Mikołajczak: Idea neutralności pieniądza a wybrane nurty ekonomii

Autor: Dawid Mikołajczak
Wersja PDF

Artykuł ukazał się pierwotnie w Ekonomia — Wroclaw Economic Review 25/1 (2019)

Wstęp

Neutralność pieniądza jest jednym z centralnych pojęć teorii pieniądza. Stosunek do niej zmieniał się na przestrzeni lat. Obecnie powszechnie zakłada się, że cechuje ona określone zjawiska monetarne w długim okresie, podczas gdy okresy krótki i średni są czasem przejściowych zmian realnych. Jednak nie wszyscy podzielają ten pogląd. Jeden z najpopularniejszych podręczników zauważa, że „teoria ta jest jedynie uogólnieniem” (Samuelson i Nordhaus, 2012, 497). Anglojęzyczna Wikipedia przytacza następującą definicję: „Idea, według której zmiana podaży pieniądza wpływa tylko na nominalne zmienne w gospodarce, takie jak ceny, wynagrodzenia, kursy walut, a nie wpływa na zmiany realne, takie jak zatrudnienie, realne PKB i konsumpcję”. Na bardziej zaawansowanej merytorycznie stronie Investopedii znajduje się podobne wyjaśnienie: „Teoria ekonomiczna stwierdzająca, że zmiany w podaży pieniądza wpływają tylko na zmienne nominalne, a nie na realne”. Jest to najczęstsze pojmowanie tego terminu. Pojawia się w nim ważne rozróżnienie. Aby je wyjaśnić, cofnę się do jego historycznego początku.

Uznaje się, że początki idei neutralności pieniądza są zawarte w podziale na wartości nominalne i realne, wprowadzonym przez Davida Hume’a (można więc powiedzieć, że omawiany koncept jest starszy niż ekonomia jako nauka, jeśli jej początek datujemy na wydanie Bogactwa narodów w 1776 roku). Rozdział ten wraz z brakiem wzajemnych oddziaływań opisywanych przez niego sfer nazywa się klasyczną dychotomią (Sieroń, 2017, 14). Został on rozpowszechniony, a następnie utrzymany przez ekonomię klasyczną i stanowił ważny jej element. Jednak wspomniany ekonomista i filozof nie uważał, że pieniądz jest zupełnie bez znaczenia. Jego poglądy wyrażone w eseju „O pieniądzu” z Political Discourses z 1752 roku są bardziej skomplikowane i bliższe poglądom współczesnym. Chcę zwrócić uwagę na kilka przekonań zawartych we wspomnianym tekście:

— o braku znaczenia ilości pieniądza w obiegu (które będę dalej nazywał „neutralnością statyczną”): w tekście wyjaśniane na przykładzie królestwa w odseparowaniu od innych. Ceny są ujęte jako „zawsze proporcjonalne do ilości pieniądza” (Hume [1742], 2014, 9); — o braku znaczenia zmiany ilości pieniądza (które będę dalej nazywał „neutralnością dynamiczną”), w długim okresie: jest to wniosek, o którym autor twierdzi, że wypływa logicznie z poprzedniego;

— o istnieniu okresu nieneutralności pieniądza: autor dostrzega jego istnienie i nazywa okresem przejściowym. Podczas jego trwania ceny dostosowują się do nowych warunków w kolejności ustalonej przez drogę, jaką nowy pieniądz dostaje się do gospodarki. Opisywał więc efekt Cantillona, lecz niezależnie od osoby, na której cześć został on tak nazwany

— świadczy o tym fakt, że nie odnosi się do niego;

— o pozytywnym wpływie inflacji i negatywnym deflacji w okresie przejściowym: „Gdy ilość pieniądza maleje, państwo jest słabsze i bardziej nieszczęśliwe niż to, które w danej chwili posiada tyle samo pieniędzy, lecz ilość ta wzrasta” (Hume [1742], 2014, 15). Jest to element ekonomii normatywnej. Cytowane zdanie dotyczy konkretnie wpływu okresu przejściowego na przemysł;

— o negatywnym skutku wzrostu cen dla handlu zagranicznego: „Ogólnie rzecz biorąc, możemy zauważyć, że wysokie ceny wszystkich dóbr spowodowane nadmiarem pieniądza są wadą, która w każdym państwie towarzyszy rozwiniętemu handlowi i krępuje go, gdyż państwa biedniejsze mogą z nim konkurować na zagranicznych rynkach” (Hume [1742], 2014, 11).

Poglądy Davida Hume’a miały bezpośredni wpływ na Adama Smitha — pokazuje to ich wagę dla historii myśli ekonomicznej. Przed nimi ekonomią zajmowali się między innymi merkantyliści utożsamiający ilość kruszcu (używanego Idea neutralności pieniądza a wybrane nurty ekonomii wtedy jako środka wymiany) z dobrobytem. Innym ważnym dla teorii pieniądza ekonomistą był Richard Cantillon, który opisał efekt pierwszej rundy jako jedną z przyczyn nieneutralności pieniądza. Od czasów pionierów teorii pieniądza do dziś stworzono wiele pojęć i teorii oraz wykonano wiele badań ekonometrycznych wnoszących nową jakość do zasady neutralności pieniądza. Jedną z nich jest wyróżnienie jej odmian, które dotyczą odrębnych klas pojęć i zjawisk. Niniejsza ich klasyfikacja została zaczerpnięta z książki Efekt Cantillona — czyli dlaczego pieniądza ma znaczenie? A. Sieronia, a następnie rozwinięta w wybranych punktach.

Pełny artykuł w wersji PDF