Kwadrans z Rothbardem (powrót serii Mateusza Machaja)
Mateusz Machaj zaprasza na kontynuację swojej serii poświęconej wybitnym ekonomistom.
Rothbard: James Mill i libertariańska analiza klasowa
W latach 20. i 30. XIX w. James Mill rozwinął "dwuklasową" teorię walki klas, opartą na tym, czy dana grupa rządzi państwem, czy jest rządzona przez państwo. Jak przekonywał Mill, klasa rządząca zawsze będzie dążyła do maksymalizacji własnych korzyści, chyba zostanie w porę powstrzymana. Mechanizmu zdolnego kontrolować rząd Mill upatrywał w demokracji. Warunkiem jej sprawnego działania miała być świadomość wyedukowanych mas, które byłyby zdolne stać na straży leseferyzmu.
Rothbard: Jeremy Bentham - od idei wolnorynkowej do etatyzmu
Jeremy Bentham (1748–1832) rozpoczynał swoją karierę jako zadeklarowany wyznawca Adama Smitha, a nawet był bardziej konsekwentnym zwolennikiem leseferyzmu. Jednak w trakcie swojego stosunkowo krótkiego zainteresowania dziedziną nauk ekonomicznych stawał się coraz większym etatystą. Jego wzrastające poparcie dla etatyzmu było zaledwie jednym z aspektów jego głównego — i bardzo niefortunnego — wkładu w rozwój ekonomii: wymyślonej przez niego konsekwentnej filozoficznej doktryny utylitaryzmu. Ten rzekomy wkład, który dał zielone światło rozwojowi państwowego despotyzmu, nadal tkwi w świadomości jako dziedzictwo pozostawione przez Benthama dla współczesnej neoklasycznej myśli ekonomicznej.
Rothbard: Tomasz z Akwinu - filozof i teolog
Św. Tomasz z Akwinu był wybitnym intelektualistą okresu dojrzałego średniowiecza, człowiekiem, który — bazując na filozofii Arystotelesa, koncepcji prawa naturalnego i teologii chrześcijańskiej — ukształtował tomizm — olbrzymią syntezę filozofii, teologii i antropologii. W swoich pracach często pisał o kwestiach ekonomicznych m.in. o cenie sprawiedliwej, wymianie handlowej, lichwie, własności prywatnej i prawie naturalnym. Jego poglądy wywarły ogromny wpływ na główny nurt katolickiej teologii scholastycznej w następnych wiekach.
Rothbard: Sir William Petty i matematyka władzy
Czołowym zwolennikiem Bacona w dziedzinie ekonomii politycznej, a poza tym pionierem w statystyce i domniemanej nauce zwanej „arytmetyką polityczną” był oportunista i poszukiwacz przygód Sir William Petty (1623–1687). Deklarował on, że wreszcie zastosował algebrę „do innych niż czysto matematycznych celów, mianowicie do zasady arytmetyki politycznej, przez zredukowanie wielu pojęć materii do wielkości liczbowych, wagowych i miarowych z zamiarem traktowania ich w sposób matematyczny”. W rzeczywistości u Petty’ego nie ma matematyki; są za to statystyki, luźno zebrane, arbitralnie dowiedzione i zawierające wiele ukrytych założeń — tak, by dojść do z góry przesądzonych ideologicznych konkluzji.
Rothbard: Jean-Baptiste Colbert
Rozwój francuskiego merkantylizmu osiągnął punkt kulminacyjny w erze Jeana-Baptiste'a Colberta (1619-83). Z tego powodu kolbertyzmem nazywa się najbardziej skrajną wersję merkantylizmu. Colbert wcześnie w swoim życiu dołączył do centralnej biurokracji. Do 1651 roku stał się przodującym biurokratą w służbie Koronie, a od 1661 do swojej śmierci, 22 lata później, był prawdziwym gospodarczym władcą Francji.
