomyślności, która sięga tylu poziomów.

Bibliografia

Archacka, M. (2015). Rządomyślność versus urządzanie: Michela Foucaulta nowa koncepcja władzy. Teraźniejszość. Człowiek. Edukacja(2), strony 165-173.

Balcerowicz, L. i Rzońca, A. (2021). Erupcja polityki popytowej zagraża rozwojowi. Forum Obywatelskiego Rozwoju.

Foucault, M. (2000). Filozofia. Historia. Polityka. Wybór pism. Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.

Given, C. (2015, luty 10). Państwo jako metanarracja – jak krytyka postmodernistyczna może wesprzeć krytykę libertariańską. Pobrano maj 14, 2022 z lokalizacji mises.pl: https://mises.pl/artykul/given-panstwo-jako-metanarracja-jak-krytyka-postmodernistyczna-moze-wesprzec-krytyke-libertarianska-2

Hall, G. i Sargent, T. (2021). Three World Wars: Fiscal-Monetary Consequences.

von Hayek, F. (2007). Konstytucja wolności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Hülsmann, J. G. (2014). Etyka produkcji pieniądza. Warszawa: Fundacji Instytut Ludwiga von Misesa.

Jensen, G., Saphier, M. i Secundo, S. (2021). It’s Mostly a Demand Shock, Not a Supply Shock, and It’s Everywhere. Bridgewater.

Klein, D. B. (2018). On Jordan Peterson, Postmodernism, and PoMo-Bashing. 55(3), strony 477-481.

Pennington, M. (2021). Foucault and Hayek on public health and the road to serfdom. Public Choice.

Kategorie
Inflacja Pieniądz Teksty

Czytaj również

Earle_Zmierzch zasady nowojorskiej pizzy

Inflacja

Earle: Zmierzch zasady nowojorskiej pizzy

Korelacja między zmianą ceny biletu nowojorskiego metra a zmianą ceny kawałka zwykłej pizzy jest od pewnego czasu postrzegana jako zwiastun inflacji.

Hazlitt_Lenin_mial_racje

Historia gospodarcza

Hazlitt: Lenin miał rację

Podobno Lenin stwierdził, że najlepszym sposobem na zniszczenie systemu kapitalistycznego jest zepsucie waluty...

800px-nbp-entry-ab

Polityka pieniężna

Rapka: Czy czeka nas druga fala inflacji?

Co zrobi NBP i nowy rząd?

Sieroń_Jastrzębie odleciały. RPP obniża stopy

Polityka pieniężna

Sieroń: Jastrzębie odleciały. RPP obniża stopy

Skala cięcia nie jest uzasadniona merytorycznie.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Możesz samodzielnie określić warunki przechowywania lub dostępu plików cookie w Twojej przeglądarce.