Rothbard: Rola wydatków rządowych we wskaźnikach produktu narodowego

Rola wydatków rządowych we wskaźnikach produktu narodowego[1]
Murray N. Rothbard
Tłumaczenie: Marcin Zieliński
Korekta, redakcja: Alicja Kuropatwa

Fragment książki Power and Market Murraya N. Rothbarda.

Ostatnio coraz częściej używa się wskaźników produktu narodowego aby przedstawić całkowitą produkcję społeczeństwa, a niekiedy też stan „dobrobytu ekonomicznego”. Jednak tych statystyk nie można wykorzystać do formułowania bądź też testowania teorii ekonomicznych ponieważ po pierwsze, są one niekompletną mieszaniną wartości brutto i netto, a po drugie, nie istnieje obiektywnie mierzalny „poziom cen” umożliwiający wyliczenie dokładnego „deflatora”, dzięki któremu moglibyśmy wyliczyć zagregowany produkt fizyczny. Wskaźniki produktu narodowego mogą być co prawda użyteczne dla historyków gospodarki, którzy opisują i analizują dane okresy historyczne, lecz te stosowane obecnie mogą prowadzić do błędnych wniosków nawet w tym przypadku.

Problemy pojawiają się nawet w przypadku produktu prywatnego, którego wycena (odzwierciedlona przez wartość wymienną) zachodzi na rynku. Jednak podstawowym problemem jest oszacowanie, jaki udział w wytworzeniu produktu narodowego ma rząd. Początkowo statystycy byli podzieleni. Na przykład, Simon Kuznets uważał, że wartość usług świadczonych przez rząd jest równa płaconym podatkom, zakładał on bowiem, że rząd jest podobny do przedsiębiorstw prywatnych, a jego przychody odzwierciedlają wycenioną przez rynek wartość jego produktu. Jednak traktowanie rządu jak prywatnego biznesu jest błędem. Obecnie najczęściej wykorzystuje się metodę opracowaną przez Departament Handlu, według której wartość usług świadczonych przez rząd jest równa ich „kosztowi”, tj. wydatkom rządu na pensje urzędników i dobra zakupione od przedsiębiorców prywatnych. Jednak Departament Handlu za „wkład” rządu do produktu narodowego uznaje też deficyt budżetowy. Metoda ta mylnie zakłada, że miarą „produktu” rządu są jego wydatki. Na jakiej podstawie poczyniono to założenie?

Ponieważ jednak usługi świadczone przez rząd nie są poddawane testowi rynkowemu, to nie sposób zmierzyć „produktywny wkład” rządu. Wytwarzanie tych usług, o czym mogliśmy się przekonać,[2] jest zmonopolizowane, a przez to nieefektywne. Jeśli w ogóle są one cokolwiek warte, to o wiele mniej niż wynosi ich koszt pieniężny. Ponadto, dochody rządu – z podatków oraz z deficytu – stanowią obciążenie dla produkcji i jako takie powinny być analizowane. Ponieważ działalność rządu raczej szkodzi niż przyczynia się do produkcji, to odpowiedniejszym byłoby założenie przeciwne: że rząd nie tylko nic nie wnosi do produktu narodowego, ale wręcz przyczynia się do zmniejszenia produktu narodowego przez przesunięcie zasobów do przedsięwzięć bezproduktywnych.

Dlatego też wskaźniki „produktu narodowego” powinny zostać odpowiednio skorygowane. Od produktu narodowego netto (PNN) powinniśmy najpierw odjąć „dochód wytwarzany przez rząd”, czyli pensje urzędników, a następnie „dochód wytwarzany przez przedsiębiorstwa państwowe”, a więc wydatki bieżące oraz pensje urzędników zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych, które sprzedają swój produkt za jakąś cenę (w statystykach dochodu narodowego niestety są one traktowane jako sektor prywatny niż państwowy.) W ten sposób otrzymujemy produkt prywatny netto, czyli PPN. Po odjęciu od PPN kwoty zrabowanej przez rząd otrzymujemy pozostały (w rękach prywatnych) produkt prywatny, czyli PPP. Rabunek stanowią: (a) zakupy rządu od biznesu; (b) zakupy przedsiębiorstw państwowych od biznesu; (c) płatności transferowe.[3] Po podzieleniu całkowitej sumy rabunku przez PPN otrzymujemy, jaki procent produkt prywatnego jest rabowany przez rząd. Prostszym sposobem pokazania wpływu rządowego fiskalizmu na gospodarkę jest odjęcie całkowitych wydatków rządu i przedsiębiorstw państwowych od PNN (wydatki te równe są sumie dochodu wytwarzanego przez rząd i przedsiębiorstwa państwowe oraz całkowitego rabunku). Liczba ta stanowi szacunek całkowitego rządowego ucisku gospodarki.

Oczywiście, gdybyśmy od PNN odjęli podatki i dochody przedsiębiorstw państwowych, to – pod warunkiem, że odjęlibyśmy również deficyt – rezultat byłby taki sam (zgodnie z zasadą podwójnego księgowania). Z drugiej jednak strony, jeśli mamy do czynienia z nadwyżką budżetową, to należałoby ją odjąć tak samo jak wydatki, gdyż też pochłania środki z sektora prywatnego. Krótko mówiąc, od PNN odejmujemy albo całkowite wydatki, albo całkowite wpływy (w obu przypadkach z uwzględnieniem przedsiębiorstw państwowych), w zależności od tego, która z tych kwot jest wyższa. Wyniki pokazują szacunkowe obciążenie gospodarki przez fiskalizm rządu. Bardziej dokładne oszacowanie wymaga, jak mogliśmy zobaczyć, porównania całkowitego rabunku z produktem prywatnym brutto.

Odejmując wydatki rządowe od produktu narodowego brutto, zakładamy, że ujęte zostały rządowe płatności transferowe. Profesor Due sprzeciwiłby się takiej procedurze, gdyż uważa on, że płatności transferowe nie są uwzględnione we wskaźnikach produktu narodowego. Należy jednak pamiętać, że podatki (oraz deficyt) służące finansowaniu płatności transferowych drenują produkt narodowy, a zatem żeby otrzymać PPP, musimy odjąć je od PNN. Due przestrzega przed uwzględnianiem – przy pomiarze stosunku wielkości rządu do działalności prywatnej – płatności transferowych w sumie wydatków rządowych. Płatności te bowiem „przenoszą jedynie siłę nabywczą”, nie przyczyniając się przy tym do zużycia zasobów. Jednak to „przesunięcie” obciąża producentów tak samo jak wszystkie inne wydatki rządowe.[4]

[1] Krytykę działalności rządowej – „dóbr wspólnych”, „efektów zewnętrznych” lub „korzyści zewnętrznych” – można znaleźć w: Murray N. Rothbard, Man, Economy, and State, Ludwig von Mises Institute, Auburn, 2004, s. 1029-1041.

[2] Mowa o poprzednich rozdziałach Power and Market – przyp. red.

[3] Od wielkości sprzedaży rządu należy odjąć zakupy od biznesu w kategoriach brutto, a nie netto, ponieważ sprzedaż rządu, podobnie jak dochody podatkowe, przyczynia się do wyssania pieniędzy z sektora prywatnego.

[4] Due, Government Finance, Richard D. Irwin, Homewood, Ill. 1954, s. 76-77. Zastosowanie powyższych metod korekty wskaźników produktu narodowego można znaleźć w: Murray N. Rothbard, America’s Great Depression, D. Van Nostrand, Princeton, N. J. 1963, s. 296-304.