Rothbard: Francis Hutcheson - nauczyciel Adama Smitha
Francis Hutcheson (1694 – 1746) był wykładowcą etyki Uniwersytetu w Glasgow. Wniósł on do szkockiej filozofii silną wiarę w prawa naturalne i dobroczynność natury. Skutkiem tego wniósł też do szkockiej myśli podstawy klasycznego liberalizmu.
Rothbard: David Hume i teoria pieniądza
Wkład Hume’a w ekonomię jest fragmentaryczny oraz składa się z około stu stron esejów znajdujących się w jego dziele pt. Political Discourses (1752). Rozprawki te są rozpoznawalne dzięki przejrzystemu, błyskotliwemu stylowi, który wyróżnia się pośród drętwych utworów uczonych z tamtego okresu. Największym osiągnięciem Hume’a w teorii pieniądza było przedstawienie mechanizmu zmiany cen i przepływu kruszców, który równoważy narodowe bilanse płatnicze oraz poziomy cen.
Rothbard: Fizjokratyzm i polityka wolnego handlu w XVIII-wiecznej Francji
Pierwsza „samoświadoma” szkoła myśli ekonomicznej powstała we Francji wkrótce po opublikowaniu Essai Cantillona. Z początku członkowie tej szkoły nazywali siebie „ekonomistami”, lecz później, ze względu na ich główną polityczno-ekonomiczną zasadę — fizjokratyzm (zasada natury) — zaczęli być określani mianem „fizjokratów”.
Rothbard: Wolność i własność: lewellerzy i Locke
W błyskotliwej i bardzo sensownej teorii Locke'a własność wywodzi się ze wspólnego posiadania lub z braku własności i przeradza się w czyjeś osobiste posiadanie w ten sam sposób, w jaki człowiek zmienia nieużywaną własność w używaną — to jest, poprzez „połączenie swojej własnej pracy”, osobistej energii z wcześniej nieużywanym i nieposiadanym zasobem, tym samym sprawiając, że zasób ten jest produktywnie używany, a tym samym przez niego osobiście posiadany.
Rothbard: John Law - protokeynesista
Tragiczny eksperyment Johna Lawa oraz jego bańka Missisipi były lekcją ostrzegawczą dla wszystkich pisarzy i teoretyków finansowych przez cały osiemnasty wiek. Jak zobaczymy, doktryny twardej waluty dominowały w tym stuleciu, od byłego wspólnika Johna Law, sprytniejszego Richarda Cantillona, aż po ojców założycieli USA. Byli jednak tacy, których porażka Johna Lawa nie nauczyła niczego, i na których poglądy Law silnie wpłynął.
Rothbard: Obwiniajmy fizjokratów za teorię wartości obiektywnej
Mimo iż fizjokraci wnieśli kilka cennych uwag do ekonomii politycznej i dostrzegali znaczenie wolnego rynku, to ich wkład w techniczne zagadnienia ekonomii był nie tylko błędny, ale i w niektórych przypadkach katastrofalny w skutkach dla przyszłości myśli ekonomicznej. Jednym z tych błędów była teoria wartości obiektywnej.
Rothbard: Richard Cantillon - ojciec współczesnej ekonomii
Większość ludzi — zarówno ekonomistów, jak i laików — uważa, że ekonomia zrodziła się w głowie Adama Smitha pod koniec osiemnastego wieku. Obecnie wiemy jednakże, że jest to nieprawdą, ponieważ współczesna myśl ekonomiczna, tzn. analiza skupiająca się na objaśnianiu gospodarki rynkowej, rozwinęła się we Francji — a nie w Wielkiej Brytanii — pół wieku przed napisaniem Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów przez Smitha. Co więcej, francuscy pisarze pomimo swej różnorodności, powinni być zapisani w historii nie jako protoplaści Ricarda, lecz jako preaustriacy, to znaczy jako prekursorzy podejścia indywidualistycznego, mikroekonomicznego, i dedukcyjnego oraz opartego na wartości subiektywnej, zapoczątkowanego w Wiedniu w 1870 r.
