Autor: Damian Koniarek
Wersja PDF
Tekst publikowany w ramach projektu Dziedzictwo
Włodzimierz Czerkawski (1868–1913) urodził się w Bursztynie koło Halicza. Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, następnie na Jagiellońskim. Na krakowskiej uczelni habilitował się w roku 1893, mianowany został prof. nadzwyczajnym w roku 1897, a zwyczajnym w roku 1906. Uważany jest za pierwszego polskiego ekonomistę, który był zwolennikiem i propagatorem szkoły austriackiej. Czerkawski „opowiedział się za jej zasadami zaraz na początku swoich studiów naukowych i pozostał im wierny do końca, co niewątpliwie odbiło się na jego indywidualności naukowej, na jego znamiennej jednolitości i wyrazistości silnie, jasno określonych poglądów”[1]. W pracy Teoria czystego dochodu z ziemi (1893) opracował własną, oryginalną teorię o rencie gruntowej. Wbrew przyjętym poglądom Czerkawski twierdził, że ziemia i kapitał nie różnią się ani jako czynniki produkcji, ani źródła dochodów. Opierając się na Böhm–Bawerku doszedł do wniosku, że: „przyczyna dochodu z ziemi nie różni się niczym od innych zjawisk wywołujących inne rodzaje dochodów. Przyczyna powstania dochodu leży w czasie”[2].
Kolejną teorię przedstawił w dziele Wielkie gospodarstwa[3], ich istota i znaczenie (1896). Zarzucił tam wcześniejsze, uznaniowe rozróżnienie przedsiębiorstw, oparte na wielkości jako powierzchowneoraz rozróżnienie oparte na mocy wytwórczej. Tę drugą formę podziału skrytykował, zwracając uwagę, że firmy niezajmujące się produkcją — przedsiębiorstwa publiczne, spółki zajmujące się handlem czy banki — nie zostałyby w ogóle wzięte pod uwagę przy takim podziale. Najważniejszym elementem dla Czerkawskiego jest w tym przypadku kategoria potrzeb. O zaspokojeniu potrzeb (społecznych lub klasowych) decyduje dochód gospodarczy, na którego podstawie należy przeprowadzić podział przedsiębiorstw na grupy. To potrzeby powodują pragnienie zapewnienia sobie wielkich dochodów, co jest cechą wielkich gospodarstw. Ekonomista pisze też wiele o podziale pracy, dochodząc do wniosku, że : „nie można potępiać istoty technicznego podziału pracy, należy go tylko ograniczyć do właściwych rozmiarów”[4].
W roku 1905 Czerkawski, razem z Józefem Milewskim, wydał Politykę ekonomiczną, w której opracował m.in. rozdziały dotyczące dobrobytu, polityki przemysłowej i kwestii robotniczej. Zgadzał się na rolę, jaką pełniły związki zawodowe oraz dopuszczał możliwość poprawy sytuacji robotników poprzez tworzenie prawa i zatrudnianie pracowników przez państwo. Czerkawski proponował wprowadzenie ceł na niektóre towary, tak aby móc stworzyć własne gałęzie przemysłu, chronione przez pewien czas przed dowozem z innych państw. Był jednak zdecydowanym przeciwnikiem socjalizmu, czemu dał wyraz w tekście Ruch społeczny a socjalizm (1891), krytykując kolejnych przedstawicieli socjalizmu od jego najwcześniejszych reprezentantów.
W swoich zainteresowaniach badawczych zajmował się statystyką i demografią, publikując prace na temat zaludnienia Galicji i Polski, a także migracji ludności. Był jednym z założycieli Szkoły Nauk Politycznych w Krakowie i wychowawcą znakomitych ekonomistów, m.in. Adama Krzyżanowskiego i Romana Rybarskiego.
Wybrana bibliografia i teksty Czerkawskiego dostępne online:
Świętej pamięci Włodzimierz Czerkawski (autor Edward Strasburger 1882 - 1923)
http://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=81173&from=FBC
Polityka ekonomiczna:
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=248563&from=FBC
Kwestia drożyzny:
http://zasoby.kangur.uek.krakow.pl/djvu/index.php?kat=22525&col=ksiazki
Teoria czystego dochodu z ziemi:
http://zasoby.kangur.uek.krakow.pl/djvu/index.php?kat=5282&col=ksiazki