Rothbard: Ekonomia Kalwina i kalwinizmu
Wiele poglądów Kalwina na tematy społeczne i ekonomiczne było podobnych do tego, co mówił Luter. Kalwin miał jednak inne zdanie w dwóch ważnych kwestiach — lichwy i idei "powołania".
Rothbard: Kopernik i ilościowa teoria pieniądza
W toku swego wywodu Kopernik jako pierwszy wysunął spójną „ilościową teorię pieniądza”, która głosi, że ceny zależą bezpośrednio od podaży pieniądza. Zrobił to 30 lat przed Azpilcueta Navarrus i bez wiedzy na temat inflacyjnych efektów napływu kruszcu z Nowego Świata, który mógłby skłaniać go do takich wniosków.
Rothbard: Uczony ekstremista - Juan de Mariana
Juan de Mariana był hiszpańskim scholastykiem. Z powodu swoich poglądów politycznych i wierności wyznawanym zasadom przylgnęła do niego łatka "ekstremisty". Mariana zasłynął rozwinięciem teorii tyranii oraz analizą procesu psucia pieniądza. Nie kryl także, jakie wnioski płyną z jego teorii dla oceny bieżących działań politycznych, co sprowadzało na niego niemałe kłopoty.
Jabłecki: Marksowska wizja ewolucji kapitalizmu - spojrzenie krytyczne
W przedmowie do nowego, amerykańskiego, wydania swoich "Głównych murtów marksizmu" Leszek Kołakowski celnie zauważa, że doktryny filozoficzne, które przez długi czas cieszyły się znaczną popularnością nigdy do końca nie wymierają. Nawet z pozoru odrzucone przez główny nurt, zmieniają tylko swój styl oraz język i nadal przenikają rozmaite dziedziny kultury, wciąż zdolne budzić w ludziach tę samą nadzieję lub ten sam strach, co dawniej.
Rothbard: Notatka na temat katolicyzmu, protestantyzmu i kapitalizmu
W ciągu ostatnich kilku lat grupa badaczy (z których większość można nazwać „prawicowymi katolikami”) podjęła się rewizji powszechnych opinii na temat narodzin ekonomii i kapitalizmu, według których leseferystyczna myśl ekonomiczna i wolnorynkowa polityka gospodarcza, dzięki którym nastąpił rozwój kapitalizmu, powstały wskutek zrzucenia kajdan średniowiecznego katolicyzmu.
Rothbard: Mit Adama Smitha
Adam Smith (1723-1790) to postać-zagadka, jak z tajemniczej układanki. Ta tajemnica to ogromny i niespotykany w historii myśli ekonomicznej rozdźwięk między przesadzoną opinią o autorze a jego mocno wątpliwym wkładem do tejże myśli. Trudno uznać Smitha za twórcę nowoczesnej nauki ekonomii, nauki, która wszak istniała przynajmniej od czasu średniowiecznych scholastyków, a w swojej współczesnej formie od czasów Richarda Cantillona. Ale, jak zwykli go nazywać w węższym znaczeniu niemieccy ekonomiści, Das AdamSmithProblem, problem Adama Smitha, jest o wiele bardziej poważny...
Rothbard: Dlaczego konserwatyści kochają wojnę i państwo?
Zbyt wielu libertarian mylnie wiąże przyszłość wolności z ponoć silniejszym i rzekomo pokrewnym ruchem konserwatywnym; łatwo dzięki temu zrozumieć, dlaczego wielu współczesnych libertarian charakteryzuje pesymizm w odniesieniu do przyszłości. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, że mimo tego, iż przyszłość wolności na świecie nie rysuje się w radosnych barwach, prawidłową postawą libertarian powinien być niegasnący długoterminowy optymizm.
Czym jest ekonomia austriacka?
Historia Szkoły Austriackiej rozpoczyna się w piętnastym wieku, gdy naśladowcy Świętego Tomasza z Akwinu, pisali i nauczali na Uniwersytecie w Salamance (w Hiszpanii) poszukując wyjaśnienia pełnego zakresu ludzkiego działania i organizacji społecznej...
